FUSNOTA DHE REGRESI NAIV

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 24 SHKURT 2011

Kosova sot ka nevojë për shtet e unitet dhe nga këtu e tutje për ngritje të zërit ndaj një kompromisi kaq absurd. Po nuk u bëmë bashkë sot, Zoti na ndihmoftë nesër!

Të rënda duken orët e fundit për Kosovën. Vendi është në prag të një kompromisi të dhimbshëm i cili minon integritetin e deklaruar të pavarësisë gjithmonë në këmbim të pakove ende të paqarta dhe për më tepër ende të pagarantuara, e për mendimimin tim në krahasim me vetë koston e kompromisit tërësisht jopërfituese. Pranimi nga pala kosovare i rezolutës 1244 në emërtimin zyrtar të Kosovës është risi që nga shpallja e pavarësisë. Si asnjëherë më parë vendi pranon që natyra e statusit politik të ketë dykuptimësi. Nën frymën e paqartësive të prodhuara kohëve të fundit si rezultat i kompromiseve suksesive në Bruksel, nën frikën e një tjetërsimi statusor si rezultat i nevojës për të kënaqur apetitet e Serbisë, nën naivitetin e një politike afatshkurtër kosovare si rrjedhojë e mospasjes prioritet shtetndërtimin,  Kosova bën hapin e gabuar të radhës e i cili them se është bindshëm më i rëndë, bindshëm më i keq e bindshëm më i panevojshëm se hapat paraprak. Në momente si këto, njeriu pyet veten se si u katandisëm kaq keq katër vjet pas shpalljes së pavarësisë.

Besoj se është e drejtë të konstatohet se kompromise suksesive nga negociatat e Brukselit nuk i dhanë as edhe një të mirë Kosovës. Pothuajse një vit pas nisjes së tyre, sakrificat e bëra tërësisht në kurriz tonin tregojnë se ndërkombëtarët kanë zgjedhur strategjinë e dhënies së ‘karrotës’ për Serbinë dhe ‘shkopit’ për Kosovën. Kujtoni se negociatat në fjalë kanë zhveshur në tërësi vendin tonë nga elementet më parësore shtetndërtuese; ato pa të cilat shteti mbetet një copë territori i padefinuar, njëjtë si rastet e kontestuara të Palestinës, Tajvanit apo dhe Qipros Jugore. Për gjithë ata që hamenden, dyshohen apo edhe thirren në parime e suksese historike, negociatat dhe kompromiset e Brukselit i sollën Kosovës: a) me marrëveshjen mbi menaxhimin e integruar kufitar fillimisht heqjen e 'kufijve' ndaj Serbisë, në vend të tyre u vendosën 'pikëkalimet' pa simbole shtetërore; b) me marrëveshjen për tregti të lirë heqjen e termit 'Republika e Kosovës' në të gjitha dokumentet zyrtare shtetërore, në vend të saj u vendosi emri jopërcaktues statusor 'Kosovë'; dhe c) me marrëveshjen për përfaqësim rajonal heqjen e 'Pavarësisë së 17 Shkurtit', dhe vendosjen paralele të Rezolutës 1244. Në dialogun që filloi si teknik u humbën elementet shtetërore; fillimisht u humb kufiri, më pas Republika e tash në fund po na humbet pavarësia (të paktën të pakontestuara nga ne dhe ata që na njohën). Nëse para dialogut Kosova kishte kufi, Republikë e Pavarësi ndaj Serbisë, pas dialogut mbetet me asgjë më shumë se një territor pa kufi, pa Republikë dhe me një rezolutë me përcaktime tmerruese për Kosovën.

Them përcaktime tmerruese meqë janë dy pika në këtë rezolutë që bëjnë regresin politik të Kosovës. Për gjithë ata që kanë harruar, janë Pikat 4 dhe 11 të këtij dokumenti zyrtar që ofrojnë gjithçka përveç pavarësisë së vendit. Pika 4 e Rezolutës 1244 thotë se “Pas tërheqjes së forcave ushtarake dhe policore të Jugosllavisë, një numër i tyre do të kthehet më pas në Kosovë për të performuar funksionet e tyre.”;  ndërkaq Pika 11 e Rezolutës 1244 thotë se “Bashkësia ndërkombëtare do të ndërtojë një autonomi substanciale të vetë-qeverisjes në Kosovë sipas parimeve të Rambujesë.” Pra, sipas rezolutës 1244, sovraniteti territorial i Kosovës është qartësisht i kontestuar. Dhe janë mu këto dy pika që bëjnë rezistencën e pakompromistë të Serbisë, madje edhe vet gatishmërinë e saj për të sakrifikuar BE-në për këtë rezolutë.     

Me naivitetin më të madh, me paditurinë më absurde, me mosaftësinë parashikuese më tipike kosovare, përfaqësuesit tanë treguan një komfort anormal në pasjen e referencës tjetërsuese në statut për Kosovën, pra ndaj vet rezolutës 1244. Thënë të drejtën, njeriu do të ndjehej jashtëzakonisht restriktiv në momentin e parë që Serbia të ishte e gatshme të jap BE-në për 1244. Në momente kur ke pikë të njëjta me shtetin që ka pretendime territoriale ndaj teje, ndalu dhe ndez një dozë dyshimi, frike e alarmi; por assesi komforti çfarë të tanët dhanë. Të njëjtit arsyetuan vendimin e tyre si pjesë e një politike parimore. Çfarë broçkulla! Se sa parimore është politika jonë kuptohet lehtësisht nga dinamika e deklaratave që bëhen amorfe nga dita në ditë. Për të parë këtë amorfitet kujtoni deklaratat institucionale tonat në më pak se një muaj (po i krahasuam me vite habitemi tmerrësisht). Kur për herë të parë u përmend ideja e fusnotës, politikanët tanë thanë se bëhej fjalë për simbolikë dhe se simbolika shqetëson vetëm disfatistët. Kur më pas u përmend ideja e Rezolutës 1244, të njëjtit treguan se bëhej fjalë për një dokument të vdekur dhe se vetëm ata që si donë të mirën vendit do të pranonin një gjë të tillë. Kur në fund u pranua zgjidhja me rezolutë u tha se ky është një progres dhe çdo refuzues është antievropian dhe antiamerikan.

