PËR NJË VIT ME NGJYRA

Letra nga limbo 2013

KOHA DITORE 30 Dhjetor 2013 (numri festiv)

Një retrospektivë mbi ngjarjet që lamë pas

Derisa po kaloja nëpër përmbledhjen vjetore të artikujve që kam shkruar gjatë vitit - tashmë - të shkuar, fillova të kuptojë dhe rrjedhimisht ti ripërtypë edhe kompleksitetin e ngjarjeve në Kosovë. Do të duhej sinqerisht një talent i veçantë për të prodhuar një vend i vogël si i yni kaq shumë anomali politike, kaq shumë mbrapshtësi ekonomike e kaq shumë defekte shoqërore. E do të duhet një talent edhe më i veçante që në mesin e gjithë këtyre ngjarjeve të prodhohet shpresë; siç bënë mjaftë individë e grupe gjatë dymbëdhjetë muajve të shkuar. Më përcillni për pak për të kuptuar këtë kompleksitet.

                                                       

Në janar të këtij viti, taman kur filloj çlodhja pas vitit të ri, në Kosovë na ishin shfaqur disa burra me maska e rroba ngjyrë zi, e që po gjesitkulonin me një eksplozivitet sikurse ato lëvizjet e skeçeve të Çaplinit me gjithë përshpejtimet e rëndomta të filmave pa ngjyra. Para vetes kishin vendosur një hartë dhe po pretendonin luftën e re. Tmerrues nuk ishte skeçi komik; tmerrues ishte vet ideja e nevojës për mbështetje në struktura aq të paorganizuara 14 vjet pas çlirimit. Komedia vazhdoj në Serbi, kur në të njëjtin muaj, Parlamenti i Republikës atje kishte miratuar një rezolutë që i ofronte Kosovës autonomi substanciale. Përballë kësaj rezolute ne vazhdonim me negociata e mesazhe miqësore – gjithnjë për të prodhuar një shpresë se gjatë rrugës e në këmbim ne do të merrnim karrigen në OKB, liberalizimin e vizave apo njohjen nga pesë shtetet e BE-së. Sa larg duken këto premtime tash një vjet. Muajin e mbyllëm me rrënimin e shtatores së UÇPMB-së nga xhandarmeria serbe në Preshevë, sa për të rrënuar kështu edhe pretendimet folknacionaliste të pashallëqeve që liderët shqiptarë i bënin në Shkup. Në përgjigje të provokimit, grupe të rinjsh pa tru po rrënonin vare serbe gjithandej – sa për të replikuar para Evropës skenat e marsit të 2004-ës.

                                         

Në shkurt u publikua për herë të parë ideja e Fondit për Veriun. Asokohe shumë pak nga nesh e cilësuam fondin si buxhet paralel; fatkeqësisht kishim të drejtë. Në përmbyllje të vitit, kur buxheti i Republikës u prezantua  në Parlament, Fondi ishte jashtë çdo parashikimi financiar. Sot i njëjti bëhet mjet financimi i kryetarëve dhe komunave (lexo territoreve) që refuzojnë shtetësinë e Kosovës e që për dallim nga një vit më parë nuk janë më paralel; janë plotësisht legal. Shkurti gjithashtu dha shkëndijat e para të një rilindje qytetare në vend kur protestat qytetare morën hov si përgjigje ndaj keqmenaxhmit dhe keqfaturimit nga KEK. Ndonëse një vit pas protestave asnjë nuk është mbajtur përgjegjës dhe asnjë nuk është trajtuar si i tillë, thyerja e monotonisë politike ishte vetëm fillimi i një përgjegjësie kolektive që do të kulmonte me zgjedhje në Dhjetor. Gjatë shkurtit, gjersa po kremtonim 5 vjetorin e pavarësisë, Gjykata Kushtetuese u bënte dhuratë kosovarëve një vendim mosvet, e që rikonfirmonte Presidenten e pazgjedhur nga populli, nën arsyetimin se “populli e do Presidenten të mbetet aty”; çfarë paradoksi!

Marsin e filluam me ndërrimet politike në BQK dhe në AKP, pas një sërë influencash politike në pothuajse të gjitha institucionet publike në vend. Të dy këto institucione ishin bërë të lira pas arrestimit – lirimit  dhe – papërgjegjësisë morale ndaj një ish-Guvernatori që megjithatë doli të ishte i pafajshëm; dhe pas vrasjes apo vetëvrasjes së udhëheqësit të AKP-së. Që nga atëherë AKP është bërë vend i frikshëm për të gjetur punë; në të vërtetë ka qenë gjithnjë ashtu. Nëse dikush mendon të nisë zhbërjen e krimit ekonomik në vend atëherë duhet të filloj mu nga aty. Marsin e vazhduam me marshe e protesta qytetare ndërkaq e përmbyllëm me shtyrjen e afatit për privatizimin e PTK-së; pas dy vjet shtyrjesh e dy vjet paralajmërimesh se gjithçka po përfundon.

Në Prill përcaktuam fituesin e privatizimit të PTK-së. Nuk ishte një investitor i njohur, as një kompani telekomunikimi me përvojë; ishte një fond investiv që proklamohej nga Qeveria dhe qatipët qeveritarë si “gjerman”. Pra me thënien se prapa investitorit anonim qëndron prejardhja pak gjermane, pak britaneze e pak amerikane – dhe kjo mjafton, Qeveria pretendonte të kishte siguruar kualitet. E njëjta të drejtën i përngjante më tepër  anekdotave të shitjes së veturave të cilat janë vozitur nga një plakë në Gjermani; sa për të dëshmuar kështu (brishtësish) kualitetin e tyre. Këtë herë megjithatë, bëhej fjalë jo për një hajgare tregu por për një humbje enorme publike. Në vazhdim të muajit prill, flirtimet e para të grupacioneve opozitare në relacion me bisedimet për Veriun veçse ishin formësuar. Në prill askush nuk mund ti besonte askujt. Në prill vendi ishte pa opozitë – përjashto Vetëvendosjen e cila megjithatë i qëndronte parimeve të vetëdeklaruara.

Majin e filluam, madje në ditën e punëtorëve, me propagandën e parë statistikore të vitit 2013; me Agjencinë e Statistikave të Kosovës që kishte ulur papunësinë për 10.2 pikë të përqindjes krahasuar me një vit më parë. Propaganda e dytë do të bëhej diku nga tetori, kur në pak muaj shtesë ASK do të ulte edhe më tej papunësinë deri në 30%. E bënin duke ofruar numra për vendet e reja të punës? Assesi. E bënin, besoni ose  jo, duke i llogaritur si joaktiv nga qindra-mija kosovarë. Të papunë gjithsesi, por jo-aktiv njëkohësisht (pra të tillë që nuk duan punë). Kosova në fund mbetej me më shumë popullsi joaktive se sa aktive, si asnjë vend në botë – fjalë për fjalë – si asnjë tjetër në botë! Në maj morëm gjithashtu edhe refuzimin e parë për takim rajonal që mbahej në Ohër, përkundër deklarimeve patetike të negociatorëve kosovarë si ato me “fusnota që shkrihen”. Ndonëse solidariteti i vendeve mike në rajon ishte mbresëlënës, ndalim pjesëmarrja për ne megjithatë provonte mu idenë se pala kosovare as nuk kishte ide për çfarë negocionte në Bruksel; ishte pajtuar për fusnote por nuk arrinte dot që merrte pjesë në rajon.

