KATËR AKTE DHE NJË VIT

Letra nga limbo 2015

28 DHJETOR 2015

Kur mbijetesa, ikja e luksi shkrihen në një vend

Mbijetesa

Më ndiqni për pak. Në Kosovë, një bukë e bardhë treqindgramëshe, 35 centë; një litër vaj gatimi 1.12 centë; një litër qumësht tetrapak, 92 centë; tablo me tridhjetë kokrra vezë 2.94 euro; një kilogram patate, 50 centë; një kilogram domate joorganike, 1 euro; një kilogram fasule e bardhë, 2.80 euro; një kilogram oriz, 1.32 centë; një kilogram sheqer, 65 cent; një kilogram mish pule 2.70 euro; një kilogram mish viçi, 7.27 euro; një kilovat rrymë, 7.4 centë. Kostoja e përgjithshme e kësaj shporte, 21 euro e 64 centë.

Më ndiqni edhe pak. Në Angli, një bukë e bardhë (polake) treqindgramëshe, 50 centë; një litër vaj gatimi 1.25 centë; një litër qumësht tetrapak, 95 cent; tridhjetë kokrra vezë 3.15 euro; një kilogram patate, 75 centë; një kilogram domate joorganike, 1.89 euro; një kilogram fasule e bardhë, 3.1 euro; një kilogram oriz, 50 cent; një kilogram sheqer, 87 cent; një kilogram mish pule, 3.10 euro; një kilogram mish viçi, 9.77 euro; një kilovat rrymë, 12 centë. Kostoja e përgjithshme e kësaj shporte, 25 euro e 85 centë.

Një kosovar me pagë mesatare prej 260 eurove, për një shportë të njëjtë produktesh, shpenzon vetëm 4 euro më pak se sa një anglez që ka pagë mesatare prej 2786 euro; dhjetëfish më të lartë. Plot 580.000 kosovarë jetojnë me më pak se 1.75 euro në ditë. Çdo e treta familje jeton me më pak se 260 euro në muaj. Ikja, s’ka se si të mos jetë e natyrshme.

Ikja

Një emigrues potencial kosovar ka këtë profil: është mashkull, shqiptar, i moshës 25-32 vjeçe, me edukim nën-universitar, i papunë – rrallëherë me punësim të shkurtë e pa siguri – dhe me të ardhura mujore nën 260 euro për familje. Kosova sot ka rreth 100.000 individë që i përshtaten një profili të tillë. Kaq mund të largohen në vitet në vijim; nga një për secilën familje që jeton sot në prag të varfërisë.

Një emigrues potencial kosovar e di mirë se çmimet – dhe me të – standardi i jetës s’kanë për t’u ulur e përmirësuar kurrë. Çmimet në fund të fundit janë refleksion i kostove që nuk varen nga ai, rrethi e vendi i tij – një kilogram oriz i prodhuar në Kinë ka për të kushtuar njëjtë në Kosovë e njëjtë në Angli. Një emigrues potencial kosovar e di mirë se për të përmirësuar jetën e tij, për ta bërë të përballueshme atë, i duhen vetëm të ardhura më shumë – shumë më shumë. Për të pasur të ardhura më shumë atij i duhet pagë dhe punë më shumë. Për të pasur pagë dhe punë më shumë, mjaftueshëm sa për të pasur një kulm, tryezë, shëndet e arsim, vendi i tij duhet të pesëfishojë performancën ekonomike. Vendi i tij, ndërsa, rritë ekonominë nga 2.5% në vit. Me ritmin e tanishëm vendit të tij do ti duhen plot 50 vite për të arritur një mesatare të standardit evropian; që sërish mbetet sa gjysma e atij anglez.

Në dreq të mallkuar; një emigrues potencial kosovar nuk pret pesëdhjetë vjet për të përballuar një çmim orizi, patateje e domate. Pse të mos udhëtojë në kohë – ecë pesëdhjetë vjet para – e ikë drejt Perëndimit. Kështu, njëjtë sikurse 30, 20 e 10 vite më parë, me autobusë e nga i njëjti stacion ikin kontingjente të tëra force pune. Gjenerata e tretë e mërgatës është në bërje e sipër.

Luksi

Në Paris pra të qojnë dy rrugë; njëra është e ikësve ilegalë me autobusë, tjetra është e shërbyesve publikë që bëjnë luks. 260 milionë euro – çdo vit – kushton mirëmbajtja dhe mbarëvajtja e mekanizmit të shtetit – pa paga pra; kosto shtesë pra, dreka e darka e naftë e telefona e mëditje pra. Këtu hynë edhe ato  206 euro për ditë – gati sa paga mesatare e një kosovari pra – që merr sot secili zyrtar, qatip e politikan kosovarë që bën një ditë udhëtim në Paris – për vikend, ditë pune, ditë qejfi e çka jo tjetër.

Vendi i ikësve, ndërsa, udhëhiqet nga politikanë që jetojnë në luks. Nga një qeveri me 21 ministra, 70 zëvendës ministra, qindra këshilltarë, administrues, shoferë e bodigardë, për të administruar me qeverinë e vendit më të varfër evropian. Dhe luksi nuk ka filluar ende.

Një Parlament me 120 deputetë – që nuk arrin të mbajë në vend 100.000 ikësit kosovarë – i kushton vendit më të varfër plot 28,498 euro në ditë. Një qeveri me karvan ndjekësish i kushton vendit 19.178 euro në ditë. Një televizion publik që propagandon ikjen dhe anti-ikjen i kushton vendit 32,672 euro në ditë.

Rrjeti 1976

Nuk kam urim për ju bashkëqytetarë. Durimi juaj është mbresëlënës – larg prej së mbari natyrisht. Asgjë nuk ka ndryshuar në këto 15 vite jetë. Jemi po aq të varfër, po aq në ikje e po aq të pasigurtë – jemi në shoqërim të po të njëjtëve fytyra politike që na topitin ditën me po të njëjtat fjalë, po të njëjtat ide, po të njëjtat lukse; e jeta me gjithë netët e fundviteve si këto tani, na kalon si në asgjë. Prandaj nuk ka urim për ju e veten. Kam vetëm një përmbledhje fjalësh (të adoptuara) e të thëna nga karakteri Hoëard Beale në filmin “Rrjeti 1976” i po të njëjtit vit.

Ato nisin e mbarojnë kështu: “Nuk kam pse t’iu them se gjërat janë keq. Të gjithë e dinë se gjërat janë keq. Është krizë pra. Secili është pa punë apo në frike të humbjes së punës. Sot një euro s’mund të blejë asgjë, këtu madje as bankat nuk mund të jetojnë. Dyqangjinjtë mbajnë pushkët nën banak, përderisa rrugaçët bredhin rrugëve të egër e të lirë thuajse s’ka kush t’i ndalë e s’ka kush të dijë se çfarë duhet të bëjmë; dhe kjo punë nuk ka fund. Ne e dimë që ajri është i papastër për ta marrë e ushqimi ynë është i ndytë për ta ngrënë; dhe ne sërish ulemi para televizioneve tona derisa një spiker lokal na thotë se sot kishim pesëmbëdhjetë vrasje e gjashtëdhjetë e tre krime dhune, sikurse kjo është mënyra se si gjërat do të duhej të shkojnë këndej. Ne e dimë që gjërat janë keq – shumë më keq se keq. Kjo është çmenduri. Sikur gjithçka gjithkund po merr çmendinë, prandaj dhe nuk dalim jashtë më. Ulemi në shtëpitë tona dhe ngadalë bota në të cilën jetojmë na zvogëlohet e tkurret, dhe e tëra çfarë themi është: Ju lutem na leni rahat në dhomat tona; na leni të kemi TV-të tona, radiot tona, shtretërit tanë e s’do të them e bëj asgjë; vetëm na leni të qetë! E po s’kam për t’iu lënë të qetë. Dua që të nervozoheni! Nuk dua që të protestoni, nuk dua që të rebeloheni, nuk dua që t’i shkruani politikanëve sepse nuk do të dija t’iu them se çfarë duhet t’iu shkruani. Nuk di çfarë të them për krizën e për çmimet e për krimet në rrugë. Krejt çfarë dijë është se ju duhet të nervozoheni një herë. Duhet të thoni: Jam qenie njerëzore, për atë Zot! Jeta ime ka vlerë! Këtë nuk mund ta pranoj më!”

MBI FINANCAT TONA

KOHA DITORE, 26 DHJETOR 2014

Lumir Abdixhiku

Një vështrim gjeneral mbi buxhetin e ri

-1-

E kam thënë vazhdimisht se diskutimet buxhetore, ndonëse esenciale në çdo rrethanë, do të ishin më pak determinuese sikur vendi ynë të varej shumë më shumë nga sektori privat se sa nga shpenzimi ose jo i një miliardë e gjysmë eurove në vit nga sektori publik. Gjithsesi, për vet nomenklaturën ekonomike tonën, për vet varësinë tonë pra në sjelljen e publikes, diskutimet buxhetore bëhen më esenciale; bëhen pra më përcaktuese të rrjedhave ekonomike.

Dhe kështu rrjedhat ekonomike të viteve të fundit – të marrim të tre viteve të fundit – shënojnë njëkohësisht edhe rekordet më të ulëta zhvillimore që i ka pasur Kosova që nga paslufta. Rritja jonë ekonomike pra, në këto tre vitet e fundit, në mesatare është rrumbullakuar në vetëm 2.7%. Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, Kosova kishte rritje ekonomike në vitin 2012 prej 2.5%; po aq në vitin 2013; ndërsa rritja ekonomike në vitin 2014, këtë të fundit pra, parashihet të jetë vetëm 3%.

Gjithsesi se kontribuues esencial në këtë performancë ekonomike tonën rekord-ulëse në tre vitet e fundit është edhe sjellja e politikave publike, ku bën pjesë dhe buxheti i Republikës. Dhe ky i sivjetmi, fatkeqësisht, përngjanë në skajshmëri me buxhetet paraprake që kanë sjellë pikërisht stagnimin ekonomik tonin që rrumbullakon në vetëm 2.7% rritje.

Është fatkeqe ideja se do të duhet të kalojmë edhe një vit sikurse paraprakët; dhe është edhe më fatkeqe ideja se një qeverisje e re replikon në identitet perfekt sjelljen financiare të paraprakes – për të përfunduar kështu pra në numra zeroimpresiv të prosperitetit tonë ekonomik.