Janë dy tipare që derivojnë nga një diskurs i tillë. E para, është vet qëndrueshmëria në politikëbërje e cila nuk gjendet në konceptet tona dhe për një vend që thirret si shtet e bën politikë mahallash një diplomaci e tillë është e që në start e kapitulluar. Për më tepër indiferenca ndaj 1244 tregon se sa shkurtpamës jemi. Jo se Serbia do të sjell nesër forcat policore e ushtarake në Kosovë, jo se do të marim pasnesër autonomi substanciale, por në diplomaci serbët bënë të gjallë një rezolutë të vdekur dhe nëse asgjë tjetër dikur diku ngjallja e saj do të bën problemin tonë; në fund të fundit deri sa ne punojmë me fjalë, serbët punojnë me letra. E dyta, dhe po aq e rëndë është gjuha fyese e cila përdoret si argument në debat nga institucionet tona. Në vend se kryeministri të argumentojë idetë e tija, ani pse amorfe e të paqëndrueshme ai shanë e fyen kundërshtarët e idesë. Them se praktikë të njëjtë kryeministri kishte ndjekur në çdo politikë të tij që nga ardhja në pushtet. Kur ishim kundër kontratës hiper të shtrenjtë të autostradës kryeministri na quante anti-patriotë, kur ishim kundër humbjes së 150 milionëve ndihmave financiare na quante antishtet, tash kur jemi kundër kompromiseve kaq degraduese na quan antievropianë. Them se thirrjet e tilla janë më tepër tregues i një fukarallëku në fjalorin argumentues të tij se sa koncepte me ndonjë logjikë të shëndoshë. Një udhëheqës me kapacitete intelektuale, me vizion e me ide të qarta do të duhej të reflektonte në argumente për të mbrojtur idenë, apo dhe të refuzonte atë edhe me më shumë argumente. Sidoqoftë, legjitimimi dhe rikthimi i rezolutës 1244 është më tepër se ‘simbolikë’; është kthim i përmbajtjes derepublikuese të saj. Nëse anti-evropianizmi është anti-ushtri jugosllave e anti-autonomi substanciale, atëherë mallkuar qofsha po nuk u mburra me të! Për kryeministrin e Kosovës, sipas deklaratës së tij publike e në dëshprim për ti gjetur fije të mira rezolutës, 1244-shi garanton tërësinë territoriale të Kosovës. Unë them se e njëjta garanton tërësinë por nuk përcakton fatin e  tërësisë. Ne mund të kemi Kosovën si tërësi brenda Serbisë, brenda Shqipërisë e besa edhe brenda Tanguzisë, por ne jemi t ëinteresuar për një tërësi të pavarur dhe sovrane. Prandaj çdo referencë pozitive ndaj 1244-shit është absurde dhe naive. Kryeministër, Rezoluta 1244 është anti-pavarësi!

Refuzimi i 1244 nuk duhet të shihet si politkë anti-amerikane e anti-evropiane, por vetëm si një mjet diplomatik dhe mbrojtje e interesave shtetërore. Refuzimi duhet të shihet si presion në ndërrimin e politikës ndërkombëtare në relacion me kompromiset e Kosovës. Bëhet kështu meqë politika ndërkombëtarë evoluon ndaj ngjarjeve në rajon, ajo nuk mbetet statike në përjetësi. Kujtoni se miqtë tanë amerikanë në vitin 1997 nëpërmjet ambasadorit të atëhershëm Christopher Hill kishin propozuar autonomi substanciale në kuadër të Jugosllavisë. Me politikë të sodit ku gjithçka ndërkombëtare bën aminin tonë, autonomia do pranohej me krah të hapur. Megjithatë, ishte mu klasa jonë politike e kohës që me ngulm targetonte pavarësinë si kompromis të vetëm. Ngulmimi i tyre evoluoj në protektorat dhe përfundoj në pavarësi. Këtë ngulm kjo klasë politike sot nuk e ka!

Nuk e ka meqë nuk ka tagër të fuqisë së fjalës, përfaqëson pakicën shqiptare, nuk ka fuqi të legjitimitetit të korrektësisë së zgjedhjeve meqë vjen në pushtet pas një masakre zgjedhore, dhe nuk e ka fuqinë e ballafaqimit meqë me nivelin e tanishëm të korrupsionit, krimit të organizuar e informalitetit Zoti e di se çfarë mund të nxjerrë ne shesh refuzimi dhe prishja e tyre me konceptin edhe më të vogël ndërkombëtar. Pra, prioritet në këto dymbëdhjetë vitet e pasluftës, veçmas në katër vitet e pavarësisë nuk ka qenë asnjëherë shtetndërtimi; prioritet për Kosovën ka qenë pasurimi i shpejtë i politikanëve tanë. Sikur Kosova të kishte një shtet ligjor, një ekonomi të qëndrueshme, një stabilitet social, e një Qeveri kredibil, marrëdhëniet me BE-në do të vendoseshin vetvetiu dhe kompromiset e tilla as nuk do të ndodhnin. Nuk e humbim liberalizmin e vizave me BE meqë nuk na njeh Serbia; e humbim meqë nuk kemi shtet ligjor por kemi plot krim, vjedhje e dallavere. E deri sa ne kemi humbur konceptin e shtetndërtimit, Serbia ka bërë konceptin e kthimit në Kosovë. Hendikepin e Kosovës, Serbia nuk e ka. Kompromiset në kurriz të saj nuk bëhen dot. Nuk bëhen dot meqë në dymbëdhjetë vitet e shkuara, shteti që dha gjenocidin e fundit evropian arriti që përkundër gjithë gjasave minore nga një agresor të shndërrohet në marrës i shpërblimeve, madje shumë më parë se shqiptarët (në Kosovë e Shqipëri) të marrë statusin e kandidatit në Evropë. Kështu ndodh kur të tanët bëjnë pasurimin e familjeve, e të tyret pasurimin e shtetit. Kësaj i thënë diplomaci e shtet!