E në qershor morën hov pikëpamjet ekstremiste fetare që shkuan aq larg sa që marrëzisht ofendonin secilën figurë kombëtarë veç sepse kishte religjion tjetër – përfshirë madje dhe Skënderbeun. Fyerjet ndodhnin mu në Parlamentin e Republikës nga deputetë që janë të përcaktuar për të mbrojtur traditën dhe historinë e popullit të tyre. Të njëjtit kanë për të harruar mirë e gjatë Parlamentin në zgjedhjet e ardhshme – mirë që u pa se cfarë janë. E në anën tjetër, hoxhallarë që dinin për mot, shëndetësi, ekonomi, politikë, automekanikë, astronomi e moral – të gjitha në një vend – po predikonin urrejtje, ahmaki e antivlera të gjitha të mbështjella gjoja me religjion. Si një besimtar gjeta veten të ofenduar nga një përfaqësim i tillë – gjithsesi i rrezikuar nga potenca destruktive e qëndrimeve si ato. Ekstremizmi fetar vazhdon të mbesë rreziku kryesor i Kosovës dhe lirisë së saj. Në ngjarjet tjera të qershorit, ne u ranguam (të vetmit në Evropë) si vend gjysmë-autoritar nga Freedom House. Përgjigja qeveritare, besoni ose jo, kontestonte kredibilitetin e njërit prej institucioneve më kredibile në botë. Muajin e përmbyllëm me atë që kosovarët mund ta kenë marrë si – çuditërisht – lajmin më të rëndë për ta, humbjen e Berishës dhe zgjedhjen e kryeministrit të ri Rama. Një ndërrim radikal i skenës politike atje do të reflektohej dhe në Kosova pak muaj më vonë.

Në korrik u shpërfaq për herë të parë ligji më anti-shtetëror që Kosova mund të prodhonte; ai i amnistisë. Përtej faljeve në Veri që dhe mund të përbiheshin shumica parlamentare e jona e përkrahur trupërisht nga shumica e deputetëve të LDK-së e AAK-së, pra sërish pa VV-në, kishin aprovuar faljen e shumë krimeve edhe në jug – përfshirë edhe krimeve ekonomike, të pasurimit të shpejtë e shpëlarjes së parasë. Ishte ndjenja më e pasigurt që një i drejtë, një i sinqertë e një i mbarë mund të merrte në Kosovë. Atë ditë i njëjti ishte barazuar me një hajn, kriminel e vrasës. Korriku u freskua me daljen në skenë, për herë të parë, të “Partisë së Fortë”, një grup të rinjsh prishtinas, me shumë kreativitet e me shumë pasion, që po thumbonin gjithandej skenën politike kosovare; brilante. Në korrik gjithashtu na u shfaq edhe ana e errët e azilantëve kosovarë, me çadra e tenda nën urat franceze. Pamjet e kosovarëve nëpër kampet evropiane përkthenin më së miri situatën e rënduar ekonomike në vend.

Gushti veror, përtej monotonisë së thatësisë nga zhegu, u ç’monotonua nga fitorja impresive e Majlinda Kelmendit në garat e kampionatit botërorë në xhudo; Kosova pra kishte kampionen e saj. Fitorja e Majlindës ishte një akt impresimi për gjeneratat e reja që shihnin kulmimin e suksesit mbi mbylljen e padrejtë të tyre; puna megjithatë kishte shpagim. Gushti mesiguri ishte muaji me lajmet më të mira në vend, pas një suksesi të ri të “Dokufestit” që po thentë sërish rekordet e veta. Ishte një promovim i shkëlqyeshëm i vlerave të mira kulturore të Kosovës.

                                                                                                                           

Lajmet e mira morën fund në shtator, kur përfundoj pushimi qeveritar, sa për të na kujtuar ironikisht se për të ecur gjërat mirë në këtë vend kjo qeverisje dhe kjo qeveri duhet të mbesin në pushim përjetësisht. Në shtator filloj dhe fushata elektorale e zgjedhjeve lokale. Fillimi i fushatës u karakterizua me tre efekte, i pari kishte të bënte me reciprocitetin tregtar me Maqedoninë – një akt me shumë vend por i mundur vetëm falë kohës së zgjedhjeve. I dyti kishte të bënte premtimet milionëshë paushall të Kryeministrit, të gjitha të kushtëzuara me votën për partinë e tij, në të kundërtën harrojeni investimet.  I treti ndërkaq kishte të bënte një përzierë mishmashe të pretenduesve për kryetarë, një grup me mjaft kualitet në njërën anë përballë disave që as shkrim lexim nuk dinin, por pretendonin kryetarllëkun – tipike kosovare.

Tetori do të mbahet në mend për zgjedhjet më interesante të organizuara ndonjëherë në vend. Fillimisht, korrektësia e raundit të parë parabalotazh e që derivonte nga kujdesi i shtuar i vëzhguesve në relacion me vjedhjet e votës, ishte freskuese për vendin. Gjithsesi ky freskim po vinte pas një presioni enorm ndërkombëtar për zgjedhjet e lira. Së dyti, mbajtja e zgjedhjeve në gjithë territorin e Kosovës, sado që do të dukej impresive, do të prvonte vetëm pak ditë më vonë defektin enorm jo vetëm të aktit zgjedhor, por të gjithë procesit dialogues që kishte filluar vite me parë – për të sjellë Kosovën në qorrsokak. Tetori gjithashtu do të mbahet në mend për lëshimet (tashmë) të zakonshme të sallës së Parlamentit nga (këtu fillon çudia) shumica parlamentare, me qëllim të parandalimit të ndonjë refuzimi eventual të shitjes së PTK-së.

Nëntori filloj me shkëndijat e para të një befasie elektorale – të shthurjes së regjionalizmit e klanizmit partiak. Ani pse natën e parë të zgjedhjeve nuk mbet kush pa shpallur fitore, në natën e dytë pamjet e rezultateve zgjedhore veçse u formësuan më mirë. Në këtë formësim morri pjesë edhe brutaliteti i grupeve rrugaçore në Veri të Kosovës që kishin shkatërruar kutitë zgjedhore para syve të ndërkombëtarëve; për pak treshja Ashton-Thaçi-Daçiq do të jenë ndjerë të tmerruar (me numrin e vogël të disa votuesve dhe me reagueshmërinë e të tjerëve).