-2-

Për lexuesit e kësaj kolumne buxheti i vitit 2015, në numra të përgjithshëm pra, parasheh një inkasimi prej 1.57 miliardë eurosh kundrejt një shpenzimi prej 1.66 miliardëve. Pra edhe këtë vit do të shpenzojmë më shumë se që kemi mbledhur, për të krijuar një diferencë (pa interes) prej 106 milionëve; pjesa më e madhe e të cilës do të mbulohet nga borxhi publik – përkatësisht huazimi i brendshëm. Fakti se çdo vit marrim nga 100 milionë hua na dëshmon mjaftueshëm për një trend rritës të borxhit të jashtëm i cili megjithatë duhet të ketë një limit; në të kundërtën mbulesa nëpërmjet huamarrjes që nuk ka kthim është tmerrësisht e rrezikshme.

Dhe ky deficit krijohet – në radhë të parë – për shkak niveli të ulët të inkasimeve; pra për shkak të nivelit të ulët të të hyrave. Ato këtë vit rriten për vetëm 8% (nga 1.45 miliardë në 1.57 miliardë); madje rriten më pak se sa ishin rritur një vit më parë – plot 11% (nga 1.31 miliardë në 1.45 miliardë). Kështu nga një trend rritës të të hyrave dyshifrore, këtë vit ne kalojmë paradoksalisht në një trend rritës një shifrorë. Dhe lajmi më i keq është se trendi i projektuar i të hyrave do të zvogëlohet edhe më shumë në vitet në vijim – së paku sipas parashikimeve të vet propozuesve të buxhetit.

Kështu në vitin 2016, të hyrat priten – besoni ose jo – të shënojnë rënie, nga 1,576 në 1,573 miliardë euro. Do të jetë viti i parë që nga paslufta, sipas parashikimeve, që inkasimet buxhetore shënojnë rënie. Ato do të rriten lehtësisht në 1.59 miliardë euro në vitin 2017, vetëm 1% rritje në dy vjet. Pra buxheti në fjalë na thotë se të hyrat buxhetore për tre vitet e ardhshme do të rriten me vetëm 1% dhe se premtimet e idetë për një buxhet mbi dy miliardësh (menjëherë pas vitit të parë qeverisës) do të jenë të harruara tashmë.

Stagnimi i të hyrave buxhetore – deri në vitin 2017 – do të nënkuptojë se Kosova do të ballafaqohet edhe me stagnim të shpenzimeve; te cilat për dallim nga vitet paraprake do të ngurtësohen jo vetëm këtë vit por edhe në vitet vijuese.

-3-

Niveli i tanishëm dhe i projektuar i të hyrave derivon dy konkluzione të dhimbshme. E para, se ky buxhet (që reflekton një qëllim qeverisës) nuk e ka për plan luftimin e informalitetit dhe evazionit fiskal fare; në të kundërtën me çfarë logjike zvogëlohen të hyrat e projektuara në të ardhmen. Them se kjo qeverisje e re do të duhej së paku deklarativisht e nëpërmjet buxhetit me plot guxim t’i shpallte luftë evazionit fiskal e informalitetit duke paraparë themelimin e – le të themi – policisë financiare; dhe kështu rritjes së të hyrave – të cilat më pas do të reflektoheshin dhe në buxhet. Mosreflektimi nënkupton mungesë të intencës për veprim.

E dyta, se ky buxhet nuk e ka për plan as transformimin e mbledhjes së tatimeve nga pikat doganore në brendi të Republikës. Pra me fjalë të tjera, ideja e zhbërjes së mbledhjes së TVSH-së në kufi – ende pa filluar procesimi i punës nga tatimdeklaruesit – do të mbetet barrë edhe për plot vite në vijim. Kështu nëpërmjet buxhetit i thuhet sektorit privat se edhe një vit (e sipas projeksioneve edhe tre vite madje) ata do të ballafaqohen me pengesën më të rëndë të mundshme – të ngarkesës financiare në kufi – si asnjë vend tjetër rajonal.

Pra sado që idetë e reja do të mund të futen në të ardhmen, ato mbesin të papërfshira në këtë buxhet dhe në projeksionet e tij. Përfshirja e tyre në të ardhmen natyrshëm se është e mundshme, por se çdo ripërfshirje na sjell më pas në problemin esencial të qeverisjeve të deritanishme – e që është mungesa e planifikimit dhe veprimet e zakonshme të atypëratyshme. Nëse asgjë tjetër, Kosova ka më së shumti nevojë për një vizion e ide të qartë ekonomike, financiare e biznesore.

-4-

Buxheti – nëpërmjet vijave të trasha – nuk parasheh as ndonjë program masiv kursimi. Kujtoj se kur kryeministri britanik David Cameroon kishte marrë qeverisjen, në muajt e parë të tij kishte urdhëruar një plan gjeneral kursimi që kishte shkurtuar jo vetëm administratën publike por edhe luksin publik. Buxheti i sivjetmë i yni parasheh plot 220 milionë euro shpenzime në mallra dhe shërbime (pa përfshirë mëditjet). Ka një mal të tërë shpenzimesh të pakontrolluara në dreka, darka, udhëtime, telefona e lukse tjera publike që meritojnë shkurtime. Dhe këto shkurtime nuk do të ishin vetëm deklarative sa për të dhënë një imazh të mirëmenaxhimit, por do të ishin kursime të njëmenda.

Buxheti i sivjetmë gjithashtu parasheh traditën e vjetër të investimeve kapitale në një projekt të vetëm, në autostradën e Shkupit, duke mos lënë mundësi për forma alternative të financimit të projekteve kapitale. Pra obligimi kontraktual për rrugën e Shkupit mund të jetë trashëgimi e qeverisjes së kaluar, por alternativa e financimit të tij mbetet e kësaj të tanishmes.

Mbi të gjitha, buxheti i sivjetmë nuk parasheh ndonjë ndryshim radikal të shpërndarjeve buxhetore që do të sillte edhe ndryshim madhor në ecjen tonë ekonomike. Përkrahja për gjyqësor, sektor privat, shëndetësi e arsim mbetet identike me vitet paraprake. E identiteti me vitet paraprake, siç dhe argumentova më lartë, sjell hiç më shumë se sa numra të thatë e stagnues të performancës sonë ekonomike.

-5-

Lajm i mirë, megjithatë, mbetet mosrritja e mëtutjeshme e pagave dhe kështu futja në një spirale të çmendurisë financiare për sektorin e madh publik në kurriz të sektorit privat. Nëse asgjë tjetër, sektori publik është dyfish më i paguar se ai privat dhe secila rritje tjetër – në përmasat e 25% madje – do të ishte e papërballueshme financiarisht për buxhetin e vendit dhe jo vetëm aq.

Jo vetëm aq meqë do të ishte tërësisht e padrejtë që shërbyesit publik të vazhdonin të merrnin shpërblesa e rritje të mëtutjeshme pa një rritje të gjithmbarshëm ekonomike. Pra ky vend nuk guxon të shpërndajë arkën e vet për një grup të privilegjuar njerëzisht – që qëllojnë të jenë punonjës publik – por se duhet që të ecë bashkazi duke ndarë prosperitetin për të gjithë. Nëse vazhdojmë të kemi një pasurim të publikes në kurriz të privates, atëherë shumë shpejtë do të përfundojmë edhe pa publiken por edhe pa privaten.

Prandaj i gjej të paarsyeshme thirrjet e sindikatave të pangopura e akterëve politik profiterë të krizave që provojnë të kërkojnë edhe më shumë ngritje të pagave për publikët. Janë të paarsyeshëm, janë të padrejtë dhe janë të kushtueshëm në secilën rrethanë.

IDENTITETI I HUMBUR I SË DJATHTËS

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 19 DHJETOR 2014

Mbi strukjen dhe tjetërsimit e besimit ekonomik të djathtë

-1-

Është fakt tashmë; e djathta kosovarë është në krizë identiteti. Sepse flet por nuk beson, kur beson nuk bën, dhe kur bën shkon herë majtë e herë ultramajtë; në të dyja rastet – për argumentin tim – mbrapshtë. Dhe ky mazohizëm u jep të tjerëve kundërshtarë të majtë atë momentin e krekosjes e ngritjes e pështymështyrjes për të gozhduar secilin argument të djathë – filozofik pra – pavarësisht se asnjë argument i djathtë nuk zen vend në promovuesit politik tanë. Kështu besimi i djathtë shndërrohet në një thes goditje nga secili antibesues i djathtë.

Por është luftë besimesh kjo, dhe e tillë ka për të ngjarë gjithmonë. Kosova, si asnjëherë tjetër bëhet vend i mbledhjes dhe përmbledhjes së dy rrymave, të djathtëve që qeverisin tani dhe të majtëve që ndodhen pjesërisht në opozitë. Ky ballafaqim, ndërsa, nuk ka qenë asnjëherë ballafaqim orientimesh, as programesh – sepse nuk kishte sosh – por ballafaqim rrethesh shoqërore të bëra në grupe partiake; tipike kosovare.

Kështu, në mungesë të ideve e bindjeve e besimeve – kryesisht të djathta – sepse të majtit gjenden mirë të formuar, identiteti i djathtë mbrohet sot nga të majtë të natyralizuar në të djathtë, e të cilët përgjatë procesit të natyralizimit kanë humbur disa mësime e besime thelbësore të bërjes së djathtizmit siç e do rendi. Kështu, dy parti të djathta ushqejnë një aparat të majtë; e të majtit që kritikojnë politikat quasi të djathta, në fakt e paradoksalisht, kundërshtojnë një aparat pikërisht të majtë.

-2-

Sepse është fakt se një mega-qeverisje në përbërje dhe ndikim është pjesë kruciale e një aparati të majtë; siç është dhe fakt se prezenca e publikes në biznes është poashtu element i majtë. Krijimi apo lejimi i këtyre dy elementeve të majta, nga të djathtit, përzier me një sërë politikash hiperpublike, anti-private, tatim-progresive, monopoli e anti-rregullative bëjnë gjithë aparatit shtetëror në Kosovë të majtë sa nuk bëhet më.

Atëherë, çfarë të majtit propozojnë në Kosovë përbëjnë dy alternativa; e para që këtë mekanizëm të majtë ta përditësojnë vetëm me kapacitete humane – që ata argumentojnë që i kanë më të mira; pra të zëvendësojnë njerëzit që drejtojnë mekanizmin por jo vet mekanizmin – e që është mu problemi; dhe e dyta që ta “majtojnë” më shumë mekanizmin duke e bërë më publik, më progresiv më anti-privat. Në këtë rrethanë ne do të kishim dy alternativa; një të majtë dhe një më të majtë. Kjo, fatkeqësisht përbën dhe gjendjen e tanishme në vend.

