PRIVATIZIMI, MITET DHE MBETJET

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 17 MAJ 2013

Tregimi për krimet ekonomike të quasi-privatizimit e histerinë majtiste që fajëson neoliberalizmin edhe për dhimbje të barkut. Privatizimi, alla-kosovar, nuk i ka larguar nga puna me mijëra kosovarë, i ka larguar Serbia, pushtimi e desindustrializimi serb që nga fillimvitet e 90-ta

Në një univers paralel, tërheqja e një përfaqësuese ndërkombëtare nga një institucion hiper i rëndësishëm ekonomik do të shihej si gjë normale, e pritshme dhe e duhur. Nuk e di pse, por lajmi për tërheqjen e përfaqësueses së Ambasadës Amerikane në Prishtinë nga Agjencia Kosovare e Privatizimit (AKP) më befasoj. Ndoshta sepse ndërkombëtarët ka kohë e kohë që kanë veshur tytat e tyre me zhurmëmbytës dhe nuk reagojnë se nuk reagojnë dot ndaj fenomeneve që nuk duan shumë mend për ti parë e prerë si të mbrapshta. Ndoshta dhe kjo heshtje vjen sepse Kosova duhej të kishte një stabilitet politik që sponton listën e gjërave që duhet bërë (“to do list”) të ndërkombëtarëve, listë kjo që natyrshëm nuk përputhet me tonën meqë ne kemi një variabël shtesë në model: kohën. E ndoshta dhe ndërkombëtarët e angazhuar për Kosovën (shpeshherë edhe më shumë se vet kosovarët) më në fund kanë vendosur të bëjnë ekonominë prioritet dhe se tërheqjet e tyre demonstrative nga grupe që janë të trashë për të marrë vesh do të jenë shumë normale.

Në mesin e shumë “ndoshta-ve” nuk ka gjë më të sigurt se bërja e diçkaje të mbarë e të mirë duhet të fillonte mu nga AKP-ja, strofulli i miteve e anti-miteve, fabrikimeve e anti-fabrikimeve, krimeve e vetëm krimeve ekonomike në Kosovë që nga dita e parë e çlirimit e deri në këtë të sodit. Në AKP njeriu do të gjente, sikur dokumentet të mos digjeshin pesë vite më parë, përgjigjen në enigmën e pasurimit të shpejtë të politikanëve me gjithë akraba, të “profiterëve të pasluftës” e të zaptuesve modern të Kosovës që u japin madje sot aventuristëve ideologjik edhe bazë për të kritikuar neoliberalizmin; neoliberlazimi bëri këtë, neoliberalizmi bëri atë, neoliberalizmi largoj kaq, neoliberalizmi varfëroi aq – a keni ide për çfarë flitni për atë hatër?! Gjithsesi, për këtë pak më vonë.

Largimi demonstrativ nga Bordi i AKP-së u dha me arsyetimin se ky institucion po zaptohej nga njerëz të politikës; një fenomen dorën në zemër prezent aty shumë kohë më parë. Kjo ka pak rëndësi. Rëndësi ka konfirmimi i zaptimit si fenomen nëpër institucionet tona dhe mbi këtë zaptim fillon e përfundon i gjithë tregimi rreth privatizimit alla-kosovar. Përgjigja e udhëheqësit të AKP-së ishte e mjerë. Përtej dhënies së paragjykimeve për konspiracion ndërkombëtar e vendor u përmend edhe kultura, edukimi e vlerat perëndimore të Austrisë. Nuk e di a është vlerë austriake edhe zaptimi i institucionit apolitik nga një figurë politike, por nëse nuk është e nuk ka qenë vlerë asnjëherë, atëherë i njëjti është dashur të tregoj dashuri për vend e shtet duke mos ndotur politikisht një institucion që me Kushtetutë definohet si apolitik në momentin e parë që i është ofruar ky post. Tashti kur zaptimi i tij ka sjellë zaptime të reja, tashti kur paradigma “majtë është mjaftë” ka kulmuar, pasojat e dorëheqjes (dhe jo vetëm aq) janë solucione të vetëkuptueshme. Gjithsesi, zhurma, kriza dhe dorëzimi i figurave të tilla, e plotësuar me një tendencë në të ardhmen për riciklim politik, janë të pritura.

Por ja që AKP ka nevojë për pastrime më të thella; në të vërtetë ka nevojë për një institucion po me aq peshë e vlerë e eksperiencë që do të duhej të hetonte të gjitha krimet ekonomike të bëra në Kosovë në vazhdimësi. Faljet e pasurisë, falsifikimi i dokumenteve, favorizimi i përfituesve e mashtrimet alla-cosa-nostra si këto kanë buruar mu nga AKP (e ish AKM). Identifikimi i konflikteve e krimeve është fare i lehtë; e tëra çfarë duhet bërë është ndjekja e linjës së pronarëve të ish pronave shoqërore – deri tek i pari.

***

Përtej krimeve ekonomike, AKP (e ish AKM) – të cilat nuk i ndaj qëllimisht, janë “fajtore” edhe për dhënien e bazës për një histeri kolektive majtiste të promovuar gjithandej nga çdokush që ka një problem të vockël të identitetit ideologjik. Kjo histeri ka këtë filozofi: po pate problem me hajninë, fajëso neoliberalizmin; po pate problem me haraçin, fajëso neoliberalizmin; po pate problem me papunësinë, fajëso neoliberalizmin; po pate problem me inflacion, deficit, trend biznesor, tatime, rrugë, rrymë, ujë e mbeturina, fajëso neoliberalizmin; në të vërtetë fajëso neoliberalizmin po pate problem me bark, lukth e veshkë. Fajëso neoliberalizmin aq sa mundesh e sa herë që mundesh.