                                     

Qershia mbi tortë erdh në dhjetor, kur rezultatet e balotazhit përmbysën tradicionalen e partive politike në gjithë Kosovën. LDK humbi Prishtinën, AKR morri Gjakovën, AAK humbi Pejën e PDK humbi gjithandej – nga çdokush. Konstalacioni i ri politik në vend, që zëvendësonte monotoninë dhe pakujdësinë e pushtetit ndaj qytetarëve – pra votimi antipushtet që u shfaq gjithandej – ishte dhurata më e mirë që kosovaret mund ti bënin vetit për Vit të Ri. Kjo dhuratë dhe kjo festë e pakët u prish nga katër ngjarje të njëpasnjëshme. E para, nëpërmjet bisedimeve, Kosova i kishte mundësuar Serbisë të mësonte datën e fillimit të negociatave për anëtarësim me BE-në për të marrë asgjë në këmbim, as edhe një kërkimfalje madje për gjithë krimet e marritë e bëra në vend – përfshirë edhe ato së fundi të ndërlidhura me gjetjen e varrit masiv në Rashkë. Ky progres serb në kurriz të një stagnimi kosovar ishte produkti i vetëm i mundur i një futjeje pa mend, siç edhe e kishim paralajmëruar vite më parë. Së dyti, rezultatet e zgjedhjeve dhe fitorja e një liste anti-kosovare që pretendon shkëputjen nga Kosova provonin sërish se sa të pasinqertë dhe njëkohësisht se sa të paditur kanë qenë politikanët tanë gjatë gjithë procesit të bisedimeve. Nëpërmjet një tolerance me theks në neutralitet ndaj statusit, të njëjtit kanë mundësuar krijimin e telasheve të institucionalizuara madje në Kosovë. Së treti, presion ndërkombëtar ndaj kërkesës rreth vendeve të rezervuara parlamentare për minoritetin serb në Kosovë, përtej çfarëdo premise në Pakon e Ahtisaarit – e gjitha e shoqëruar me një tolerancë e “bishtit të nxënë” nga partitë në pushtet – veçse paralajmëron për kahjen e re të një deformimi shtetëror në të cilën është futur Kosova. Së katërti, përtej zgjedhjeve e negociatave, kontrabandimi i PTK-së në ligjin e buxhetit, një akt i paparë ndonjëherë më parë, vërteton sërish natyrën bukur kriminale të një qeverisje që kemi sot. Këta nuk kanë kufi.

Dhe tash në fund fare, kur kujtoj gjithë ecjen e bërë pa takt e pa stil në një vit të tërë, kam vështirësi të ngre dolli me shumë gëzim. Gjithsesi se në mesin e vështirësive e skandaleve politike – brenda dhe jashtë vendit – ka lajme që të japin shpresë. Aso lajme e ngjarje që të shtyjnë dhe për një vit tjetër – e për më shumë. E për njerëz që krijojnë, sjellin e lajmërojnë ngjarje të tilla, vlen të ngrehet dhe kjo dolli. Për gjithë ataë i dhanë 2013-ës ngjyrat e shpresës, gëzuar. Qoftë tjetri më me ngjyra se ky.

                                

                                               

                                                                                                    

SHANTAZHI SI MODEL QEVERISJE

Letra nga limboKOHA DITORE 27 DHJETOR 2013

Mbi kontrabandimin dhe kushtëzimin e fronteve politike si vlerë qeverisëse

Me zanafillë dy vite më parë, kur privatizimi i PTK-së nuk po kalonte se nuk po kalonte dot në Parlament, Qeverisë i kishte rënë në mend se mund të bënte ndërlidhjen më të pakuptimtë të mundshme, saktësisht, të fuste privatizimin e asetit si një nen të veçante (neni 4) brenda ligjit të buxhetit. Kam thënë vazhdimisht se sikur kjo qeveri dhe kjo nomenklaturë qeverisëse të kishte kreativitet për mbarësi siç ka për mbrapshtësi, Kosova do të ishte në lule. Por ja që nuk ka; nuk ka as kreativitet, as sy e as vullnet për mbarësi.

“Fast forward” dy vite më pas, e njëjta Qeveri me të njëjtën mendësi qeverisëse kishte replikuar të njëjtin trik shantazhi për të njëjtin aset – të paktën po provonte një gjë të tillë. Sërish sikurse para dy vitesh ajo kishte provuar të fuste aprovimin për shitjen e PTK-së brenda buxhetit të vitit 2013. Triku ishte i thjeshtë, refuzimi i nenit të shitjes do të nënkuptonte refuzim të buxheti; rrjedhimisht refuzimi i buxhetit do të nënkuptonte mosdhënie të pagave për administratën publike, për mësuesit, mjekët, policët, ushtarët e secilin shërbyes tjetër civil. E në kandarin e matjes së partive politike një refuzim i tillë do të thoshte “rulet rus” me vota, me pesë plumba në gjashtë vrima madje. Mesazhi i qeverisë ishte i thjeshtë; thoshte “qytetarë nëse doni paga duhet të humbisni Postën”. Çfarë shantazhi patetik ky!

Si duket të ngazëllyer se triku funksionuaka mirë dhe se opozitarët do të dorëzohen në fund të blofit, qeveritarët e qatipat tjerë mbrapshtë-bërës duhet të kenë menduar replikimin e standardit të njëjtë shantazhimi edhe në politikat tjera të rëndësishme për partinë – asnjëherë për vendin. Në këtë frymë e në këtë mendësi, të njëjtit ideatorë filluan të kushtëzojnë reformën zgjedhore me vendet e rezervuara shtesë për minoritetin serb. Pra mesazhi që i jepej kosovarëve këtë herë nga qeveria e tyre ishte se nëse doni reformë zgjedhore – pra votime e vota të lira – duhet të hiqni dorë nga Kushtetuta, Pako e Ahtisaarit, rezoni politik e gjithçka tjetër. A kaq shtrenjtë duhet ti kushtojë kosovarëve vota e lirë?

***

Legjenda thotë se Kryeministri i Kosovës në njërën nga takimet e Brukselit, në shenjë gjeneroziteti e në kërkim dëshpërues për përkrahje ndërkombëtare ndaj tij dhe partisë së tij, kishte ofruar ndryshimin e Kushtetutës, hapjen e Pakos së Ahtisaarit, e kështu ofrimin edhe për një mandat të vendeve të rezervuara – ani pse asnjë dokument ndërkombëtar, asnjë pako ndërkombëtare e asnjë marrëveshje tjetër politike që kishte ndërtuar statusin final të Kosovës nuk kishte obliguar vendin tonë të bënte një gjë të tillë.