-3-

Pra, ne sot nuk kemi një ide të djathtë që promovon zvogëlimin e qeverisë në dy drejtime; në madhësinë dhe ndikimin e saj, por kemi një të djathtë që rritë madhësinë dhe rritë ndikimin. Të majtit nuk kërkojnë ndërsa zvogëlimin e qeverisë – të madhësisë dhe ndikimit – sepse do të bëhej kundërperceptive për ta – por kërkojnë njerëz më të mirë në një organizëm të tillë gjigand. Pra ne sot kemi një mekanizëm të majtë, të drejtuar nga një organizëm i djathtë. Ec e bjeri në fije.

Ne sot kemi po ashtu një sektor publik që ushqehet majmë – dhe nuk ngopet madje – me rritje të vazhdueshme të pagave, sa që sektori privat, pra kontribuesi i vet taksave pra, mbetet dyfish prapa në termat e shpërblimit. Kështu, një pagë publike bëhet dy herë më e madhe se sa ajo private, e një vend pune privat bëhet shumëherë më i pasigurt se sa ai publik. Dhe në gjithë këtë pabarazi të ngjizur e shtyrë nga “majtizmi i djathtë”, ne ende flasim se si duhet rritur më tutje pagat e sektorit publik – të financuar nga sektori privat. Çfarë ka më të majtë se kaq?

Më të majtit se të majtit – që megjithatë janë më të majtë se kaq, kërkojnë më tepeër progresivitet, taksa shtesë, kontirbute pensionale për të tjerët shtesë, kontribute shëndetësore shtesë, hiperinspeksione shtesë, kontribute të lindjes shtesë, kontribute të pushimit shtesë e çka jo tjetër shtesë. Këta kërojë më shumë rëndesë për të ushqyer e mbajtur majmë një aparat të tërë të majtë.

-4-

E djathta kosovare, e vetë-deklaruar si e tillë pra, përveç rritjes së luksit së mekanizmit publik, ka kaluar dy mandatet e shkuara – dhe sipas të gjitha gjasave do të kalojë edhe këtë tani – në herë në fuqizim të publikes e herë në degradim të saj; gjithsesi me marrje të publikes por jo me privaten

Menaxhimi publik pra, si dëshmi e alternativës tjetër (minus resurse humane brilante – hipotetikisht) është në të shumtën e rasteve më shumë dëshpërues edhe se vet privatizimi i stilit allishverish kosovar. Merreni të gjitha ndërmarrjet publike – ato ekzistojnë vetëm falë një monopoli të garantuar nga një mekanizëm i majtë i drejtuar nga të djathtit e vetëdeklaruar. Heq monopolin dhe jep konkurrencën – në gjithë kuptimin e saj – dhe ke një pasqyrë të qartë të derexhesë gjithënacionale që ky vend do të merrte sikur majtizmi të ishte gjithëpërfshirës.

Merreni edukimin dhe të gjitha universitetet publike që mekanizmi i majtë ka prodhuar. Ato jo vetëm që janë shndërruar në vende të prodhimit të antidijes – së kompenzuar me para të sektorit privat pra – por janë shndërruar në mbajtëse dhe ushqyese të zaptuesve; problematikëve kryesor të shoqërisë sonë. Pra mekanizmi i majtë jo vetëm që prodhon defekte dhe humbje financiare (çfarë mund të jetë në rastin më të keq edhe defekti i një politike të djathtë privatizuese) por se prodhon edhe ushqim sistematik për degraduesit; pra shkon një nivel më shumë për nga rëndesa.

Mekanizmi i majtë i drejtuar nga të djathtit e vetëdeklaruar ka prodhuar anomali edhe në shëndetësi, gjyqësi, siguri dhe përkujdes social. Ka prodhuar më shumë anomali në media publike, shërbime publike e çka jo tjetër publike.

-5-

E djathta kosovare duhet të çlirohet nga beteja me të majtën. Fillimisht jo duke bartur betejën mbrojtëse tek denigruesit e së djathtës që kanë prodhuar një mekanizëm të majtë – pra që nuk dinë çfarë e djathta vërtetë është – por duke u distancuar nga idetë frankenshtanje të shitura si të djathta. I vetmi argument automativ që lidhë klasën tonë politike pra me të djathtit është vetëm vetë-deklarimi. Pra i faturojmë dëmet nga e djathta për shkak të vetë-deklaruarëve të tyre si të djathtë; pavarësisht se s’janë fare si të tillë.

E djathta më pas duhet të shtrojë para vetes një platformë të ideve koncesuale të djathta; duke nisur nga tërheqja automative nga sektori i biznesit me logjikën se shteti është faktor por jo aktor në treg; pra shteti bën politikë e jo biznes në treg. Duke vazhduar më pas me politika të sheshta fiskale, me lehtësime e hiperlehtësime fiskale, me zvogëlim të mekanizmit në madhësi e prezencë, me forcim të rendit dhe rregullimit – si motor të ruajtjes së drejtës autoriale e shtimit të konkurrencës.

E djathta pra duhet të ketë guxim të besojë në principet e veta, jo pse janë më pak populliste por sepse janë të drejta dhe sepse sjellin – si të vetme – alternativën e daljes nga kjo ngufatje e majtë. Tek pasi të kenë besuar, sepse binden jo sepse duhet, atëherë e djathta kosovare do të ketë zërin e vet të merituar në Kosovë. Jo duke u përfaqësuar nga të majtë të natyralizuar, nga të paditur të kamufluar, por nga njdekës e promovues njëmend, që dinë çfarë flasin dhe dinë çfarë bëjnë.

MBI TË PAMUNDURËN

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 12 DHJETOR 2014

Një paravlerësim i kompozicionit qeverisës dhe hapave të parë të tij

-1-

Nuk ka dyshim se bërja e qeverisë – në çdo rrethanë – është më e mirë se sa mosbërja e saj dhe shkuarja përfundimisht për në dreq të mallkuar; siç dhe nuk ka asnjë dyshim se bërja e kësaj qeverie – në konstalacionin e tanishëm – është zgjidhja më e keqe e mundshme nga të gjitha alternativat në tavolinë; siç dhe kishin vetëdeklaruar protagonistët e saj deri në ditën e bërjes.

Prandaj, si rrallëherë, një qeveri e re, e presupozuar të nisë me entuziazëm e eufori, nisë punën në defensivë e nervozizëm; të gjitha produkt i një deficiti moral. Deficiti moral është i natyrshëm kur ndryshohet diskursi i qëndrimeve e rrjedhimisht bëhet pikërisht e kundërta e promovimit të mosbërjes përgjatë gjithë ngritjes politike. Sepse, bashkimi i LDK-së me rivalin e përjetshëm politik PDK-në, përkundër një kauze të votuar për mosbashkim, nënkupton edhe ndryshim kursi politik për këtë parti. Në këtë ndryshim kursi, kundërshtarët e akuzuar për vrasje bëhen partnerë; alternativat e akuzuara për krim e korrupsion bëhen burime të vullnetit të mirë; e secili tjetër që mendon ndryshe nga sot – njëjtë si gjithherë – bëhet kundërshtarë e dashakeq. Natyrisht se ndryshimet e kurseve politike kanë për t’u matur e vlerësuar ndonjëherë; më së largu katër vjet nga sot; e kur të ndodhë ashtu do të kemi kohë mjaft e gjatë për të matur e peshuar vlerën e vendimeve të tilla.

Tani për tani mbetet fakt deficiti moral; dhe nga ky fakt buron edhe mbrojtja e vendimit për qeverisje që karakterizon ditët e para të qeverisë së re. Si në pishman e si në kërkim-falje ndonjëherë, aty-këtu nga disa edhe pa qarë kokën fort, qeveria e re megjithatë futet në rrethanat më të vështira të mundshme politike që një qeveri mund t’i ketë; dhe ky është vetëm fillimi.

-2-

Seanca e parë parlamentare dha pikërisht këtë përshtypje; përshtypjen e një tensioni të vazhdueshëm që do të drejtohet ndaj partnerit të vogël të koalicionit, LDK-së pra, nga jashtë dhe nga brenda partisë, përgjatë katër viteve të ardhshme (nëse ka mandat qeverisës për aq kohë). PDK në këtë rrethanë mbetet gjithsesi më e relaksuar; pak ngase ka një imunitet të vazhdueshëm ndaj kritikës për keqbërje – sikur kritikët janë mësuar me të, është PDK pra, s’pritet më mirë (sic) – pak ngase ka një nivel më të ulët të demokratizimit partiak prandaj dhe uniteti i pakontestueshëm për çfarëdo vendimi; dhe pak ngase për dallim nga të gjitha, megjithatë ka treguar gjithmonë konsistencë – ajo nuk ka refuzuar asnjë parti deri në bërje.

Dhe në këtë relaksim, PDK gjen kohë e luks për të mbrojtur rivalin e vet nga kritikat e para parlamentare dhe shoqërore – paramendojeni këtë. Në gjithë atë hallakamë akuzash për krim, spiunazh e zaptim nga “shikizmi”, PDK gjen kohë të mbrojë partnerin e saj në vend të vetës. Në stilin e keqardhjes të përcjellë me spekulim madje, stil tanimë i zakonshëm i provincialitetit politik që e kanë mbjellë këndej, ish-kryeministri, tash zëvendëskryeministër, mbron LDK-në duke provuar t’i vë të gjithë në një rang të njëjtë – duke i bërë pra të gjithë të ligë. Kështu ai nxjerrë disa letra të bardha në foltore – jep dy a tri spekulime – për t’u larguar më pas nën qeshjet cinike të zakonshme të vetëkënaqësisë prej të pandershmes e manipulimit.

Kjo mbrojtje, dhe të tjerat që do të vijnë më pas, nuk i bëjnë hair LDK-së. LDK duhet të kuptojë se ditën që PDK i mbron ata, ditën që PDK ndjenë keqardhje për ta, dhe ditën që PDK jep argumente satisfakcioni për ta, i kanë punët keq e rëndë; jashtëzakonisht rëndë madje; nëse ka ku të shkohet më keq e rëndë se sa është sot gjithsesi.

-3-

Fotografia e parë e qeverisë së re të jep një përshtypje të një përbërje kryesisht akademike; për çka edhe u ritheksuan në vazhdimësi termat “doktor” gjatë prezantimit. Qeveria e re gjithashtu të jep përshtypje për një ekspoze bukur të detajuar të aktiviteteve të planeve – të cilat – dorën në zemër, po u bënë do të bëjnë mrekullinë.