Në fund fare, përtej sakrificës së Kosovës dhe shpërblimit të Serbisë, përtej një triumfi të diplomacisë serbe përball asaj sonës, përtej një moskreativiteti në fusnotë, kostoja e vërtetë e Kosovës është ecja me një avaz të turpshëm, jounitar e aspak të qëndrueshëm. Fatkeqësisht të gjitha kompromiset kosovare vijnë pas një sërë sakrificash të dhëna nga Kosova. Për atë hatër le ti shpjegojë dikush udhëheqjes sonë politike se Kosova nuk i ka borxh Serbisë; se Kosova Serbisë i ka dhen dymbëdhjetë mijë të vrarë, dy mijë të tjerë të zhdukur, pajtueshmëri e falje për krime, e pakicës së tyre të drejta që as edhe vendi më demokratik në botë si ka. Le tu shpjegojë dikush se kompromiset e Kosovës kanë marrë fund me Planin e Ahtisarit e nëse asgjë tjetër në borxh është e mbetur mu Serbia. Nëse duhet të bisedojë, merremi vesh e shtrengojmë duar, le ta bëjmë për të zhdukurit tanë, për dëmet ekonomike, për fondet e plaçkitura pensionale, për problemet në tregti, energjetikë e telekomunikacion; por asesi për shtetësinë tonë!

Për më tepër, hendikepuese për Kosovën është fakti se për herë të parë në historinë tonë moderne, vendi hyn pa kompromis e unitet në koncesione afatgjata që prekin themelet e shtetit. Në mungesë të unitetit them se vendi nuk e  ka luksin e përçarjeve të tilla, por edhe më pak të ecjes pa unitet. Rrjedhimisht organizimi i një referendumi për një çështje kaq jetike do të ishte element bazik i demokracisë. Le të dalë pozita me shpjegimet e veta mbi përfitimet që na vijnë, njëjtë le të dalë dhe opozita me idetë e saj. Në fund, le të vendosë kosovari për idenë e pasjes ose jo të 1244-shit edhe një herë në statutin e tyre politik. Nga demokracia nuk duhet frikësuar askush. E nëse më pyesni mua, them se për Kosovën shumëherë është më e rëndësishme mënyra e pjesëmarrjes se sa vet pjesëmarrja. Po të donim liberalizm vizash e bëjmë që sot; vetëm pranojmë integritetin e Serbisë mbi ne dhe çështja është e zgjidhur dhe e mbyllur. Prandaj është esenciale për vendin që të mos trajtohet si një copë toke në ecjen e tij evropiane por të merret si shtet i pavarur, sovran dhe me gjithë ato parashtesat që kryeministri ja vë në paraqitjet recituese publike. Në të kundërtën, trajtimet gjysmake e me dykuptimësi nuk paguhen me asgjë; as me integrim Evropian, as me kontrata tregtish e as me lëvizje pa viza. Kosova sot ka nevojë për shtet e unitet dhe nga këtu e tutje për ngritje të zërit ndaj një kompromisi kaq absurd. Po nuk u bëmë bashkë sot, Zoti na ndihmoftë nesër!

ËNDRRA E HUMBUR E NJË PAVARËSIE

LETRA NGA LIMBO

KOHA DITORE, 17 SHKURT 2011

Një vështrim në retrovizor

Katër vjet shtet gjysmak, katër vjet zhbërje të një ëndrre para pavarësuese, katër vjet kthim në realitet të hidhur, zbutje në eufori e përballje me halle, katër vjet rëndesë, stagnim e paqartësi për themelet e Republikës, katër vjet ecje mbrapshtë në sytë e botës, katër vjet ditë të pa shpresë për më të varfrit e Evropës, e net fantastik për më të pasurit e politikës, katër vjet në limbo; ky është bilanci i shtetit tënd dhe timit katër vjet pas mëvetësimit. Jo se e menduam kështu, jo se e pritëm kaq rëndë, jo se e merituam kaq keq.

Kosova e juaj, e imja, dhe e atyre qe nuk janë më për të, vazhdon të mbetet një vend i regreseve, i kompromiseve, sakrificës, skamjes, migrimit, krimit, korrupsionit, informalitetit e dhunës. Kosova jonë është vendi ku fqinji sillet si në shtëpi, ku aspiratat tjetërsuese ndaj vendit na shprehen mu në sy e ne qeshim si të marrë, ku barrikadat udhëhiqen nga të njëjtit që i takojmë e përqafojmë në tavolinë, ku deklarimet pretenduese territoriale na jepen nga zemra e vendit nga Presidentë që ende nuk kanë kërkuar falje për dhjetëmijë të vrarë, ku Republika na tjetërsohet me simbole nacionaliste të atyre që na shkelën dymbëdhjetë vjet më parë, ku fusnotat pranohen lehtësisht mbi emrin kushtetues pa brengën më të ultë, ku referendumet dënohen por nuk ndalohen nga institucionet shtetërore thuajse të njëjtat janë organizata të të drejtave të njeriut e jo institucione të ruajtjes së rendit e integritetit territorial, ku dhimbshmëria për Serbinë bën sakrificën e të pasakrifikueshmes; ku statusi special bëhet një opsion ndërkombëtar; Kosova është vend ku jepet gjithçka e nuk merret asgjë. Katër vjet sakrificë mbi pavarësinë!