Atëherë, për secilin me mëdyshje se pse nuk duhet hapur Kushtetuta tregimi është si vijon. Fillimisht, sepse nuk obligohemi. Pse të ofrojmë një politikë të padrejtë mbi-reprezantimi; politikë që nuk e ka asnjë shtet e asnjë vend, madje as atje kur proporcioni i minoriteteve është më signifikant se ky nën 6-7% i yni. Ideja e ofrimit të vendeve të rezervuara për dy mandate ishte futur si pjesë e Pakos së Ahtisaarit me qëllim të thyerjes së dallimeve ndër-etnike në Kosovë. Pothuajse 6 vite pas shpalljes së pavarësisë kjo thyerje është bërë. Serbët së fundi kanë pranuar të jenë pjesë e institucioneve të Republikës për çfarë dhe ishte dizajnuar vet parashikimi e kushtëzimi në Pako.

Së dyti, sepse vazhdimi i vendeve të rezervuara do ti bënte partitë serbe në Kosovë me fuqi të jashtëzakonshme; fuqi kjo që nuk reflekton me proporcionin e tyre në numrin e gjithmbarshëm të banorëve kosovarë. E kur këto parti – siç edhe u pa gjatë e pas zgjedhjeve lokale – krijohen, menaxhohen e udhëzohen sipas dëshirave të Beogradit atëherë është bukur e turpshme dhe e rrezikshme që Serbia të ketë fuqi – madje Kushtetuese – në Parlamentin e Kosovës, në proporcionet që vendet e rezervuara sigurojnë. 

Së treti, sepse Kosova ka shumë kohë që insiston në mos hapjen e Pakos së Ahtissarit. Nëse në të kundërtën dikush diku vendosë të modifikojë Pakon, atëherë ta bëjmë siç e ka e siç e do adeti. Të zhbëjmë të gjitha diskriminimet pozitive etnike, të trajtojmë Kosovën si vend jo multietnik por shtet shqiptarë me të drejta për të gjitha minoritetet, të ndërrojmë flamurin, himnin dhe gjithë simbolet gjithë etnike, dhe të ndërtojmë nga fillimi e zeroja shtetin e ri.

***

E nuk ka gjë më të paqëndrueshme se sa klishetë e Kryeministrit se një çështje “është kërkesë e ndërkombëtarëve”. Punë e madhe! Nëse secila çështje e ngritur nga ndërkombëtarët duhet të bëhet politikë ditore atëherë le të rikthejnë të njëjtit protektoratin ndërkombëtar në vend; të paktën ta dimë kujt ti drejtohemi. E vërteta e hidhur megjithatë, është se ndërkombëtarët ngritin e ulin jo një por njëmijë e një tema përgjatë agjendave të tyre – varësisht se si e ku ju vjen kuti. Të njëjtit do ti bëjnë ato shtyrje që duken më të lehta në vendet më të lehta – e që qëllon të jetë Kosova vazhdimisht meqë ka një palë dialoguese pa takt e pa siguri (për veten në radhë të parë).                                                      

Për t’iu kthyer në fund çështjes së kushtëzimit e shantazhit, them se partitë opozitare duhet të qëndrojnë me ngulm me idetë e mosndryshimit të Kushtetutës për ide e propozime që ndryshojnë gjithë konceptin e funksionimit shtetëror të Kosovës për katër vitet e ardhshme – aq sa i duhet Serbisë të na mbajë peng. Partitë opozitare mund dhe të ndodhen para presionit të reformës por nuk ka asgjë më të rëndësishme e asgjë më të vlefshme se sa ruajtja dinjiteti nacional; gjithë të tjerat mund të ribëhen. Shantazhi është punë blofi dhe kush mbanë blofin më gjatë do të marrë të veten.

MBI TË ZHDUKURIT DHE ZHDUKËSIT

Letra nga limbo

KOHA DITORE 20 DHJETOR 2013

Sikur Serbia ti dënonte kriminelët që i strehon edhe sot; ti zbulonte varret masive që i ka mbuluar me asfalt e zhavorr; të shprehte pendesë e keqardhje për sjelljet e veprat çnjerëzore; të kthente e paguante plaçkën e marrë nga këtu; e të mos shprehte pretendime shfarosëse edhe sot e kësaj dite ndaj Kosovës - ndoshta dhe do meritonte Evropën. Por se bëri asnjërën e s’ka ndërmend ta bëj asnjëherë. Nderon kriminelët, mohon varret, thërret luftën e pretendon Kosovën; dhe prapë ecë për në Evropë

Shikoni njerëzit rreth jush. Shikoni mirë njerëzit rreth jush. I ndjeni? I shihini? I prekni? Kthehuni në kohë pas - plot 14 vite pas. Kujtojeni luftën, frikën, guximin e gjithçka tjetër të tmerrshme, të trishtë, të ç’thurur në mes. Kujtojeni dhe kuptojeni se sa me fat është secili prej nesh. Me fat meqë secili nga ta e ne mund të ishte lehtësisht njëri nga 1700 të zhdukurit kosovarë që nuk mund të ndjehen, shihen e preken sot. E pothuajse secili prej jush mund të ishte në pritje të gjetjes së mbetjeve të tyre; një shenjë kujtimi për të shfryrë gjithë mallin e mbledhur në kaq vite.

***

Këtë javë, siç dhe e do rëndom paradoksi i relacioneve me të zhdukurit, Kosova kishte marrë ndoshta lajmin më të mirë që mund të merrte – pra gjetjen e mbetjeve mortore në Rudnicë – dhe potencialisht qetësinë e disa prej familjeve të pafata. Paradoksale se si një tragjedi kaq rrëqethëse bëhet eventualisht lajm i mirë.

Në të vërtetë, gjetjet e Rudnicës së Rashkës nuk ishin noveliste për askënd. Nëpërmjet pamjeve të regjistruara satelitore kërkuesit kishin kohë që po shihnin një paradoks tjetër; vendi ku dyshohej të ishin varrosur shqiptarët kishte ndërruar pamje krejtësisht; dhe për më tepër ky ndryshim po ndodhte mu gjatë kohës së bombardimeve të NATO-s. Ky vend ishte shndërruar nga një kënetë e moçalishte në një rrafshinë të mbushur me dhe e gur. Sinqerisht, kujt do ti binde në mend që në kohë bombardimesh të merrej me ndërrime të pamjeve të peizazheve kot-së-koti; përveç nëse diçka tmerruese, turpëruese e trishtuese provohej të fshihej – një varr, shumë të vararë, shumë krime.

Në vitin 2005 autoritet serbe kishin prodhuar shfaqjen teatrale më ç’njerëzore të mundshme. Në përgjigje të informacioneve të mbledhura nga pala kosovare, në aktrim e sipër, serbët kishin gërmuar – në sy të mediave lokale e botërore – një ditë të tërë. Triku megjithatë ishte se gërmimet ndodheshin plot 200 metra larg vendit ku mendohej se ishte varri masiv. Ishte veçse një përpjekje patetike për të shtyrë gjetjen.

E në patetizëm dhe më të thellë dhe në sjellje dhe më ç’njerëzore, autoritetet serbe kishin asfaltuar gjithë vendin. Aty më pas kishin ndërtuar një ndërtesë dykatëshe ku qëndronte – për ironinë e gjithë mizërisë – kompania e mirëmbajtjes së rrugëve me emrin “Kosmet Put”. Nën ndërtesë, nën parking e nën asfalt, besohej se ishin së paku 250 kosovarë të zhdukur.