Por mrekullitë qeverisëse në realitetin e tanishëm janë pothuajse të pamundura; sidomos kur në to ke pikërisht promovuesit e antimrekullisë (prandaj dhe kundërshtimi shoqëror). Kjo për disa arsye të rëndësishme; e para, për përbërjen e vet qeverisë. Pra kjo qeveri e re, që i bën bashkë në një dy rivalë që nga natyra do të duhej të ishin pra dy, do të ketë sfidë të veçantë funksionimin si një organizëm unik dhe pa çarje. Fillimisht sepse në të gjenden dy kryeministra – varësisht se nga cili kënd i vëzhgon njëri është mbi tjetrin – e më pas sepse në të, rivaliteti i natyrshëm dhe historik do të dominojë mbi nevojën për unifikim. Ky paralelizëm është provuar të zbutet nëpërmjet mos përfshirjes së individëve nga të dyja palët që kanë ngjallur averzion për palën tjetër – një lloj mirëkuptimi i dyanshëm – gjithsesi, tensioni dhe nevoja për dominim ndaj tjetrit është aty.

E dyta, sepse kjo qeveri ka të gjithë ministrat e PDK-së, pra gjysmën e saj, njerëz tashmë të provuar, të cilët me të gjitha politikat e tyre ekonomike, politike e sociale, kanë sjellë stagnim, migrim e desintegrim. Gjysma tjetër e ministrave të LDK-së, ndërkaq, janë njerëz po ashtu të provuar dhe larg nga premtimi i përgjithshëm për reformë qeverisëse. Pjesa e mbetur, ndërsa, jo e provuar, megjithatë nuk përbën ekipin e ëndrrave që kjo parti ka në vete; në disa raste ata  madje janë tërësisht anonimë. Ekonomistë, juristë e njohës të sigurisë – nga më të mirët madje – mbeten jashtë; shumë nga ta për shkak të një idealizmi e konsistence që vazhdojnë ta mbajnë, e pak nga ta për shkak të mbajtjes së inatit për mospërfshirje qeverisëse.

E treta, sepse kjo qeveri merr timonin në situatën më të rëndë shoqërore në të cilën është gjendur Kosova ndonjëherë. Gjykata speciale, asociacioni i komunave serbe, dialogimi me Serbinë përbëjnë vetëm disa nga temat me të cilat kjo qeveri e re do të nisë ditët e para të saj – dhe këto nuk janë zgjedhjet e saj madje. Zgjedhjet e sajë do të orientohen nga vala e migrimeve, rritja e pagave, privatizimet e aseteve, papunësia (e premtuar në margjinat e panatyrshmes) e varfëria e skajshme. Për t’i dhënë rend pra këtyre temave, kjo qeveri përbërjen e saj do të duhej ta kishte në nivelet e saja të ekselancës; e që nuk e ka.

-4-

Natyrisht do të ishte interes i vendit që një qeverisje e re të superperformojë; të realizojë të gjitha ato pika e premtime në plotni. Pra do të ishte interes nacional performanca e mirë e qeverisë; kjo nuk ka dyshim. Zakonisht qeverive të reja u jepen njëqind ditë e para për të bërë matjen e parë; por kjo qeverisje nuk i ka aq. Kjo qeverisje për më tepër pra, nisë rrugëtimin me deficit. Dhe në këtë deficit, në vend të shpërthimit, bën hapat e parë tërësisht gabim. Jo shumë për nga përbërja e qeverisë sa për nga madhësia e saj.

Si qeveria më e madhe në Evropë – ajo e shkuara pra – meritonte shkurtim; jo zgjerim siç na ndodhi këtë herë. U deshën karrige shtesë parlamentare për të akomoduar besoni ose jo plot 21 ministri. Do të duhen para shumë për të akomoduar dhe nga dy a tre zëvendësministra, plot këshilltarë politik, administrues e shoferë të tjerë. Një vit nga sot, në një kolumne si kjo, kisha prezantuar idenë e jo më shumë se dhjetë ministrive; aq sa mund të grumbullohen të gjitha sot. Sepse, përveç funksionalitet më të mirë, e kursimit më të madh, një qeverisje e tillë do të jepte shenjat e para se reformimin e kanë njëmend.

E reformimi nuk nënkupton vetëm sjelljen e një çerek njerëzve më ndryshe në qeveri, por ndryshimin e vet modelit të qeverisë e qeverisjes. Prandaj, themeli mbi të cilin është ndërtuar ky bashkim – dhe hapat e parë të tij – janë larg nga e nevojshmja dhe e domosdoshmja për të cilën aq shumë kishim nevojë. Gjithsesi kanë katër vjet kohë të na dëshmojnë ndryshe.

TË NGECUR NË KORRUPSION

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 5 DHJETOR 2014

Këtë vit, gjithmonë sipas organizatës më prestigjioze për matje të korrupsionit “Transparancy International”, Kosova dhe Shqipëria renditen të dyja njëjtë në vendin e 110 (nga gjithsejtë 174 shtete); disproporcionalisht ma keq e më rëndë se gjithë regjioni e Evropa. Renditemi në nivel të njëjtë me Etiopinë e Malavin, më keq se Xhibuti e Moldavia, më mirë se Bjellorusia e Tanzania. – renditemi mjerueshëm. Pra Kosova renditet sivjet në po të njëjtin vend, në vendin e 110-të sikurse katër vite më parë; për të shpërfaqur kështu dhe gjithë trendin e (mos)ecjes sonë në katër vite të plota.

-1-

Saktësisht katër vite më parë, kur për herë të parë matej percepcioni i nivelit të korrupsionit në Kosovë nga – pa diskutim – organizata më kredibile ndërkombëtare për matje të tij, “Transparancy International” pra, Kosova renditej në vendin e 110 nga gjithsejtë 175 shtete. Në vitin e parë të matjes, kur nuk kishim ndonjë bazë krahasuese me vetveten, ndonëse i trishtë, lajmi për një nivel të tillë megjithatë mbetej pa një storie përcjellëse. Sepse, nëse përpjekjet për të reduktuar nivelin e trishtë të korrupsionit ndodhnin, atëherë trendi eventual pozitiv mund të zbuste pretendimet për më tepër angazhim. Në këtë kohë lindën qëndrimet deklarative të “tolerancës zero ndaj korrupsionit” që kryeministri – dhe i gjithë kabineti i tij përcjellës – i shqiptonin si në përmendësh.

Në vitin e dytë të matjes, Kosova kishte humbur 2 vende; po renditej në vendin e 112; duke provuar kështu bindjen e përgjithshme se të gjithë deklaruesit e “zero tolerancës” ishin pikërisht promovuesit e toleruesit e vetëm të korrupsionit. Se nga institucionet publike, nga vet menaxhuesit e parasë publikë, buronte keqpërdorimi i pasurisë publike.

Në vitin e tretë të matjes, pra në vitin 2012, Kosova kishte lëvizur për plot 7 vende në luftimin e korrupsionit; duke u renditur kështu në vendin e 105-të nga gjithsejtë 175 shtete. Ndonëse alarmant niveli në mbi njëqindtësh, konferencat për shtyp, promovimet mediatike e gjuetitë e tjera për merita nuk kishin të sosur. Ministra, zëvendësministra, e çka jo tjetër, po renditeshin njëri pas tjetrit për të marrë nga pak hisen e vet të vëmendjes. Në këtë lëvizje, dhe hiç më shumë, të gjithë, pa përjashtim, gjenin motivin e një quasi-zhvillimi ekonomik, të një qeverisje të pastër që “zero toleruesit” na e thonin në vazhdimësi – ishim të marrë e të mjerë që nuk po e shihnim ne.

-2-

Natyrisht se nuk kishte përmirësim të angazhimit kundrejt korrupsionit; nuk ishte nisur asnjëherë. Prandaj dhe në vitin vijues, në vitin 2013, Kosova renditej në vendin e 111-të. Të gjithë ato tryeza, takime ndërministrore, këshille anti-korruptive nga Presidentja, të gjitha pra ato qëndrime e bindje kundërkorrupsion, ishin kthyer në hiçgjë; ne sapo kishim shënuar rekordin personal më të rëndë të rangimit korruptiv nëpër botë.

Si përgjigje ndaj rangimit – dhe këtu fillon perla e budallakisë tonë politike – në vend të pranimit e luftimit të paaftësisë kundërkorrupsion, lindën gjykime mbi percepcionin, si kut i matjes së nivelit të korrupsionit. Kështu, qatipë e mendimtarë brutal qeveritarë, po edukonin njërën ndër metodologjitë më të zakonshme botërore të matjes së korrupsionit; pikërisht pra percepcionin. Të gjithë ato punime, analiza, kritika e reflektime metodologjike të matësit të korrupsinit – që zënë vend e komfort të mjaftueshëm mes shkencës e edukitimit e politikës – po kontestoheshin nga disa thatanikë të mendjes allakosovarë që me stilin e “rabushit” e “tahminit” po jepnin versionin e tyre të shkencës.

Gjithsesi, kjo kishte pak rëndësi. Rëndësi kishte gjithmonë se të gjitha paraqitjet kozmetike nga pjesëmarrës tryezash e diskutimesh ishin një akt farse e shfaqje teatrale para një publiku që po zhvatej e thahej vazhdimisht nga po të njëjtit aktorë. Mbaj mend të kem thënë asokohe se e vetmja formë e parandalimit të korrupsionit në Kosovë do të ishte sikur pjesëmarrësit e po atyre tryezave e promovimeve anti-korrupsion të mbaheshin përgjegjës për korrupsion.

-3-

Këtë vit, gjithmonës sipas organizatës më prestigjioze për matje të korrupsionit “Transparancy International”, Kosova dhe Shqipëria renditen të dyja njëjtë në vendin e 110 (nga gjithsejtë 174 shtete); disproporcionalisht ma keq e më rëndë se gjithë regjioni e Evropa. Renditemi në nivel të njëjtë me Etiopinë e Malavin, më keq se Xhibuti e Moldavia, më mirë se Bjellorusia e Tanzania. – renditemi mjerueshëm. 

Pra Kosova renditet sivjet në po të njëjtin vend, në vendin e 110-të sikurse katër vite më parë; për të shpërfaqur kështu dhe gjithë trendin e (mos)ecjes sonë në katër vite të plota. Pra për katër vite të tëra, politikanët tanë që ishin gjithnjë me gojë plot nuk kanë bërë asgjë serioze për parandalimin dhe zvogëlimin e korrupsionit që buron mu nga institucionet që i drejtojnë ata. Dhe nuk do të bëjnë asnjëherë asgjë përderisa njerëzit e njëjtë, që mbajnë hajninë e vjedhjen në stad të njëjtë, shpërfaqen si protagonistë të kundërhajnisë e ligjit. Ky shtet ka mbetur në nivel të njëjtë në katër vjet; prandaj dhe migrimi, prandaj dhe mosliberalizimi, prandaj dhe ngecja. Janë plot katër vite të humbura për ne.