Kosova është vend ku ambasadorët na i quajnë përfaqësuesit e popullit si fëmijë të lazdruar e të paditur sa për të na treguar se s’na bëjnë hesap si shtet, ku na thonë se bën pa Republikë e pa reciprocitet ani pse të njëjtat nuk vlejnë për asnjë vend e shtet, ku Presidenti anonim zgjidhet me zarf si të jetë një lojë e kuponave shpërblyes, ku votohet 140% e  ku dënimi i vjedhjes së votës është më i ulët se një tiketë trafiku, ku mocionet e drejta të Parlamentit merren si rekomandime e ku mocionet e jobarazisë bëhen obligative, ku ligjet përkthehen e votohen në paketë, ku shumica 90% shqiptare mbetet një minoritet në Parlament, ku qytetet marrin pushtet fetar, ku shërbimet partiake bëjnë institucionet e vëzhgojnë cdo qytetar. Katër vjet rrënim të demokracisë!

Në katër vite shtet stagnimet e regreset ekonomike kanë bërë përditshmërinë tonë. Katër vite më parë ne kishim 40% të papunë e 18% në varfëri, katër vite më pas jemi në po të njëjtin stad (UNDP). Njëqind eurot e katër viteve më parë sot bëjnë më pak se shtatëdhjetë si rezultat i një inflacioni të shkaktuar kryesisht nga politikat e gabuara fiskale e shpenzuese të parasë publike (Enti i Statistikave). Katër vite më parë ne kishim një deficit tregtar (diferencën mes eksportit dhe importit) jo më të madh se 1.5 miliardë, katër vite më pas ky deficit arrin në 2.2 miliardë (Doganat e Kosovës). Katër vite më parë ne qëndronim në vendin e 112 në rangimin e ambientit biznesor, katër vite më pas ne jemi në vendin e 119 (Banka Botërore). Katër vite më parë niveli i korrupsionit shënonte vendin e 110-të, katër vite më pas shënon të 112-in (Transparancy International). Katër vite më parë normat e interesit arrinin në mesatare 13.9%, katër vite më pas plot 14.6% (Banka Qendrore). Në katër vite të plota të gjithë treguesit makroekonomik kanë shënuar rëndesë; papunësia, varfëria, inflacioni, deficiti tregtar, ambienti biznesor, niveli i korrupsionit, kosto e kapitalit janë bërë më keq! Katër vjet ekonomi regresive.

Katër vite më parë e gjithë bota shihte me plot simpati shtetin më të ri, katër vjet më pas të njëjtit kanë plot neveri për krimin tonë, për korrupsionin tonë, për paaftësinë tonë për të dashtë shtet. Katër vjet më parë liderët botërorë vizitonin zyret e institucioneve tona për të shprehur admirim për aspiratat tona, katër vjet më pas të njëjtit vizitojnë korridoret e aeroporteve për të na thënë se jemi shumë larg. Katër vjet më parë dyert e institucioneve financiare ndërkombëtare u hapën për ne, katër vjet më pas me njërën nga to regresuam nga marrëdhëniet kontraktuale në monitoruese. Katër vjet më parë gazetat ndërkombëtare, ato që bëjnë tavolinat e çdo familje perëndimore, në ballinat e tyre mbanin simbolin Newborn (i porsalindur), katër vjet më pas mbajnë Thugocracy (banditokraci). Katër vjet më parë investitorë e donatorë me plot vullnet shihnin nga Kosova, katër vjet më pas të njëjtit dalin me deklarata se ikja e tyre nga këtu bëhet vetëm për shkak të korrupcionit. Të paktën katër vjet më parë institucionet mund të blinin Mercedes, katër vjet më pas i njëjti as nuk na shet! Katër vjet imazh tmerrues jashtë.

Kosova jonë vazhdon të jetë një shtet ku një ministër blenë veturë sa një mijë pensione, ku mëditjet e përfaqësuesve publik kalojnë rrogën mesatare mujore, ku humben 150 milionë euro e thuhet se është bërë progres, ku autostradat paguhen me çmime tre herë më të larta se të tregut e ku kontrata sa një e katërta e prodhimit vendor mbahet sekret, ku ndërmarrjet publike bëjnë punësimin e motrave, vëllezërve, grave e kushërinjve të politikanëve e ku fëmijët e tyre bëhen drejtorë departamentesh ministrore. Vetëm në Kosovë politikanët me punë publike bëhen milionerë, e prokuroria flenë kur secili nga anëtarët e familjes së tyre ka një biznes në emrin e vet. Vetëm në Kosovë hapen ministri për të akomoduar ndjekësit e karriges, e ndahen anëtarët e bordeve publike me marrëveshje koalicionesh. Vetëm në Kosovë një ndërmarrje publike zhvlerësohet dyfish për katër vjet (PTK), një tjetër amortizohet po aq në po kaq vjet (KEK). Vetëm në Kosovë dështimi i privatizimit të ndërmarrjes publike për shkak të korrupsionit vlerësohet si sukses! Katër vjet zhvlerësim e keqpërdorim i pasurisë e parasë publike.