Se përpjekjet serbe për të mbuluar me çdo kusht gjetjen ishin në tentativë rritëse, u kuptua në ditën e parë kur Departamenti i Mjekësisë Ligjore të Kosovës kishte arritur atje për të mos gjetur asnjë mjet gërmues që do të bënte gërmimin. Në të vërtetë, po mos të ishte insistimi i vazhdueshëm i palës kosovarë, bashke me presionin e datës për anëtarësim që Serbia pret ta merr këto ditë, vajtje-ardhjet tona për e nga atje do të ishin të zakonshme. Interesante se si Serbia përdorë në vazhdimësi veprat e vrasjes, dhunimit, krimit e de-humanizimit si karta relacioni me BE-në; si nuk u mësua asnjëherë Evropa me ta.

Përtej vrasjeve e varrosjeve pa frikë nga njeri e nga Zoti, nuk arrij të kuptoj as natyrën e fshehësve të vrasjeve; jo nga individë aksidentalë, por nga një sistem i tërë shtetëror serb i vënë në funksion të kamuflimit; diçka shumë larg vlerave të shekullit të ri – çfarë shteti është ky?! Kur provoj të kuptoj se pas gjetjes së katër trupave në vetëm 80 centimetra nën ndërtesë, pra kur kuptoj se themelet e ndërtesës në fjalë – të ndërtuar së voni – mund të jenë vënë “fjalë-për-fjalë” mbi trupat e vdekur, dhe se asnjë njëri në gjithë këtë vrasje, varrosje, kamuflim e ndërtim nuk është shprehur për 14 vite publikisht me as edhe një fjalë, ndjejë jo mllef, jo urrejtje, jo inat, por vetëm keqardhje - keqardhje për një vend me të krisur e maniakë boll. Në një vend si Serbia ku gjithkush di për sasinë e rakisë në frigoriferin e tjetrit, të mos dish për një varr masiv me 250-400 kosovarë, për një asfaltim, një parking e një ndërtesë mbi të, është barabartë me probabilitetin e një topi bore në ferr – atje ku do të digjen e piqen në përjetësi secili prej pjesëmarrësve në këtë tmerr.

***

Në një vend normal, lajmi i gjetjeve mortore të qindra të vrarëve, do të trajtohet si tragjedi nacionale. E në kohë tragjedish, liderët afrohen me popull, qëndrojnë me popull, udhëheqin një popull; është tragjedi dreqi e marrtë!

Kryeministri jonë, nëse asgjë tjetër, është dashtë që në shenjë respekti e dhimbje për gjetjen e 250 trupave në varrin masiv të Rashkës, ti ndërpresë pa hezitim të gjitha takimet, bisedimet, qeshjet, dorështrengimet e dalldisjet tjera në Bruksel - të gjitha me shkaktuesit e tragjedisë madje - të merr fluturimin e parë të mundshëm nga atje, e të kthehet në vendin e tij për të qëndruar afër me popullin e tij. Ai do të duhej të udhëhiqte e mbështeste personalisht gjithë ekipet tona investiguese në Rashkë; taman siç bëjnë burrështetasit tjerë në kohë të tragjedive. Janë 250 prej tanëve që po kthehen si mbetje mortore në shtëpi; çfarë tjetër mund të jetë më e rëndësishme se kjo?!

Kryeministri mund ti ketë këshilltarët më me pamend të mundshëm – dhe nuk dua të besoj se vet ai nuk i di rendet – e Kosova mund ti ketë diplomatët më të paaftë të mundshëm; sikur një gjetje e tillë të ndodhte në relacion të kundërt, pra në Kosovë me serb e jo në Serbi me shqiptarë, vendi ynë nuk do të shihte dritë për jetë e mot.

Gjithsesi, për të mos bërë një tragjedi në beteje politike, them të mbajmë mend mirë e gjatë relacionet që i kemi me fqinjët tanë veriorë. Nuk kanë ndërruar fare, janë të njëjtit. Dikur kanë vrarë e varrosur masivisht, tash i fshehin e nuk i tregojnë vrasjet e varrosjet masive.

Për më tepër, dhe fatkeqësisht, aspak nuk ka ndërruar as relacioni i keqardhjes evropiane ndaj Beogradit; siç u bë publike edhe vlerësimi pozitiv nga BE për Serbinë. Sikur Serbia ti dënonte kriminelët që i strehon edhe sot; ti zbulonte varret masive që i ka mbuluar me asfalt e zhavorr; të shprehte pendesë e keqardhje për sjelljet e veprat çnjerëzore; të kthente e paguante plaçkën e marrë nga këtu; e të mos shprehte pretendime shfarosëse edhe sot e kësaj dite ndaj Kosovës - ndoshta dhe do meritonte Evropën. Por se bëri asnjërën e s’ka ndërmend ta bëj asnjëherë. Nderon kriminelët, mohon varret, thërret luftën e pretendon Kosovën; dhe prapë ecë për në Evropë. E pjesa më e dhimbshme e gjithë kësaj ecje është se ajo u mundësua vetëm falë Qeverisë së vendit tim me gjithë mbështetësit parlamentarë e të paguximshëm të tjerë. Në këmbim përfunduan me 10 kryetarë paralel, dy pika doganore të pavarura, një fond, gjykatë e polici autonome dhe njëmijë e një telashe tjera për gjeneratat që vijnë. Çfarë pazari i tmerrshëm!  

TË PAGUASH APO TË MOS PAGUASH

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 13 DHJETOR 2013

Mbi evazionin dhe informalitetin në Kosovë

Këtë javë, në kuadër të Riinvestit e në bashkëpunim me Fes e Kfos, publikuam hulumtimin mbi nivelin e informalitetit në Kosovë. Ishte studimi i parë i bërë mbi nivelin e evazionit fiskal dhe informalitetit të fuqisë punëtore në vend. Në këtë shkrim do të provoj të jap një përmbledhje të gjetjeve më interesante nga studimi në fjalë. Këto gjetje, në radhë të parë, tregojnë për nivelin enorm të evazionit dhe informalitetit në vend, mbi kostot eventuale nga një prezencë e tillë, mbi moralin fiskal të taksapaguesve kosovarë si dhe mbi karakteristikat e evazionistëve potencial.

-1-

Përgjatë dy viteve të shkuara ne kishim matur me shumë kujdes renditjen dhe intensitetin e barrierave të të bërit biznes në Kosovë; siç na transmetohej nga percepcionet e bizneseve të anketuara. Rezultatet e vitit 2012 kishin vendosur, si asnjë vit më parë, “evazionin dhe informalitetin” si barrierën kryesore në Kosovë. Renditja e 2012-ës ishte më ndryshe se vitet e mëparshme kur energjia, infrastruktura e ngarkesa tatimore mbanin primatin e pengesave biznesore që nga paslufta. Në vitin 2013, ne replikuam të njëjtin pyetësor me biznese të ndryshme për të parë trendin e pengesave në vend si dhe ndryshimet eventuale në renditjen e tyre. Rezultatet e këtij viti na treguan se për herë të dytë që nga debutimi “evazioni dhe informaliteti” i prinin renditjes së pengesave. E prirja e dyfishtë, pra në dy vite, na motivoi të merremi në veçanti me këtë pengesë.