Janë të humbura, sepse, sjellja korruptive e bërë tashmë si normë e zakonshme shoqërore prodhon jo vetëm imazh të rëndë e frikësues për investitorët të jashtëm, sikurse ishte rasti i një fabrike gjermane që i kërkohet hise në pronësi nga politikanët tonë për të përfunduar kështu në Maqedoni me 4000 vende të reja pune, por prodhon edhe fuqizim të kapjes së shtetit nëpërmjet mbajtjes në fuqi të po të njëjtëve që prodhojnë korrupsionin.

Pra janë individë e grupe të njëjta që jo vetëm se nuk parandalojnë aktivitetet korruptive në vend ndaj gjithçkaje që është publike, por i nxisin dhe stimulojnë ato edhe sikur ato vetvetiu të ndaleshin; që nuk kanë për t’u ndalur kurrë. Për më tepër, këta individë e grupe, që nëpërmjet korrupsionit kanë ndërtuar perandori biznesore, jo vetëm që dëmtojnë shëndetin ekonomik të Kosovës nëpërmjet ofrimit të konkurrencës së padrejtë, por edhe bëhen barriera të pathyeshme për rimëkëmbjen ekonomike tonën.       

Prandaj na duhet një dorë e hekurt; një që thenë këtë cikël ngatërrues me veten dhe ngufatës me progresin tonë ekonomik. Një dorë e pastër që nuk kapet nga mbas e që guxon t’i vë në rend për në burg secilin që ka mbajtur dhe mbanë peng fatin e një vendi të tërë. Këtë dorë nuk kanë për të na dhënë të huajt; na duhet ta gjejmë vet.

NË IKJE

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 28 NËNTOR 2014

Migrimi masiv i kosovarëve - në përmasa të njëjta si njëzet vite më parë - është prova më e qartë, gjithsesi më e trishtë, e derexhesë sonë kolektive, ekonomike, sociale e politike që ka marrë hov tash e sa kohë. Jeta në këtë vend, për fatin tonë të keq, është e papërballueshme në kërkesat e saja minimale.

-1-

Kam pasur gjithmonë një habi kur shikoja numrat e remitencave që vinin në Kosovë; ato vazhdimisht rriteshin. Madje, në kohën e një krize gjithë-evropiane, në vend të rënies e stagnimit, ato megjithatë rriteshin. Kishte dy shpjegime në këtë drejtim; i pari, se vendet evropiane nga ku vinte pjesa më e madhe e diasporës sonë megjithatë ishin më pak të prekura nga kriza. Për dallim nga Kosova, Shqipëria – për shembull – që kishte diasporën e saj në Greqi e Itali, dy vendet më së shumti të prekura nga kjo krizë, kishte pranuar më rëndë efektin. I dyti, ndonëse më pak i pritshëm, ndërlidhej me thyerjen e mitit të mëhershëm, se gjenerata e tretë e diasporës kosovare në bërje e sipër po i humbiste lidhjet me Kosovën dhe rrënjët familjare në Kosovë. Në vend të kësaj teze – mjaft logjike në thelb – Kosova po përjetonte të kundërtën; rritjen e diasporës sonë pra; një rritje që ushqehej nga migrimet e vazhdueshme të kosovarëve që ndodhin edhe sot.

Pamjet televizive që morën hov këtë javë, të të rinjve kosovarë që me autobusë plot po merrnin rrugën e padefinuar për në “ku me ditë ku” në Evropë, dëshmonin, trishtueshëm, por gjithsesi mjaftueshëm këtë të dytën – ikjen e kosovarëve pra. Kjo ikje nuk është fenomen i ri, por vala e re – e mijërave që ikin për një vit – është diçka më ndryshe se ikjet e tjera. Është kthim prapa në autobusët e viteve 90-ta, e lëshimit masiv të Kosovës për shkak të mungesës së shpresës. Ne sapo kemi nisur kështu krijimin e një diaspore të re nga mungesa e një shprese të re; çfarë dëshpërimi.

-2-

Kjo valë, që duket të ketë nisur që nga fillimviti, sa për të dëshmuar kështu pa dyshim edhe ngecjen tonë në krizë ekonomike pas gjithë akrobacioneve politike të dy mandateve të shkuara, arrin një kulminacion të pamenduar vetëm kohë më parë – arrin në plot 14.000 kosovarë të ikur brenda një viti të vetëm.

Ky kontingjent i të rinjve që largohen në masë, përbën pak a shumë edhe kontingjentin neto të forcës punëtore që çdo vit do të duhej të gjente punë në Kosovë. Kaq janë vendet e punës që ky vend i vogël me ide por i madh me mbrapshtësi duhet t’i krijojë për një vit të vetëm. E në pamundësi të bërjes së vendeve të reja të punës, ky vend ka zgjedhur një rrugë tjetër të uljes së papunësisë e zhbërjes së varfërisë – ikjen pra. Prandaj, pak me studentë të përjetshëm, pak me rritje të pagave në sektorin publik (thuajse sektori publik na qenka problemi) e shumë me ikje masive të të rinjve nga Kosova, është blerë dhe paqja sociale në vend. Duke zbrazur e larguar nga tregu i punës një kontingjent të tërë të fuqisë vjetore të punës, ky vend njëmend do të ulë papunësinë në zero.

Ikja dhe largimi nga vendi yt, për një jetë minimalisht dinjitoze, është kufiri i fundit i durimit të njerëzores; dhe në këtë kufi, në skajet e tij, është shtyrë sot një kosovar mu nga vendi i tij. Kjo ikje është përgjigja më e plotë – gjithmonë e trishtë dhe fatkeqe – ndaj gjithë pretendimeve patetike e të lodhshme të militantëve e partiakëve oportunistë se në Kosovë punët po ecin mbarë. Gjithë ato thirrje e mburrje për punë, angazhim, investim, përmirësim, e integrim marrin përgjigje nga 14.000 kosovarë që kanë lëshuar Kosovën sivjet.

-3-

Migrimi masiv i kosovarëve - në përmasa të njëjta si njëzet vite më parë - është prova më e qartë, gjithsesi më e trishtë, e derexhesë sonë kolektive, ekonomike, sociale e politike që ka marrë hov tash e sa kohë. Jeta në këtë vend, për fatin tonë të keq, është e papërballueshme në kërkesat e saja minimale.

Sepse sot, në Kosovën e shtrenjtë, plot 500.000 kosovarë jetojnë me vetëm 1.72 euro në ditë; rreth 70% të rinj janë të papunë e pashpresë, e ata pak të punësuar të tjerë me mezi arrijnë të kalojnë një muaj minimalisht dinjitoz – po patën fat të qëndrojnë shëndosh e të pasëmurë; sepse përndryshe penj, fashë e ujë duhet blerë vet. E kur ecën në cep të pasigurisë e zhgënjimit, ikja – fatkeqësisht – bëhet fare e lehtë. Sot të gjithë jemi të pasigurtë.

-4-

Një analizë hulumtuese e bërë këtë vit nga Fondacioni Kosovar për Shoqëri të Hapur, kontribut në të cilën kisha dhënë dhe unë, kishte shpërfaqur të gjitha karakteristikat – nga ku dhe motivet – e migruesve kosovarë. Hulumtimi, duke intervistuar migruesit e riatdhesuar, gjente – si arsye të pakontestueshme të ikjes – standardin ekonomik e social të migruesve. Pra, janë motivet socio-ekonomike, saktësisht, niveli i lartë i papunësisë, të ardhurat e pamjaftueshme e kushtet e jetesës në familje, faktorët e arsyes (së vetëdeklaruar) për ikje të 70% të emigrantëve. Pjesa më e madhe e migruesve ishin kryesisht individë të papunë ose në rastin më të mirë si të punësuarit e vetëm në familje.

Përballë një gjendje të tillë të rëndesës sociale, institucionet kosovare kishin zgjedhur, besoni ose jo, trajtimin e migrimit me spote televizive – reklama gjithsesi patetike ku “migrimi ilegal nuk ja vlente”; tregojuni atyre që e kalojnë ditën me 1.72 euro në ditë se sa ja vlen migrimi. Dhe kur ikja kishte shpërthyer me autobusë, ky vend kishte vendosur qw me forcw policore disi t’i mbante brenda. Një akt sinqerisht i pakuptueshëm edhe si responsivitet ndaj problemit por edhe si masë preventive ndaj ikjes.

Por kjo pra është niveli i përgjegjësisë shtetërore përballë një krize të gjithëmbarshme të cilën e paralajmëronim tash e sa kohë. Kjo, lexues, është kriza, me vet trishtimin e saj. E fatkeqësisht, spotet e aksionet policore është edhe sanimi që provohet t’i bëhet pasojave të shkaktuara nëpër vite pandërprerë. Kaq dinë, kaq munden, kaq mërziten.

  

Ne e kemi humbur betejën me të ligën kaherë. E kemi humbur kur në vend të shtetit kemi krijuar perandori politikanësh pa takt, në vend të punës kemi shpenzuar në asfalt miliardash por me bark të thatë, në vend të vlerës kemi falë e zhvatë gjithë pasurinë publike e private, dhe në fund - si për rrumbullakim - të pagdhendurve u kemi lënë rend sa gjithandej. Tash veçse jemi në rënie të lirë.

KUR IDEALIZMI VDES

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 21 NËNTOR 2014

E vështirë, miq e bashkëpërpjekës që nga dje zgjodhët të lehtën, ka qenë gjithmonë udha e mbarë për shtet, për vet Republikën, për përmbysjen e së ligës, së mbrapshtës, së frikshmes. Sepse, e drejta dhe e mbara nuk kanë për të qenë të lehta asnjëherë. E drejta dhe e mbara kërkojnë integritet, dinjitet, kredibilitet, qëndrueshmëri e besë; pra kërkojnë vlerë. Dhe vlera, e asgjë tjetër, është valuta e vetme e njerëzores, për çfarë secili përfundimisht do të mbahet në mend.