Katër vite më parë ne kishim një shpresë disi më ndryshe, kishim një ëndërr për një tokë të falur nga Zoti, ruajtur nga të parët, trashëguar nga të tanët, e që na u njoh nga të huajt si e jona. Kishim shpresë se tani kur shteti u bë i yni paradokset e treguara nga stagnimi nëntë vjeçar do të merrnin fund, se motivi i shtetbërjes do të mundte neglizhencën e parazitizmin, se dashuria ndaj vendit, popullit e ardhmërisë do të prodhonte patriotizmin e nevojshëm për të mbytur egot korruptive që na kishin zënë frymën nëpër vite. Katër vite më parë ne kishim një ëndërr. Katër vite më pas ëndrra është e humbur. Ecjet tona vjetore duken ndonjëherë të parëndësishme, por kur të njëjtat bëhen bashkë atëherë njeriu kupton se ka humbur plot vjet në një ecje mbrapshtë. Lajmi i hidhur është se do të duhen edhe po aq vite për tu kthyer aty ku kemi qenë njëherë. Potencialet e paspavarësisë, vëmendja ndërkombëtare, ndërtimi i mirëfilltë i shtetit e mundësitë ekonomike nuk do të kthehen asnjëherë tek ne. Ne thjeshtë kemi humbur një kohë. Megjithatë, çfarë ne ende kemi, është shpresa dhe vullneti jonë për të krijuar një masë kritike e cila di ti thotë jo atyre që në zare e luajnë fatin tonë. Kosovë, urime ditëlindjen e katërt.

SHTETI NË RËNIE TË LIRË

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 10 SHKURT 2012

Kur bora, spiunazhi, derepublikmi e statusi special bëhen bashkë

Ishte kjo një javë me plot të zeza, me lajme nga më të rënda, me trukime vëmendjeje e me shpresa dhe më të zymta. Deri sa Janari na dha mosreciprocitet, dhunë policore, tjetërsim të rolit të Kuvendit, antikushtetueshmëri në Prizren, e zhbërje të identitetit, Shkurti në më pak se dhjetë ditë na dha frikë nga vëzhguesit ilegal, fusnota për derepublikim, e pretendime për status të veçantë për Veri. Ecje regresive si këto humbin gjithë shpresat për një rimëkëmbje të mirëfilltë kosovare.

E në gjithë këtë amulli, skam se si të mos përmend pasivitetin e Kosovës në menaxhimin e motit. Jo për të ndalë borën e qiellit, jo për të shkrirë ngricat e pullazeve, por për të shpallë gjendje të jashtëzakonshme kur një e treta e vendit është tmerrësisht e mbyllur, ndarë e izoluar nga rrjedhat minimale të jetës. Nëse në kushte klimatike rekorde në dekada reagueshmëria jonë është indiferente, pyes vetën se në çfarë kohe do të reagojmë eventualisht? Një kronikë televizive më dha një përshtypje mbresëlënëse për një helikopter të shtetit fqinj maqedon që po shpërndante ushqim në Kosovë tek disa fshatra kufitare ku bora arrinte tre metërshin. Mesiguri piloti kishte ndjerë keqardhje për të harruarit kosovar. E njëjta kronikë më dekurajoj për aftësinë e institucioneve tona për të mbrojtur të paktën ato zona të mbyllura. Kujtoj se të njëjtat institucione kishin shpërndarë ndihma mijëra euroshe për tërmetet në Haiti e vërshimet në Pakistan, por ja që kur taksapaguesit e tyre u mbyllën, u deshën plot dy javë për të dëgjuar reagimin e parë e për të ngritur gatishmërinë shtetërore; ndihmat nuk erdhën asnjëherë. Një vend normal do të nxirrte ushtri, polici, zjarrfikës e vullnetarë në rrugë për të kaluar një gjendje kaq emergjente. Edhe më pak mbresëlënëse ishte humanizmi i vet kosovarëve dhe gatishmëria vullnetare për të dalë në ndihmë. Besoj se të shumtë janë poseduesit e mjeteve të rënda që preferojnë ti mbajnë garazhet e mbushura plot me makineri para ndihmës elementare ndaj bashkëqytetarëve. Kjo vecse tregon pritjet tona tërësisht të orientuara nga shteti. E kur ke shtet të ligë ke dhe outpute mosvet!

Sidoqoftë, lajmin e zi nuk e bën bora e as kapitullimi ynë si shoqëri e shtet për të adresuar probleme të tilla. Lajmi i zi vjen nga një deputet i veshur zi që ngatërroi keq rolin e tij, të Parlamentit dhe për më tepër kohën e dhënies së sihariqit. Në përgjigje të pyetjeve për takime të fshehta institucionale mes dy përfaqësuesve shtetëror, deputeti i veshur në zi dha kundërpyetje për takime individuale. Si taksapagues i pagës së tij, vozitësit së tij, derivateve të veturës së tij, mëditjeve të tij e nesër dhe pensionit të tij, bëj pyetjen më bazike: çfarë i hynë në punë një punonjësi publik jeta private e një kosovari? Për më tepër, çfarë më hynë në punë, mua, familjes, shtetit e kombit takimet individuale (kujdes, jo shtetërore) të një njeriu? Dhe më e rëndësishmja, si mund të dijë një deputet për kohën, rrethanat dhe përmbajtjen e takimeve të një qytetari të Kosovës? Deputeti ynë, me mburrje plot, por pa e kuptuar naivitetin e patetizmin që rezonte në publik, bënte thirrje për hetime të prokurorisë se një kosovar qenka takuar me një qytetar të një kombësie tjetër. Thirrje të tilla të ju them të drejtën shoh vetëm në rekorde naziste kur takimet me hebrenj ishin të ndaluara e të dënuara. Deputeti nuk do të dijë, ose (sipas të gjitha gjasave) nuk di që takimi me një njeri të kombësisë serbe nuk është krim, as subjekt hetuesie nga prokuroria e edhe më pak pikë interesi për kosovarët. Por skandali më i madh, tmerri më i rëndë, e frika më e zymtë vjen nga ideja se sot çdokush, kudo, e në çdo kohë mund të jetë subjekt i vëzhgimeve ilegale partiake, se grupacionet sekrete informative partiake janë ende funksionale në Kosovë dhe për më tepër se ato tashmë janë të shkrira brenda institucioneve të Republikës. Për të mos mjaftuar gafa e një deputeti, mbështetja ju dha edhe nga grupi parlamentar dhe në fund nga vet partia.