Fokusimi në evazion dhe informalitet bëhej edhe më i rëndësishëm marrë parasysh kostot ekonomike dhe shoqërore që këto dukuri bartin me vete. Së pari, që të dyja, rëndojnë stabilitetin shoqëror meqë dobësojnë aftësinë e institucioneve për të ofruar të mira shoqërore për qytetarët. Së dyti, ato ofrojnë motive destruktive për ndërmarrjet e vogla që të mbesin si të tilla, pra të vogla, e të mos rriten, në tendencë për të kamufluar krimin ekonomik të evazionit dhe informalitetit. Së treti, dhe jo më pak e rëndësishme, prezenca e të dy fenomeneve gjeneron konkurrencë jo fer duke favorizuar kështu bizneset më pak efiçente dhe më pak të qëndrueshme e duke rritur motivin e gjithmbarshëm për më shumë evazion e më shumë informalitet. Informaliteti i fuqisë punëtore, në veçanti, shkakton edhe kosto shoqërore më afatgjata, e të cilat rrjedhin kryesisht nga pasiguria e punës, nën-vlerësimi i punëtorëve, humbja e benefiteve pensionale apo dhe disfavoret në mes të gjinive.

Për të mbajtur studimin sa më kredibil, vendosëm të fokusohemi vetëm në aktivitetet e “ligjshme” të bizneseve të cilat për njërën apo arsyen tjetër vazhdojnë të mbeten të fshehura. Pra vendosëm të neglizhojmë të gjitha veprimtaritë “jo të ligjshme” të bizneseve, e të cilat në rast të zbulimit nga organet përkatëse nuk gjenerojnë të hyra të reja buxhetore, por thjeshtë shuhen së ekzistuari meqë janë “jo të ligjshme”. Këtu do të futeshin, ndër të tjerash, aktivitetet e prostitucionit, trafikimit të narkotikëve e ato të armëve. Intenca e hulumtimit ishte të identifikojë humbjet eventuale që evazioni i taksave dhe informaliteti i fuqisë punëtore – nga bizneset e regjistruara – u shkaktohen buxhetit të shtetit.

Për të bërë këtë, ne vendosëm të anketojmë 600 biznese, sa për të siguruar një mostër statistikisht reprezentative. Hartuam një pyetësor në vijë me literaturën dhe metodologjinë hulumtuese të fundit – ku ndjeshmëria dhe kompleksiteti i hulumtimit të dukurive të krimit ekonomik adresohen. Për njohësit më të thellë të fushës, ne ndoqëm rekomandimet e Benno Torgler, James Alm e Frank Cowell – si disa nga prijësit më me nam botërorë të temave mbi evazionin dhe informalitetin e fuqisë punëtore. Pra pyetjet e matjes së evazionit fiskal dhe informalitetit të fuqisë punëtore ishin të njëjta me pyetjet që institucionet më kredibile nëpër botë sot i bëjnë për të matur dukuritë e ngjashme në vendet e ndryshme. Në radhë të parë, pyetësori replikonte metodologjinë standarde të promovuar nga Banka Botërore dhe EBRD në anketat e BEEPS-it (Business Environment and Enterprise Performance Survey) kur bëhej fjalë për evazionin; apo të “World Values Survey” kur aspektet e shoqërore të temës trajtoheshin – siç është rasti i moralit fiskal (tax morale).

-2-

Rezultati më i rëndësishëm i anketës, ndërlidhej me percepcionin e bizneseve mbi nivelin e evazionit fiskal në vend. Sipas menaxherëve dhe pronarëve të bizneseve të anketuara, rreth 34.4% e shitjeve nuk deklarohen – pra fshihen – nga organet tatimore në vend. Një rezultat i tillë, në një interpretim të lehtë, do të thoshte se buxheti i shtetit humb nga evazioni fiskal minimalisht një të tretën e vlerës së tij.

Rezultatet e tjera tregojnë se rreth 62% e bizneseve kosovare besojnë se, nëse ata vendosin t’i ikin taksave, mund ta bëjnë shumë lehtë dhe pa u zënë nga autoritetet. Për më tepër, rreth 68% e bizneseve besojnë se niveli i gjobave është i ultë apo shumë i ultë. Mungesa e ndjenjës nga faktorët mbikëqyrës – siç është inspektimi e gjobitja – prodhojnë lehtësisht motive për sjellje evazive.

Shmangësit e tatimeve kanë karakteristika mjaftë interesante. Për shembull, përkundër bindjes gjeneralë që dikush mund të ketë, bizneset e mëdha u shmangen tatimeve më së paku. Në të vërtetë, sipas rezultateve të anketës ka një lidhje bukur lineare në mes madhësisë së biznesit (e matur me numrin e punëtorëve e me nivelin e shitjeve) dhe evazionit fiskal; sa më i vogël biznesi aq më evaziv del të jetë. Kjo gjetje mund ti shkoj në shtat agjencive inspektuese të cilat alokojnë pjesën më të madhe të resurseve pikërisht tek bizneset e mëdha – sepse kështu më lehtë mbledhin të hyrat e planifikuara. Mund të ndodhë se strategjia e tanishme e inspektimit lë të pa-inspektuar pikërisht evazionistët. Rezultatet tregonin gjithashtu se sektorët që më së shumti i shmangen tatimit janë ato të “banimit dhe shërbimeve ushqi­more”, “industrisë përpunuese” dhe “bujqësisë”. Kjo gjetje nuk është fare befasuese duke pasur parasysh pritjet që sektorët me transaksione më të mëdha të kesh-it dhe/apo industritë më pak të inspektuara kanë më shumë gjasa ti ikin tatimit; siç dhe del të jetë rasti në ambientin e tanishëm të biznesit në Kosovë. Për më tepër, shpërndarja regjionale e evazionistëve potencial favorizonte Gjakovën – si vendin me më së paku evazion – dhe Gjilanin – si atë me më së shumti. Percepcionet tjera të biznesve aludonin për një prezencë të konsiderueshme të korrupsionit tek inspektorët tatimorë; nga 1 asnjëherë e deri në 10 gjithmonë, bizneset tona besojnë se korrupsioni i autoriteteve tatimore është në 4.35.