-1-

Ka qenë gjithmonë i lehtë bashkëudhëtimi me të ligin e të keqin; ka qenë jashtëzakonisht lehtë. Pa kokëçarje, pa mund, pa përpjekje – gjithsesi pa ideal – por i lehtë. Ka qenë gjithmonë e lehtë dhe mbytja e idealizmit e ecja individuale nëpërmjet veshshurdhjes e ç’thurjes së unitetit shoqëror për përmbysje. Largimi e nënshtrimi janë gjithmonë të lehta; ato kërkojnë vetëm përulje – përulja pra është fare e lehtë. Në katër vite të shkuara mund ta kishte bërë secili; lehtë, shumë lehtë pra. Por nuk e bënë.

E vështirë, miq e bashkëpërpjekës që nga dje zgjodhët të lehtën, ka qenë gjithmonë udha e mbarë për shtet, për vet Republikën, për përmbysjen e së ligës, së mbrapshtës, së frikshmes. Sepse, e drejta dhe e mbara nuk kanë për të qenë të lehta asnjëherë. E drejta dhe e mbara kërkojnë integritet, dinjitet, kredibilitet, qëndrueshmëri e besë; pra kërkojnë vlerë. Dhe vlera, e asgjë tjetër, është valuta e vetme e njerëzores, për çfarë secili përfundimisht do të mbahet në mend.

Këtë javë na mbytën idealizmin. Këtë javë, zgjedhësit e të zgjedhurit, na treguan se individualja e oportunizmi janë valuta të reja të sjelljes sonë dhe se mbi këto vlera ne duhet të ndërtojmë dhe të përbashkëtën tonë; shtetin e Republikën tonë. Për këtë sikur na kërkoni mirëkuptim; ta përtypim edhe këtë disi.

E këtë nuk mund ta bëjmë. Sepse, nëse e përbashkëta jonë, shteti e Republika jonë, duhet të ndërtohet mbi themelet e të padinjitetshmës e të papërtypshmes, atëherë ajo nuk na duhet më; nuk mbetet Republikë më. Prandaj dhe nuk do të përtypim asgjë, përveç mllefit e post-dëshpërimit tonë që sot ndërtohet mbi një shpresë të tërë të vdekur. Mbi këtë naivitet tonin që na shpërfaqet pas dëshpërimit e rrënimit, ne do të gjejmë megjithatë forcë të re; me kaq nuk ka mbaruar asgjë.

-2-

Nga një situatë statike politike që morri pesë muaj të plotë, shoqëria jonë, për më pak se një natë, shndërrohet në një vorbull dinamike me alternativa nga më të ndryshmet. Në këtë grumbull alternativash, skenarë të bukur e të trishtë të gjithë në një, marrin formë njëtrajtësisht; për të përfunduar kështu në skenarin më të frikshëm, më të dëshpërueshmin, e më të paarsyeshmin, - të thënë nga të gjithë, përfshirë dhe vet protagonistët – bashkimin e dy forcave kryesore politike në një; PDK-së dhe LDK-së. Sa hap e mbyllë sytë, e gjithë përpjekja katërvjeçare e rrumbullakuar rreth alternativës më të madhe opozitare zhbëhet për një natë. Çfarë dëshpërimi.

Një ecje të tillë nuk do ta arsyetojë e pranojë askush; përveç militantëve – në çka dhe ka mbetur sot baza e një lëvizje të tërë intelektuale e shoqërore që provohej të riniste katër vite më parë. Militantët pra, natyrisht se do të gjejnë arsye për veprimet e idhujve të tyre, pa kuptuar dëmin afatgjatë që një bashkim i tillë do t’u sjellë të gjithëve; atyre, lëvizjes, neve e gjithë vendit. Sepse bashkimi me të ligun, si arsyetim për largimin e të ligut, është forma e fundit dhe më e pasinqerta e pranimit të jorracionalitetit – dhe si e tillë nuk do të shitet kurrë. Sepse, secila prezencë e të ligut në pushtet do të forcojë ligësinë, do të dobësojë mirësinë e do të shndërrojë besën dhe shpresën në anti-vlera të ekzistencës politike. Çfarë shteti ndërtojnë kështu?

Natyrisht se kontribut në gjithë këtë bashkim kanë pasur dhe forcat ndërkombëtare në vend që nuk mërzitën shumë për mbajtjen përgjegjës të shkaktarëve të regresit tonë. Në secilin rrethanë do t’i mbajnë afër për të shuar secilin rrezik nga destabilitetit eventual i vendit përballë proceseve të reja që po na vijnë. Kjo në fund të fundit ka qenë dhe mjeti i vetëm me të cilën zaptuesit kanë shantazhuar secilin – kërcënimi pra. Por them se përballë një insistimi të tillë, më e udhës, më e dinjitetshme, më me shpresë, do të mbetej gjithmonë – dhe pa hesapim – largimi me dinjitet. Më mirë do të ishte një opozitë e re e dinjitetshme se sa një pushtet pa dinjitet.

-3-

Kosova për një kohë të gjatë nuk do të jetë më e njëjtë. Bërja e të pabërës, të deklaruar e stërdeklaruar nga të gjithë akterët pjesëmarrës në bërje deri më tash, pra koalicioni i super-shumicës, i rivalëve të përjetshëm, i alternativës me zaptimin, ka kthyer vendin tonë prapa në vitin 2007; dhe nga aty, rruga e njëjtë e bërë deri më sot do të ndiqet njëtrajtësisht. Veçse këtë herë, për LDK-në, përkrahja shoqërore nuk do të jetë më; jo dy herë rend.

Kështu, duke bërë secilin hap që nuk duhej bërë, LDK, çuditërisht, shndërrohet e zvogëlohet nga irracionaliteti i vetvetes. Pas katër viteve në opozitëbërje, të kamuflimit e pretendimit për ndryshim, LDK me shumicë jo-kritike dhe me një pakicë të dinjitetshme, shpërfaqet publikisht si ajo e vjetra, e amortizuara dhe e konsumuara pa fije kredibiliteti; ndoshta sepse kështu ka qenë gjithmonë.

Por kjo më së paku pritet nga një parti e madhe, me një kontribut enorm nëpër vite e me shpresë të grumbulluar rreth saj për ndryshim tash e sa kohë. Jodinjiteti e trajtimi i tillë mund të jetë karakteristikë e partive të vogla, atyre që shfrytëzojnë për pak mundësinë e të qenit lartë – por që gjithsesi, dhe pa pardon – dënohen në zhbërje siç dhe ka ndodhur deri më tani rëndom.

PDK në anën tjetër, pas një vdekje disa mujore, kthehet e ringjallet e plotfuqishme, me një mundësi të re, dhe mbi të gjitha, me rivalin e saj të vetëm – besoni ose jo – në bashkëqeverisje. Ky bashkërendim i tyre u jep atyre mundësi të re  për të ndarë bashkërisht të gjitha të bëmat e rënda, dhe kështu, për të ruajtur diferencën mes tyre deri në status-quo. PDK, nëpërmjet një bashkimi të tillë, i ka zgjatur vetes prezencën në pushtet për shumë kohë. E me ta, me arrogancën e tyre që nuk njeh opozitë – nga ku dhe refleksioni – Kosova s’ka për ndryshuar fare.

-4-

Kosova sot e gjen vetën me një përmbledhje të tmerrshme të sfidave; nga rimëkëmbja ekonomike, integrimi evropian, gjykata speciale, e deri tek luftimi i ekstremizmit e integriteti territorial përballë Serbisë. Qeveria e re, me bashkëpërbërje me të njëjtit që kanë sjellë vendin në këtë gjendje, ka gjasën e një topi bore në ferr për të ndryshuar e bërë mbarë gjithçka. Kjo sepse zaptuesit do të vazhdojnë të mbajnë në kontroll të gjitha burimet financiare të publikes, akomodimet personale të agjensioneve e bordeve, e sistemin përndjekës e të sigurisë – që për ta nuk ka për të funksionuar kurrë. Pra do të jetë pothuajse e pamundur zhbërja e zaptimit të Kosovës me zaptuesit në fuqi. Ky korrelacion rrjedhimisht humbë dhe vet rezonin e bashkimit.           

Dy procese ndërkaq, kanë për të marrë udhë; dhe për këtë janë përkujdesur po të njëjtit miq ndërkombëtarë. E para është dialogimi me Serbinë dhe përfundimi i transformimit të Veriut; dhe e dyta, dërgimi i secilit të kërkuar – me burim nga PDK-ja – për në Gjykatën Speciale. Për të bërë këto dy procese realitet, ndërkombëtarëve – pavarësisht kostove – u është dashur një shumicë dërmuese shqiptare e cila në vete përmban të përndjekurit dhe alternativën vet. Kështu, duke ndarë fajin dhe benefitet për të gjithë, ata shpresojnë të shohin përgjatë disa viteve të ardhshme një stabilitet së paku politik në vend. Në këtë rrugë do të ketë dhe shpërblesa; diçka si liberalizimi i vizave (si të fundit e Evropës) apo ndonjë investim kapital aty këtu. Për ta, ndërkombëtarët pra, do të jetë lehtë. Për ne, ecjen tonë dhe bërjen e alternativës së re, do të jetë rrugë nëpër ferr.

E ndaj ferrit ne megjithatë kishim alternativa të tjera të cilat nuk u bënë kurrë. Këto alternativa mund të ishin me plot defekte, por së paku ciklin normal të ndryshimeve politike në vend do ta mbanin gjallë. Kështu siç u bë tani, ky cikël është i zhbërë; dhe nuk kam idenë se sa kohë e çfarë angazhimi do të duhet për të normalizuar atë. Do të duhet një mrekulli që nga joparimorja e kundërintegriteti të dalë e mbara disi. 

PËR NJË EKONOMI MË NDRYSHE

Letra nga limbo

KOHA DITORE 14 NENTOR 2014

Me trendin e tanishëm të rritjes ekonomike, Kosovës do t’i duhen pesë dekada të tjera për të arritur një mesatare rajonale e evropiane.

-1-

Përgjatë viteve të shkuara, ekonomia e vendit tonë është ballafaquar në vazhdimësi me barriera institucionale, financiare, informale, fiskale, ligjore e të fuqisë punëtore. Rrjedhimisht, në tre vitet e fundit, përfshirë dhe të sivjetshmin, rritja ekonomike e jona ka qenë – në mesatare – jo më e lartë se 2.5%; katër herë më e ulët se për çfarë vendi ynë ka nevojë. Me trendin e tanishëm të rritjes ekonomike, Kosovës do t’i duhen pesë dekada të tjera për të arritur një mesatare rajonale e evropiane. Për më tepër, bruto produkti ynë vendor – për kokë banori – vazhdon të mbetet më i ulëti në rajon e Evropë. Të ardhurat tona për kokë banori janë dy herë më të ulëta se ato në Mal të Zi, dhe disproporcionalisht më të pakta se ato në Maqedoni, Shqipëri e Serbi.