Nuk besoj të kenë menduar fuqinë dhe masën e bumerangut promovuesit e  tillë. Të paktën matematika që do të duhej të kishin bërë domosdo do të ishte më thelbësore e qenësore se kjo që pranuan. Dhanë një skandal spiunazhi, një thatësi në përmbajtje, një argument tërësisht irrelevant për çështje nacionale dhe morën unifikim të opozitës, shoqërisë civile e çdo kujt me pak interes për Kosovën. Por e vërteta e hidhur, dëmi i vetëm ndaj vendit është se në kohën kur neve na cenohet botërisht integriteti territorial, kur propozimet serbe ndërtojnë minishtete në shtetin e fundit Evropian, në kohë kur vendi është i përçarë e ndarë sa s’bëhet më, partia më e madhe në vend merret me suxhukun në bagazhin e një kosovari.

Dhe kjo kohë e sodit bën të zezën e mbyllur të vendit. Kosova vazhdon të jetë objekt sakrifice për Serbinë. Të gjendur para një presioni kohor për të shtyrë fqinjin tonë verior në BE, ndërkombëtarët (e besa dhe tanët) vazhdojnë të na marrin si të marrë, të paditur e jorefuzues. Fillimisht, na u tha se praktikat e heqjes së Republikës nga takimet ndërshtetërore janë të zakonshme për shumicën e vendeve evropiane. Thënë të drejtën jo se është më ndryshe; heqja e emërtimeve të tilla bëhet për arsye logjike se tabela e emërtimit në tavolinë nuk ka nevojë të mbajë gjithë emrin kushtetues të një shteti. Por ja që e njëjta tabelë vendoset gjithmonë në takime ku pjesëmarrësit nuk kanë pretendime tjetërsuese ndaj të tjerëve (pra takime miqësore) dhe për më tepër në tavolina të tilla çdonjëri ka trajtim të barabartë. Sikur Kosova do të ketë trajtim të barabartë dhe emërtim të njëjtë me gjithë pjesëmarrësit, mospasja e Republikës nuk bën as brengën më të vogël tonën. Por, nëse heqja e Republikës do të thotë satisfakcion i pretendimeve territoriale të një shteti tjetër, atëherë themi se paralelizmi i derepublkikimit në emërtim është tërësisht irrelevant dhe i pavend; atëherë themi faleminderit por jo faleminderit!

Edhe më të rënda duken pritjet e ndërkombëtarëve për një ofertë kosovare përtej kornizave të Pakos së Ahtisarit, madje insistimi i tyre për të mos pasur emërtim të veçantë për këtë ofertë më bënë të kuptojë se interesi i tyre është më tepër në kamuflim të përmbajtjes se sa në të vërtetën e përmbajtjes. Sidoqoftë, thirrjet se ne duhet të kemi nj kundërpërgjigje ndaj shteti serb nuk janë asgjë tjetër veçse validim i rolit të Serbisë në punët e brendshme të Kosovës. Në momente të tilla, njeriu pyet vetën se cilin shtet përfaqësojnë këta të huaj? Nëse përfaqësojnë shtetet që kanë pranuar shtetin tim me kufijtë e integritetin e tanishëm territorial, atëherë për çfarë roli serb është fjala? Për më tepër, pse shteti im i pranuar në këtë kornizë, duhet ti marrë parasysh propozimet e një Presidenti të huaj?

Për të siguruar ofertën tonë të njëjtit kushtëzuan heqjen e mbikëqyrjen e pavarësisë me miratimin e ligjeve paushall. Ndonëse heqja e mbikëqyrjes është lajm i mirë, ani pse heqja nuk bëhet e plotë, askush nuk di se çfarë përmbajtje do të kenë këto ligje. Takimet urgjente të kryeministrit me spektrin e gjerë politik më bëjnë të kuptojnë se ato janë gjithçka përveçse të mira. Më besoni, po të ishin lajme të mira kryeministri do bënte spote televizive për përmbushjen e dëshirave të jetës së tij. Pra, takimet partiake bëhen në kërkim të unifikimit nacional për një gjendje të rëndë që na pret. Unifikimi nuk do të kishte asgjë të keqe po të bëhej me qëllim të arritjes së një qëllimi të mirë shtetëror, por ja që tendenca për unifikim bëhet për të arritur deri tek një qëllim që tanimë është parapërcaktuar. Dhe ky qëllim i parapërcaktuar është asgjë më shumë e asgjë më pak se statusi special i Veriut. Pozitës i nevojitet thjeshte një unifikim për të ndarë fajin. Do ti shoh si naive partitë opozitare që do të mbështesin një proces të tillë. Në gjithë këtë amulli është vet pozita që ka vënë vendin në telashe. Unifikimi opozitar do të jepte një zhvlerësim të të gjitha kompromiseve jolegjitime e antikushtetuese të bëra deri më tani. Në fund të fundit, me nomenklaturën e tanishme Parlamentare shumica shqiptare nuk ka folur ende!