Fokus i veçante i studimit ishte edhe morali fiskal, apo gatishmëria vullnetare e pagesës së taksave. Morali fiskal është futur si pjesë thelbësore e analizës evazioniste vetëm gjatë fundit të viteve 90-ta, për të kulmuar në hulumtime empirike krejtësisht në vitet e fundit. Njëjtë si me çdo pyetje tjetër sensitive, ne kishim aplikuar teknikën standard të literaturës mbi moralin fiskal, e që matë justifikimin që respodentët i bëjnë shmangies së tatimeve. Rezultatet tregonin se bizneset kosovare kanë moral të njëjtë fiskal me vendet në zhvillim, bukur larg vendeve të zhvilluara. Rreth 44% e pronarëve në Kosovë besojnë se marrë parasysh nivelin e shërbimeve publike që ata marrin, evazionin fiskal duhet justifikuar. Pra bëhet fjalë për një shpërputhje totale të relacionit biznes-shtet dhe për një cikël domino-destruktiv i nisur nga performanca publike e i përmbyllur në përgjigjen e kompliancës së taksave. Për moralin fiskal në Kosovë veçse kam shkruar këtë vit në tri shkrime të njëpasnjëshme në këtë kolumnë.

-3-

Pjesa e dytë e studimit kishte të bënte me analizën e informalitetit të fuqisë punëtore. Në të vërtetë, gjetja e normës së përafërt të informalitetit të fuqisë punëtore tek bizneset e regjistruara (kujdes, të regjistruara jo të zeza) do të ndihmonte shumë në përafrimin e numrave mbi nivelin e papunësisë në vend. Sërish, ne kishim replikuar pyetjen nga Banka Botërore që rëndom matë të njëjtën dukuri në vendet tjera të tranzicionit (nga BEEPS). Rezultatet ishin interesante. Bizneset kosovare deklaronin se rreth 37% e fuqisë punëtore (e bizneseve të ngjashëm me ta) nuk ishte ligjërisht e deklaruar. Numri 37 madje rikonfirmonte nivelin e evazionit fiskal, i cili, kujtoj, rrumbullakohej në 34%. Sikur të dy numrat jepnin një llogaritje mirë të vërtetuar të humbjeve eventuale nga evazioni dhe informaliteti.

Për më tepër, ndarjet sektoriale tregonin se bujqësia, prodhimi dhe shëndetësia përbëjnë sektorët më informal në vend. Në shtat të informalitetit shkonte edhe fakti se 68.2% e bizneseve të intervistuara deklaronin se punëtorët e tyre preferojnë të paguhen me para të gatshme; ndoshta si formë e shmangies së obligimeve tatimore e pensionale.

Rëndësi të veçante në studim i kishim dhënë edhe Ligjit të Punës, i cili kohëve të fundit kishte ngjallur një debat mjaft të gjere publik. Ishte befasues fakti se rreth 41.2% e bizneseve të intervistuara nuk kanë dëgjuar asnjëherë për kërkesat e ligjit të punës; pra thënë ndryshe, gati gjysma e bizneseve nuk kanë ide e haber mbi kërkesat ligjore ndaj trajtimit të punëtorëve. Paramendoni tash nivelin e zbatueshmërisë së ligjit. E pjesa tjetër e bizneseve, pra e atyre që kishin njohuri rreth ligjit, konsideronin pagesën e pushimit të lehonisë dhe kohëzgjatjen e pushimit si pengesa serioze në puënsimin e femrave në sektorin privat. Gjetjet si këto do të duhej të merreshin seriozisht nga ligjvënësit kosovarë sa herë që hartojnë ligje me implikime sociale. Ndonjëherë ato mund të shkaktojnë më tepër dëm se hair.

VOX POPULI II

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 6 DHJETOR 2013

Një ri-interpretim i gjuhës së zgjedhësve

Rrafsh një muaj më parë, kur rezultatet e para të zgjedhjeve lokale ishin shpallë e certifikuar dhe zyrtarisht, në një artikull me titull të njëjtë po provoja të interpretoja gjuhën e zgjedhësve drejtuar partive e grupacioneve politike. Këtë herë kur rezultatet e rundit të dytë përmbyllin gjithë alfabetin e gjuhës së zgjedhësve, do të provojë të jap një përshtypje mbi emëruesit e përbashkët nga këto zgjedhje dhe mbi pritjet eventuale që votuesit kanë.

-1-

E çfarëdo analize pretenduese rreth zgjedhjeve do të ishte e mbrapshtë pa filluar mbarë me interpretimin e ndërrimit më të madh të mundshëm; atë të Prishtinës. Them me shumë bindje se pakkush të ketë menduar një ndryshim pushteti në kryeqytet një ditë para zgjedhjeve – përfshirë dhe pretenduesit. Jo sepse kandidatet tjerë, e sidomos kandidati fitues, nuk kishin potencë – përkundrazi, shoh tek fituesi i Prishtinës një model të ri, inovativ dhe me plot kreativitet të përfaqësuesit – por sepse ishte krijuar me kohë një bindje e pathyeshme rreth bastioneve e preferencave tradicionale të votuesve. Këtë herë megjithatë, votuesit kishin thyer themelet e politikë-bërjes tradicionale të bastioneve e mëhallëve; në vend të tyre po zgjidhnin një ndryshim. Në të vërtetë, kërkesa për ndryshim ishte replikuar në plot 20 komuna të Kosovës ku kishin ndodhur dhe ndërrimet e pushtetit.

Në Prishtinë, Lëvizja Vetëvendosje kishte organizuar me mjeshtëri (fillimisht) futjen në balotazh dhe fitoren eventuale (më pas) nëpërmjet dy fazave të thjeshta por shumë efikase. Në të parën, VV dhe kandidati i saj fitues kishin listuar e më pas përsëritur e ripërsëritur me mjeshtëri vetëm disa nga problemet kyçe të prishtinasëve, siç janë uji, trafiku urban dhe çerdhet. Jo se nuk jepnin dhe ide të tjera, e kishin bërë mirë e qartë madje, porse të njëjtit po përsërisnin qëllimisht vetëm tri probleme të kryeqytetit në mënyrë që prishtinasit të parafytyronin një mundësi dhe një potencë për ndryshime konkrete tek kandidati i saj. Pra thjeshtëzimi dhe përsëritja po zëvendësonin takimet mobilizuese të bastioneve që degët e kundër-kandidatit rëndom i zhvillonin. Është një politikë tipike elektorale amerikane – ku dhe është shkolluar kandidatit fitues – e ku ripërsëritja e disa pikave të zgjedhura krijon një imazh të së mundshmes. Faza e dytë, pas krijimit të imazhit dhe vërtetimit të potencës, fokusohej në mobilizimin e gjithmbarshëm të votuesve të papërcaktuar nëpërmjet ndjekjes së frymës për ndryshim. Për këtë strategji kam përshtypjen se duhet kredituar gjithë shtabin zgjedhor të Prishtinës, të cilët e kishin menduar gjithë ecjen qartë e mirë; ata kanë sjellë një risi dhe një fitore jo vetëm ndaj rivalit të tyre politik, por edhe ndaj mënyrës tradicionale të kampanjave zgjedhore që zhvilloheshin rëndom në Kosovë. Ky shtab, nëpërmjet këtyre zgjedhjeve, ka varrosur një herë e përgjithmonë politikën e lagjeve dhe të bastioneve mëhallore që nxisin aty këtu 1 militant me kapelë e me flamur partiak por nuk i largojnë 99 të tjerë.