Vendi ynë ballafaqohet me shkallë të lartë të papunësisë. Nga 1.2 milionë forcë punëtore, Kosova ka të punësuar vetëm 300.000 sosh; pjesa e mbetur janë ose të papunë ose joaktivë. Këto norma alarmante të papunësisë prekin sidomos popullsinë e re të Kosovës, të cilët të dekurajuar synojnë vazhdimisht largimin nga vendi. Mbi të gjitha, Kosova ka mbi 12.1% të popullsisë së saj që jeton në varfëri të skajshme me më pak se 1 euro në ditë. Janë plot 217.000 kosovarë që jetojnë sot me më pak se 1 euro në ditë.

Në fushën e tregtisë, Kosova ka vazhduar trendin e rëndesës së varësisë në importe, duke shënuar kështu një deficit të lartë tregtar prej plot 2.1 miliardë eurove. Katër vite më parë ky deficit tregtar ishte jo më i lartë se 1.8 miliardë. Pra, përveç se ballafaqohemi sot me një disproporcion enrom të eksporteve tona me importe, ne vazhdojmë të thellojmë hendekun tregtar nëpër vite. Kosova vazhdon të importojë më së shumti nga Serbia  – mbi 12% të importeve vijnë nga atje; përderisa eksporton më së shumti në Itali – rreth 35% e eksporteve tona janë drejtë Italisë.

Investimet e Jashtme në vend, pas një rekordi prej 440 milionë eurove në vitin 2007, kanë shënuar rënie të vazhdueshme nëpër vite, për t’u rrumbullakuar në rreth 250 milionë euro në vitin e fundit. Përgjatë viteve të fundit Kosova nuk ka arritur të shndërrohet asnjëherë në vend atraktiv për investime. Remitancat në anën tjetër kanë shënuar rritje të vazhdueshme; sot ato arrijnë në plot 600 milionë euro në vit. Këto shuma shërbejnë në uljen e deficiti të llogarive rrjedhëse; dhe shërbejnë si input i rëndësishëm i stabilitetit social në vend. Fatkeqësisht, një pjesë shumë e vogël e tyre përfundon në investime. Kosova gjithsesi dhe fatmirësisht, ka arritur të ruaj një stabilitet financiar. Borxhi publik ndonëse në rritje vazhdon të mbetet brenda kornizave të pranuara; përderisa disiplina jonë financiare e siguruar me deficite buxhetore të pranueshme jep një komfort të përgjithshëm.

-2-

Por nuk ka dyshim tashmë se ekonomia e vendit tonë – sipas gjithë treguesve të saj makroekonomik – nuk po arrin të marrë veten. Dhe nuk ka asnjë dyshim se ky stagnim i yni ekonomik buron nga një nënperformancë e sektorit privat në vend; subjektit të diskutimit të këtij shkrimi pra.

Sektori privat i Kosovës, si gjenerator e forcë motorike e zhvillimit tonë ekonomik e shoqëror, është në gjendje kritike. Kosova ka një densitet shumë të ulët të krijimit të bizneseve të reja, dhe në shumicën e rasteve, këto biznese të reja dështojnë e mbyllen shpejtë. Për krahasim, sipas Bankës Botërore, numri i bizneseve të reja që krijohen në 1000 banorë është vetëm 1.2; tri herë më i ulët se sa në Maqedoni, Serbi e Shqipëri.

Kosova ka sot plot 120.000 biznese të regjistruara, por vetëm gjysma e tyre, pra rreth 60.000 sosh janë aktivë. Pjesa më e madhe e tyre, rreth 92% sosh, janë mikro-ndërmarrje, kryesisht familjare, me 1 deri në 9 punëtorë. Shpërndarja gjeografike e bizneseve kosovare është jashtëzakonisht e pabarabartë; me një koncentrim enrom në regjionin e Prishtinës – rreth 1/3 e tyre – dhe me një përqendrim minimal nëpër vendet rurale.

Të dhënat tona në Riinvest kanë shpjeguar vazhdimisht se Kosova është duke hequr shumë për të krijuar një klimë të favorshme biznesore. Politikat tona ekonomike kanë mbajtur në dorë të dytë interesin e sektorit privat; në të vërtetë, bizneset dhe i gjithë sektori privat janë parë vetëm si gjenerues të taksave. Me aq ka përfunduar relacioni shtet-biznes. Rrjedhimisht, anomali me moszbatimin e ligjit, konkurrencën e pabarabartë, informalitetin, evazionin, korrupsionin, burokracinë, koston e lartë të financimit e vet fuqinë punëtore kanë marrë formë në vazhdimësi.

-3-

Dhe klimës së rëndë biznesore dhe ekonomike në vend nuk i ka kontribuar aspak as situata e fundit politike në relacion me mosthemelimin e institucioneve të reja për gjashtë muaj rresht. Natyrisht se gjendja e rëndë ekonomike nuk është pasojë e një ngecje politike, por se sigurisht kjo ngecje rëndon dhe më tutje situatën ekonomike në vend – ashtu kështu të rënduar. Në radhë të parë, ngërçi politik prodhon katër konsekuenca ekonomike.

E para ndërlidhet me mungesën dhe vonesën e projekteve të mëdha kapitale në energjetikë, telekomunikacion e miniera, vonesë kjo që konsumon kohën e domosdoshme ekonomike të Kosovës për investime madhore. E dyta ndërlidhet me riskun politik që një situatë e tillë prodhon përballë aktiviteteve biznesore e investitorëve; veçanërisht atyre të jashtëm. Konsekuenca e tretë ndërlidhet me ç’thurrjen qeverisëse, me shërbimet publike, agjensionet e pavarura e me prokurimin publik të cilat në kohë të paqartësive politike përfundojnë drejt keqperformancës. Dhe e fundit, ndërlidhet me paranë publike, me buxhetin e shtetit. Jo vetëm se rrezikojmë nënperformancë të mjeteve të arkëtuara, porse nga ngecja politike ne rrezikojmë edhe mbylljen financiare të shtetit. Ne duhet të aprovojmë buxhetin e ri para datës 31 Janar të vitit 2015 për të shmangur një gjendje të tillë.

Të gjitha këto elemente natyrisht se kanë ndikuar negativisht dhe në ambientin biznesor ashtu kështu të rënduar. Sektori privat natyrisht se do të absorbojë si barriera – së bashku me të gjitha anomalitë tradicionale në vend – edhe këto politike.

-4-

Për të studiuar e kuptuar ambientin biznesor në Kosovë, Instituti Riinvest, mbështetur nga Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë, përgjatë vitit 2014 ka zhvilluar një anketë me plot 1000 biznese. Rezultatet e kësaj ankete – dhe të raportit hulumtues në përgjithësi – i prezantuam dje në një konferencë që mori vëmendje të madhe. Konferenca ishte transmetuar drejtpërdrejtë dhe në KTV – me qëllim të përcjelljes së mesazhit ekonomik tonin nëpër secilën shtëpi kosovare.

E veçanta e studimit tonë ishte se për herë të parë në Kosovë anketoheshin një numër kaq i madh i bizneseve, dhe se shpërndarja e tyre ishte proporcionale në pesë regjionet e Kosovës. Kjo shpërndarje proporcionale nëpër regjione na jepte mundësinë për të kuptuar edhe karakteristikat e sektorit privat jo vetëm si tërësi për gjithë vendin, por edhe diferencat regjionale e diskrepancat eventuale.

E veçanta tjetër e raportit ishte edhe matja e performancës së bizneseve – në formë retrospektive – për katër vitet e shkuara; si dhe matja e percepcionet të ndërmarrësve për katër vitet e ardhshme. Në formë të përgjithësuar, disa nga rezultatet e studimit tregojnë se rreth 23% e bizneseve kosovare kanë shënuar rritje përgjatë katër viteve të shkuara, përderisa plot 44% kanë deklaruar rënie; të tjerat kishin shënuar stagnim. Paga mesatare në sektorin privat del të jetë rreth 230 euro; shumë më e ulët se sa ajo e sektorit publik. Pjesa më e madhe e bizneseve kosovare kanë deklaruar se nuk parashohin rritje të pagave në të ardhmen e afërt.

Barrierat kryesore të sektorit privat, të deklaruara nga vet ndërmarrësit pra, ndërlidhen me a) koston e lartë të financimit; b) nivelin e lartë të korrupsionit; c) mungesën e përkrahjes shtetërore; d) konkurencën jo fer (e shtyrë nga informaliteti e evazioni fiskal) dhe e) mosfunksionimi i sistemit gjyqësor. Në përgjithësi, përgjatë katër viteve të shkuara shihet se ka një përmirësim të dukshëm në furnizim me energji elektrike e infrastrukurë; përderisa pjesa më e madhe e barrierave e të bërit biznes kanë shënuar stagnim apo përmirësim të pavërejtshëm. Gjithsesi, ka një optimizëm të shpërfaqur gjithandej nga bizneset kosovare për të ardhmen; të gjithë besojnë në ditë më të ira.

-5-

Pra është esenciale që të ndërtojmë në këtë optimizëm të bizneseve private, të atyre që kanë potencial për të dërguar përpara standardin tonë ekonomik. Për të bërë ekonominë më ndryshe, politikëbërja e re duhet të niset mu nga ta. Sepse neve na duhet një ekonomi më ndryshe; kjo nuk është më zgjidhje është domosdoshmëri.        

Vendi ynë nuk e ka më luksin e pritjes, të rritjeve të ngadalta e të pallavrave politike të ranglistave e shirit-prerjeve. Vendi ynë ka nevojë për krijim, për vlerë, për prodhim e për punë – për punë shumë dhe ata. Vendi ynë ka nevojë të adresojë barrierat ligjore që sigurojnë ambient fer e të barabartë për të gjithë; për ndalje të korrupsionit e zhbërje të burokracisë; për rritje të mekanizmave mbledhës e për luftim të pakompromisë ndaj evazionit e informalititet; për projekte të mëdha në energjetikë, miniera e telekomunikacion që na sjellin investitorë e brende të fuqishme; për siguri politike, të kredibilitetit e garancisë për bërje; dhe në fund, për mbrojtje dhe shtytje të vet sektorit privat, të secilit biznes që sot mezi mbijeton në një klimë të tmerrshme biznesore.