Në të gjitha rastet një gjë bëhet kristal e qartë. Kosova nuk ka tokë për të falë. Ne mund të kemi një klasë politike që ka një bisht të nxënë ngushtë, dhe për të ruajtur pozicionin e vet pushtetarësh është në gjendje të bëjë kompromise tjetërsuese, derepublikuese, e dhënie statutesh speciale, por ja që vullneti i kosovarëve të vërtetë mban emër tjetër. Çfarëdo zgjidhje politike për Kosovën, në kohë kur menduam se shterëm nevojën e diskutimeve për status, do të hapë rrugë për kompromise dhe më të mëdha. Në gjithë këtë tregim, në fund të fundit, janë shqiptarët që kanë ende hak për të marrë.

(Autori është kolumnist i rregullt i ‘Kohës Ditore’)

TRIUMFI NGA ZHBËRJA E REPUBLIKËS

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 3 SHKURT 2012

Vet ideja e të pasurit një fusnotë në emërtimin shtetëror është frikësuese e trishtuese për gatishmërinë dhe tolerancën tonë ndaj zhbërjes eventuale të Republikës

Po shprehja habi e hidhërim mes miqve kur këtë javë lexoja rreshtat e një gazete ditore. Rreshtat më thonin se lehtësuesi i dialogut Robert Kuper paralajmëronte arritjen e një marrëveshje e cila do të jetë e dhimbshme për të dyja palët. Habi meqë nuk kuptoja nevojën e të pasurit dhimbshmëri për Kosovën e aq më pak kur kjo dhimbshmëri vinte pothuajse katër vite pas shpalljes së pavarësisë dhe njohjes së saj nga pothuajse gjysma e botës; e hidhërim meqë edhe më pak pranoja evoluimin e fshehtë të një dialogu teknik në politik, ani pse gjatë gjithë kohës na është thënë se ekipi nuk ka tagër të negocionte për çështje nacionale. Republika megjithatë është çështje nacionale!

Proklamimet e të pasurit një fusnotë në emrin e Kosovës më bënë ti shihja marrëveshjet paraprake si të një “rëndësie kikiriku”. Përballë pranimit të dyshimit në status, pikat e përbashkëta kufitare, vulat doganore e diplomat shkollore dukeshin fëmijërore. Jo që janë! Në çdo vend me pak dinjitet, në çdo Qeveri me pak vullnet, në çdo milet me më shumë apetit për përgjegjësi, zhbërja e Republikës në vula doganore, në dokumentet e certifikimit e në ato të udhëtimit do të thoshte ngopje përtej ngopjes. Kompromiset e tilla do merrnin dorëheqje, përgjegjësi nacionale e alarmim parlamentar. Në çdo vend si Kosova, ku e mbrapshta fund nuk ka, nga një marrëveshje e hirtë kalohet në të zezë. Dhe në fund, çdo kush që shpreh një fije brenge për zhbërje kaq të panevojshme e kaq të pakuptueshme, etiketohet si injorant, i paditur dhe disfatist.

Triumfuesit tanë, të gjithëdijshmit tanë, forca jonë e vetme e dijes, konsideruan (një) praktikën e tjetërsimit të emrit si një rast të zakonshëm në kontestet moderne ndërshtetërore; (dy) konsideruan se problemet e Serbisë janë dhe tonat e se ato duhet ndarë; (dhe tre), konsideruan se përfaqësimi rajonal, pa marrë parasysh mënyrën se si bëhet, është esencial. Çfarë gabimi! E para, përmendja e shpeshtë e praktikës së Maqedonisë është o amatore, o naive, o të dyja; si do qoftë në të gjitha rastet është e pavend, e pakuptimtë dhe irrelevante. Kjo sepse kontesti i Maqedonisë me Greqinë nuk bëhej asnjëherë për statusin e të parës, por për emërtimin  e saj. Kur kryenegociatorja Tahiri thotë se Maqedonia ndërroj emrin dhe nuk humbi statusin, harron të përmend, apo nuk di e do të përmendë (pavarësisht përvojës 20 vjeçare e shkollës së Harvardit) se Maqedonia humbi mu atë që pranoj të ndërroj dhe se në asnjë mënyrë humbja e statusit nuk ka qenë subjekt i kontestit grek. Të thuash se një vend pranoj dyshim në emër e nuk humbi statusin është njëjtë si të thuash se i njëjti pranoj dyshim në emër po nuk humbi, le të themi (diçka palidhje) kualifikimin në Kampionat Botëror; dy gjëra tërësisht jo të lidhura. Tek rasti i Kosovës fusnota vë në dyshim edhe emrin, edhe definimin politik të vendit, edhe statusin, e edhe kushtetutën; prandaj ngjashmëritë mes Kosovës dhe Maqedonisë janë inekzitente.