Vis-a-vis një organizmi të qartë dhe energjetik, LDK kishte ofruar një shtab zgjedhor tejet pasiv dhe pa një platformë tërheqëse për kryeqytetasit. Në të vërtetë, qendër e këtij organizimi ishin disa kryetarë degësh që premtonin disa qindra vota nëpër lagjet e veta (ani pse prezenca e të njëjtëve në parti humbiste mijëra të tjera diku tjetër) dhe disa të rinj nga forume rinore që ende punë të parë nuk kanë bërë e gjetur por thirren si lider e të zgjedhur; të njëjtit mblidhnin aty këtu ca gjimnazistë (dhe atë pa të drejtë vote), bënin ca fotografi (kryesisht me reflektim narcizoid) dhe jepnin ca parulla të zemrave ngjyrë pink. Kryeqyteti nuk kishte nevojë për zemra adoleshentësh e brohoritma nga “Kodra e Trimave”; që në fund prodhojnë aderime të “Aurorës” që shtyjnë gjysmën e “shehrit” në qeshje; kryeqyteti kishte nevojë për një imazh të qartë, një ide të prekshme dhe një seriozitet të trurit e jo të hormoneve adoleshente.

Shto kësaj dhe faktin se lideri i partisë ishte dhe kandidat kryeqyteti, e në vend të bërjes së fushatës në kryeqytet duhej një muaj të tëra ta ndante në 30 e sa komuna, dhe ke një pasqyrë të qartë të rezultatit final. Pra për kryetarin e partisë, Prishtina ndoshta dhe ishte një sakrificë për një votë popullore në rritje. Jo e qëllimshme, jo e menduar, por në fund e marrë si një ndjenjë morti në darsëm.

Për Lëvizjen Vetëvendosje, marrja e Prishtinës përbën rastin më të mirë të mundshëm për të treguar potencën e tyre politike dhe të qeverisjes. Kryeqyteti ka një fuqi enorme financiare, ekonomike, kulturore e sportive – pra kryeqyteti është një det i mundësive për të bërë hapin e madh drejt qeverisjes qendrore. Për LDK-në humbja e Prishtinës përveç se është një mundësi më pak për të treguar modelin e qeverisjes në qendër, nënkupton dhe nevojën për reforma thelbësore në parti. Për liderin e saj, kjo humbje – sado e dhimbshme – nuk shpërfaq asnjë sinjal dobësimi. Është dënim direkt i një neglizhence drejt prishtinasëve në këmbim me përkrahjen në gjithë Kosovën.

Lideri i LDK-së ka çdo arsye të ndjehet komfort me arritjet e votës popullore; gjithsesi shumë i shqetësuar nëse nuk reformon rrënjësisht partinë nga fytyrat tashmë të topitura partiake – nga të njëjtat që thirren në mitizime të FARK-ut e presidentit historik vetëm për të marrë ca vota; e tmerrshme sa larg mund të shkojë përulja e së shkuarës për të marrë pak pushtet në të tashmen. E tmerrshme se si të njëjtit ndërlidhin presidentin Rugova me nevojën për një kanalizim në një fshat të Kosovës; sa poshtë kanë ra. Pra njerëzit e tillë, grupet e tilla, përfaqësuesit e degëve të tilla e forumet e tjera narcizoide duhet të zhbëhen e largohen, me qëllim të përcjelljes së kërkesës së votuesve të rinj. Votuesi kosovar po ndryshon, me të duhet të ndryshojë dhe oferta politike.

-2-

Në relacion të partive tjera, humbësi më i madh mbetet PDK, e cila degradohet nga pothuajse të gjitha qendrat e mëdha të Kosovës; dhe këtë humbje e ka në përballje kryesisht direkte me rivalin më të madh politik pra LDK-në. PDK humbë Gjilanin, Ferizajin, Lipjanin e Mitrovicën; mbanë me mrekulli Prizrenin. Kufizimi i PDK-së në disa qendra të vogla nënkupton dhe zhbërje të fuqisë së tyre. E befasi e befasive vazhdon të jetë humbja e Mitrovicës, kryeqendrës së SHIK-ut, nga AKR. Në të vërtetë, përfaqësuesit e SHIK-ut në PDK kanë humbur dhe Ferizajin e Lipjanin, e humbjet si këto mund të relativizojnë gjithë fuqinë e tyre në vet partinë; të njëjtit janë thjeshtë të papëlqyer në Kosovë.

Humbës enorm mbetet dhe AAK e cila mbetet pa ty qendrat e mëdha të Kosovës; pra Gjakovën dhe Pejën. Partitë e vogla e në opozitë, në një rast ideal do të duhej ti mbanin këto qendra si mundësi të papërsëritura të dhënies së gjithë energjisë e potencialit për të ofruar një model qeverisës që do të replikohej gjithandej. AAK në këto qendra ka dhënë mu të kundërtën.

Në të vërtetë, po u kërkua një emërues tjetër i përbashkët i zgjedhjeve lokale në Kosovë, atëherë them se votuesi ka dënuar kryesisht kryetarët “kukull”; të cilët mund të jenë burra të mirë e të ndershëm (siç mund të jenë këta të Mitrovicës, Pejës apo Ferizajt) por që nuk mbajnë fuqinë e vërtetë politike e ekzekutive; e njëjta ndodhet tek grupe e individë para-institucionalë. Për këtë dhe dënohen nga votuesit.

-3-

Zgjedhjet lokale në Kosovë do të mbahen mend edhe për fitoren e parë të një gruaje, asaj në Gjakovë. E njëjta arriti të kalojë mbi preferencat partiake, të mobilizojë gjithë votuesit e papërcaktuar, e kështu të ringjallë shpresën për ekzistencë të partisë së saj.

Përtej kësaj, fitorja në Gjakovë, Pejë e Prishtinë nga kandidatë substancialisht më ndryshe nga mesatarja e kandidatëve të tjerë komunal, thotë shumë për brezin e ri politik që po vendoset në vend. Pra është një brez që rritë gradualisht kualitetin dhe konkurrencën në politikë-bërje dhe me këtë bënë dhe më shumë thirrje për involvimin e të tjerëve.

Natyrisht se përballë tyre mbesin edhe kandidatë të tjerë po ashtu fitues, që përkundër talljes me kërpudhave e deri tek aferat gjyqësore vazhdojnë të dalin fitues. Natyrshëm se ka e do të ketë dhe qendra tjera që kërkojnë kualitetin në kohë më të vonshme; por them se lëvizja pozitive e disa qendrave kryesore do të shërbejë mjaftueshëm herë-do-kurdo për tërheqjen e gjithë të tjerave.