MBI TË MUNDSHMEN

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 6 NENTOR 2014

Për të bërë një zgjidhje si kjo, të pritshmen pra, më logjiken pra, atë të rekomanduarën tash e sa muaj – të njëjtën që muaj më parë dukej fare e lehtë e tash bëhet peng, Blloku duhet të marrë mbështetjen publike, të ndërkombëtarëve e Presidentes. Kjo mbështetje do të siguronte se kompromisi i kërkuar në mes të palëve nuk ka të bëjë me afrimin partiak e kështu bërjen e institucioneve të përbashkëta, por me kompromisin e pranimit të së pranueshmes pra, të dy vendimeve të Kushtetueses. I pari që i jep Qeverinë Bllokut dhe i dyti që i jep Kryeparlamentarin partisë fituese të zgjedhjeve.

-1-

Problemi i konsolidimit institucional të Kosovës duket se ka marrë rrugë të mbrapshtë; në atë nivel mbrapshtie sa që durimi i partnerëve tanë ndërkombëtar që provojnë të mbajnë vendin tonë të vogël në korridoret e agjendave të mëdha po merr fund; dhe me këtë marrje fundi përfundon edhe toleranca e shprehjeve diplomatike ndaj klasës sonë politike që gjithsesi se mbetet e çuditshme.

Jo se janë të gjithë fajtorë; por janë të gjithë pjesëmarrës në prodhimin e ngufatjes – andaj si pjesëmarrës me apo pa faj, të gjithë trajtohen barabartë për faj. Kështu një sistem zaptimi i përhapur nëpër të gjitha institucionet vendimmarrëse të vendit që prodhon një vendim jologjik por gjithsesi institucional dhe domosdo të respektueshëm – sepse mosrespektimi bëhet dhe më jologjik – bëhet pikë mbështetje e zaptuesve të partisë fituese të zgjedhjeve, pra PDK-së. Këtë mundësi mbështetje padyshim u dhuron atyre kokëfortësia e Bllokut tash e sa muaj, të cilët të thirrur në të drejtë logjike – por të pakonfirmuara institucionalisht – prodhojnë karta jologjike kundër vetës; diçka si mbajtja peng e formimit të qeverisë për një pozitë kryeparlamentari.

Kjo kokëfortësi e forcuar dhe më tepër në dy muaj rresht – që kur përfundojnë interpretimet Kushtetuese në vend – ka sjellë Bllokun në një situatë edhe më pak të lakmueshme se sa paraprakja, për çka dhe paralajmëroheshin vazhdimisht. Sepse, në këto dy muaj pritjeje e takime sterile, herë thirrje për rrugë e herë për tavolinë, Blloku ka arritur të forcojë edhe faktorizojë vetëm PDK-në. Për veten ka ruajtur ngacmimet e kërcënimet për ndarje e zhbërje. Pra duke bërë betejën mu në fushën që PDK ka dashur gjithmonë, Blloku ka vënë në rend të dytë diskutimin për Qeveri; për fitoren e pastër dhe të sigurt – kushtetuese madje – që këta kanë marrë muaj më parë.

-2-

Natyrisht se në këtë forcim e faktorizim kontribut të pashmangshëm kanë dhënë Presidentja dhe Gjykata Kushtetuese të cilët duket se mbajnë anë. Me vet faktin që kërkojnë pajtueshmëri e kompromis palësh ata mbajnë pra anë. Dhe kjo mbajtje e anëve nga ta – mbështetur e forcuar dhe më shumë nga ndërkombëtarët tanë – do të duhej të shihej jo si dritare e bërjes së drejtësisë, por si mundësi e marrjes së të mundshmes. Sepse, në të kundërtën, për çdo ditë vonese në mosbërje të institucioneve, PDK do të ngrihet si alternativë e bërjes së institucioneve nga ndërmjetësuesit – vendorë e ndërkombëtarë të cilët megjithatë do të duhet të prodhojnë zgjidhje sepse nuk kemi si shtet e vend shumë kohë.

Dhe në këtë insistim të vendimmarrësve, institucionalë apo partnershipi, duhet kërkuar dhe zgjidhjet – në rast se të gjithë nuk pranojnë zgjedhjet e jashtëzakonshme pra. Kështu, Blloku, si fituesi më i madh i zgjidhjes politike, duhet të shtrojë para vetes letrat e që i bëjnë rrugë. Në këtë shtrim blloku duhet të sheh dy vendime kushtetuese, një insistim presidenteje dhe një mbipërkrahje ndërkombëtare – të gjitha që kërkojnë pra kompromis. Të drejtën, logjikën a të mbarësinë ta kërkojnë e korrigjojnë atëherë kur të marrin fuqinë e shtetit. Tashti nuk kanë kohë e luks për të.

Natyrisht se ky kompromis – i thirrur nga ndërkombëtarët e të tjerët përcjellës vendorë – do të jetë plotësisht kushtetues dhe mbi të gjitha, i pacenueshëm nga secili pretendim tjetër partiak. Thënë ndryshe, nëse Blloku pranon vendimin (jologjik) të Kushtetueses dhe kalon pozitën e Kryeparlamentarit tek PDK – duke bërë kështu kompromisin – atëherë të njëjtit hapin rrugën e vetë për bërjen e Qeverisë sipas interpretimit të parë kushtetues; gjithashtu i mbështetur e përkrahur nga të gjithë ata që kërkojnë kompromis. Dhe secili pretendim tjetër partiak nga PDK e zaptuesit e tjerë në shërbim, do të mbetet tërësisht jokushtetues dhe ekskluzivisht ballafaques me vullnetin qytetar e atë ndërkombëtar.

-3-

Për të bërë një zgjidhje si kjo, të pritshmen pra, më logjiken pra, atë të rekomanduarën tash e sa muaj – të njëjtën që muaj më parë dukej fare e lehtë e tash bëhet peng, Blloku duhet të marrë mbështetjen publike, të ndërkombëtarëve e Presidentes. Kjo mbështetje do të siguronte se kompromisi i kërkuar në mes të palëve nuk ka të bëjë me afrimin partiak e kështu bërjen e institucioneve të përbashkëta mes Bllokut e PDK-së, por me kompromisin e pranimit të së pranueshmes pra, të dy vendimeve të Kushtetueses. I pari që i jep Qeverinë Bllokut dhe i dyti që i jep Kryeparlamentarin – spikerin e Parlamentit pra – partisë fituese të zgjedhjeve.

Kjo gatishmëri duhet të niset nga Blloku; sepse është mu Blloku që ka më së shumti për të humbur tani. PDK është veçse e mundur tash e sa kohë; ngritja e saj graduale – nga e pamundura pra – bëhet paradoksalisht e mundshme vetëm falë insistimit të Bllokut për më të parëndësishmën.

Në këtë pikë, Blloku duhet të shtrojë në tavolinën e vet marrëveshjen e nënshkruar muaj më parë e cila duhet të konsiderohet si evolutive. Kanë kaluar plot pesë muaj, janë prodhuar vendime kushtetuese, qëndrime publike e zgjerime aleancash; rrjedhimisht marrëveshja e parë e domosdoshme për besëlidhje e mirëbesim duhet të transformohet në të pritshmen e kuptueshmën e sotshme. Nëse palët e bllokut pajtohen me mbajtjen e saj si ën formën origjinale të bërë, atëeherë gjithçka do të bëhet e lehtë; por nëse për ndonjë arsye duhet të rikonsiderojnë pozicionet brenda vetes pas gjithë këtyre zhvillimeve, atëherë le ta bëjnë në këto takimet e zyreve – të ngushta e të mëdha që nuk kanë prodhuar as program, as plan e as ide funkcionale e të mbështetura ndërkombëtarisht. Të lëvizn pra.

-4-

Kjo lëvizje duhet domosdo të shmangë rrugën dhe protestën. Sepse nuk arrij të kuptoj ndaj kujt duhet të protestohet? Ndaj zaptimit si fenomen? Ndaj Gjykatës Kushtetuese? Ndaj Presidentes? Ndaj ndërkombëtarëve? Cila është adresa e pakënaqësisë së rrugës në fund të fundit? Kosova ka një Qeveri në largim – fuqia financiare e së cilës përfundon në më pak se tre muaj; ka një Gjykatë Kushtetuese që nuk funksionon me protestë; ka një komunitet ndërkombëtar që institucionalisht nuk ka zë; dhe ka një Presidente e cila mund të arsyetohet se nuk po arrin pajtim. Për më tepër, protesta do të bënte të vetmin favor që PDK ka mbetur pa e marrë këto ditë; bërjen e lojës në terren të tyre – të kërcënimit pra – dhe paraqitjen brutale ndaj të tjerëve si alternativë joinstitucionale.

Ka një rrugë më të shpejtë, më të lehtë e më të mençur tani. Kjo rrugë parasheh bërjen e qeverisë dhe kështu nisjen e zhbërjes së zaptimit nga lartë; nga aty ku krijohet tash e shtatë vjet. Kjo rrugë nuk është teatrale, as kërcënuese, por plotësisht kushtetuese. Kjo rrugë do të kursejë Bllokun nga humbja e durimit, nga përplasjet e brendshme e nga idetë e frikshme për të gjithë ne rreth një koalicioni të gjerë kur gjithçka digjet e asgjë nuk  ndërron.

Sepse, nuk do të ketë asnjë skenarë tjetër më të dëmshëm, më jokredibil e më konsumues të shpresës se sa një koalicion i gjerë e gjithëpërfshirës siç dhe mund të ndodhë po që se partiakët nuk arrijnë të shtrojnë zgjidhjen – konfrom Kushtetueses. Ky zgjerim vetëm se do të vë vendin në status-quo e shtangje; përderisa ka hargjuar gjithë alternativën opozitare të ndërtuar në katër vitet e shkuara të jetës politike.

Në fund fare, do të përfundoj këtë kolumne me fjalët e njëjta të përdorura dy muaj më parë në kolumnën time të 12 shtatorit të këtij viti; asgjë nuk ka ndryshuar nga atëherë në të mirë të Bllokut; shumëçka në të mirë të zaptuesve: “...nëse blloku njëmend dëshiron ta zotojë më në fund qeverinë e t’i jap fund gjithë pretendimeve për një qeverisje regresive nga PDK-ja e sotshme, atëherë ka gjithçka në dorë të vet. Në “Ditën B”, ditën e bllokut, të bashkimit apo të rastit të dytë, blloku – si në një lëvizje të mençur shahi – mund të sakrifikojë mbretëreshën për fitore; të jap kryeparlamentarin për një qeveri të tyre. Secili kërkim për më shumë, ndonëse i mundshëm padyshim, hapë rrugë për rreziqe të reja, për ngërç dhe më të thellë e pa fund – deri në zgjedhje të reja”.