Dhe kjo na sjell tek pika e dytë, ndarja e problemeve me Serbinë. Mospjesëmarrja e saj në takime rajonale është problem dhe paranojë e gjithkujt veçse e Kosovës. Pse u dashka që ne të akomodojmë problemet e dikujt tjetër? Për të pajtuar Serbinë të ulet në tavolinë me ne dhe me fqinjët tjerë, ne jemi të gatshëm të pranojmë kushte, regrese politike, e zhvlerësime në emërtime. Vendet rajonale ka kohë që kanë treguar afirmim drejt statusit tonë si shtet i pavarur, si Republikë dhe në nismat rajonale them se jemi mjaft mirë; por jo mirë edhe për Serbinë. Ngurtësimi serb ndaj statusit tonë bënte mospjesëmarrjen e tyre në takime, prandaj nëse ka pasur një nevojë për zgjidhje ajo është dashur të burojë nga ndërrimet në mendësi tek Serbia e jo në natyrën e prezantimit kosovar. Po sikur nesër Serbia të pranojë pjesëmarrjen në takime vetëm atëherë kur përfaqësuesit e Kosovës të kenë veshje të zeza, frizurë të bardhë apo çorape kafe, ai i bie kjo se duhet të mbajmë nga një notë në kraharor, flokë e këmbë ku thuhet se ngjyrat tona nuk përcaktojnë pëlqimin e të tjerëve?! Ne as duhet të kërkojmë fusnotë për Serbinë, as duhet ti vëmë fusnotë emrit tonë, ne thjeshtë duhet marrë pjesë si shtet, me Republikë e pa dyshime e dykuptimësi. Kosova po ecën mirë (ani pse ngadalë) drejt njohjeve ndërkombëtare. Është Serbia që në anën tjetër ka ngutinë e anëtarësimit në BE e për ku pa marrëveshje fqinjësore nuk ka çfarë lypë.

Dyshimi i statusit me një fusnotë na sjell te pika e tretë, se pjesëmarrja rajonale është mbizotëruese ndaj mënyrës se si merret pjesë. Pra për Qeverinë është më me rëndësi pjesëmarrja dosido se sa emri e forma që ne kemi në atë pjesëmarrje. Kosova po mos të ishte Republikë e pavarur kaherë do të merrte pjesë në këso tryeza takimesh (si pjesë e Serbisë). Është mu mëvetësia jonë që na jep probleme me disa vende aty këtu, por zgjidhja e këtyre problemeve nuk do të thotë jo-mëvetësi. Nëse pranojmë fusnotën, atëherë për herë të parë që nga shpallja e pavarësisë ne pranojmë se statusi jonë mund edhe të dyshohet. Madje deklarimet e kryenegociatores se ne duhet të reflektojmë në realitetin e mohuesve të pavarësisë janë tepër shqetësuese e alarmante. Që kur ne pranojmë hipokrizinë e një vendi jo mik si realiteti ndaj të cilit duhet domosdo reflektuar me sakrificë? Realitet është edhe tendenca territoriale e Serbisë ndaj Kosovës, por a i bie kjo se ne duhet të reflektojmë e sakrifikojmë për këtë tendencë? Kosova duhet të bëjë mu të kundërtën, të mos reflektojë sakrificë në pretendime të tilla. Kosova duhet të ofrojë mbrojtje, forcë e ngurtësim në qëndrimet e veta derisa çdo vend tjetër ndërron mendje. Kohërat e marrëveshjeve të dhimbshme janë të shkuara.

Në mbrojte të fusnotës thirrej dhe kryeministri. Ai i referohej Kushtetutës së Kosovës si mbrojtëse të Republikës. I njëjti duhet të dijë se Kushtetuta është dokument i rregullimit të brendshëm, dhe nëse ne nesër pranojmë dyshimin në dokumente zyrtare ndërkombëtarë atëherë ja pafshim hairin. Kushtetutë për kushtetutë ka dhe Serbia ku konsideron Kosovën si pjesë të saj. E njëjta kushtetutë e i njëjti shtet është i pranuar mbarësisht, por sa valide mund të jetë një dokument i tillë përballë dokumenteve ndërkombëtare?

Pavarësisht gjithë kësaj, në gjithë këtë amulli shoh një pikë drite. Për ironinë më të madhe kjo dritë vjen nga refuzimi potencial i Serbisë për tu marrë vesh. Dhe kjo për faktin që Serbia nuk pranon as dyshimin pa vendosjen eksplicite të termit rezolutë 1244. Me fjalë të tjera, nëse ne i shpëtojmë dyshimit atëherë e bëjmë këtë meqë pala serbe kërkon më shumë se kaq; jo pse neve na u kujtua dëmi i zhbërjes. Dhe në këtë vijë janë dhe deklarimet e reja të Qeverisë sonë se nuk do të hiqet termi Republikë, ani pse një javë më parë kryenegociatorja ishte mjaft komforte në heqjen e Republikës gjatë intervistës për ‘Kohën Ditore’ dhe synim të vetëm kishte heqjen e ‘1244-shit’. Një kërcim kaq madhor në qëndrim brenda një jave vjen eksluzivisht nga të kuptuarit se Serbia nuk pranon as ofertën tonë pa Republikë. Pavarësisht arsyet, me po aq hov ne duhet të reagojmë edhe për vet idenë e fusnotës meqë me apo pa Republikë fusnota vë dyshim ndaj statusit e shtetit. Nëse në të kundërtën dikush pranon përfaqësimin shtetëror kundër përcaktimeve tona Kushtetuese atëherë them se vendi duhet të ngrihet në alarm. Opozita duhet të unifikohet e zhbëjë ndasitë për të provuar fillimisht Parlamentin e më pas Gjykatën Kushtetuese. Para një “triumfi” me fusnotë “disfata” pa fusnotë ka gjithmonë primatin e prioriteteve. Në fjalë të Mark Twain “patriotizmi modern, patriotizmi i vërtetë, patriotizmi racional është mbështetja juaj ndaj vendit gjatë gjithë kohës, por ndaj qeverisë vetëm atëherë kur e meriton”. Derepublikimi nuk meriton përkrahje!