Për gjithë ata që duan diskutim serioz ekonomik e jo të nisur nga inferioriteti i admirimit artificial, pra për gjithë ata që nuk nisen nga nevoja për tu treguar më “katolik se Papa” vetëm pse e do rendi jo pse beson e ke besuar ashtu, mitet anti-privatizuese të ngritura rreth pronës shoqërore të Kosovës (kujdes shoqërore, jo publike) kërkojnë ekzorcizëm jo sepse zhbëjnë kufijtë e tolerancës së ideologjisë majtiste, por se konceptualizimi i fakteve e argumenteve nga këto mite, pra para-supozimet e ngritjes së tezave, janë të gabuara. Në të vërtetë janë tre mite kryesore që përfundojnë në fajësim të neoliberalzimit vetëm falë para-supozimeve tërësisht të paqëndrueshme.

Miti i parë ka të bëjë me para-supozimin se privatizimi i Kosovës është bërë në vijë me kriteret e kërkuara nga ideologjia neoliberale. Do të më duhen vite qeshje e qarje në të njëjtën kohë nëse dikush provon të më argumentojë se vlerat e zaptuesve provincialë janë në lidhje neoliberale. Mund të kuptojë frustrimin e ndonjë adhuruesi primitiv të majtizmit që nuk rezonon në argumentime por në besim “justin-bieber-ian”, por për çdo kënd tjetër që ekonominë nuk e sheh si një religjion të ideve polarizuese të ngurta, por si një betejë të argumenteve, them se ndërlidhja e zaptuesve me çfarëdo ideologjie është barcoletiane. Në të vërtetë hajnat, kriminelët e haraç-gjinjtë e zakonshëm janë anti-ideologë të përbashkët të secilit promovues. Ideologjia neoliberale nëse asgjë tjetër parasupozon pasjen e rendit dhe ligjit, aftësisë për ti forcuar kontratat, të drejtën në pronë dhe më e rëndësishmja, ekzistencën e konkurrencës. Do të argumentoja seriozisht me çdokënd që promovon idenë se në kohën e bërjes së privatizimit këto parakushte kanë qenë minimalisht prezente.

Miti i dytë ka të bëjë me, tanimë legjendën standarde, se privatizimi në Kosovë i ka larguar nga puna herë 50.000, herë 60.000, herë 70.000 e herë 100.o00 punëtorë; gjithsesi me dhjetëra mijëra – kataklizmi hesapi. Numrat e prodhuar si këto janë marrë nga një raport i Riinvestit i bërë në vitin 2003 mbi stadin para-privatizues; raport i vetëm mbi këtë çështje nga ajo kohë. Çfarë megjithatë promovuesit e këtij miti nuk e thonë është konteksti i numrave të saktë të dhënë në atë raport, e të cilin kam fatin ta zotëroj e ti bëj një interpretim siç është edhe e shkruar mu aty. Ky kontekst në asnjë rrethanë nuk i konsideron “të punësuarit” e “larguar” nga “puna” (të gjitha me thonjëza) sepse ata në të vërtetë kanë qenë të punësuar e në punë, por sepse pjesa më e madhe e tyre as që kanë punuar, as që kanë prodhuar, as që kanë krijuar vlerë e as që kanë marrë pagë (kujdes pjesa më e madhe, jo të gjithë). Privatizimi, alla-kosovar, nuk i ka larguar nga puna gjithë këta kosovarë, i ka larguar Serbia, pushtimi e desindustrializimi serb që nga fillimvitet e 90-ta.

Ta bëjmë edhe më të qartë, një “Fabrikë X” me “X” punëtorë është zhbërë në vitin 1990 kur dhunshëm nga puna largohen gjithë shqiptarët. Në pak a shumë nëntë vite vijuese e njëjta fabrikë zhvlerësohet, amortizohet dhe besoj me koncenzusin e secilit përjetues të periudhës serbe post-90, devalvohet në hekurishte në mungesë të investimeve. Pra këta “X” punëtorë në këto vite janë bërë ish-punëtorë, e “Fabrika X” e tyre në këto vite bëhet një “ish-Fabrikë X”. Nëse ky para-supozim qëndron atëherë është e drejtë të thuhet se pas përfundimit të periudhës desinvestuese e devalvuese Millosheviqiane, pas stagnimit prej plot një dekade e rrjedhimisht pas çlirimit, “X” “ish-punëtorët” janë kthyer në “ish-Fabrikën X”. Ata pritshëm nuk kanë mundur të prodhojnë e krijojnë meqenëse për të prodhuar e krijuar do të duhej të supozononim se ata kanë trashëguar nga regjimi i Millosheviqit kapital funksional. Për të supozuar trashëgiminë, duhet supozuar gjithashtu se gjatë dekadës së 90-tave regjimi i Millosheviqit ka investuar me miliarda në fabrikat e Kosovës e këto fabrika në të vërtetë kanë prodhuar e kanë pasur treg; e duhet gjithashtu supozuar se gjatë luftës këto fabrika nuk janë plaçkitur e nuk janë tharë, se ushtria, policia e paramilitarët serb janë treguar të kujdesshëm e gjentil në mos dëmtimin e pasurisë që do ti mbetej kosovarëve më pas. Pra për të besuar se pas luftës në Kosovë ka pasur “punëtorë” e jo “ish-punëtorë”, në “Fabrika” e jo “ish-Fabrika” do të duhet të besojmë një mal pallavrash; mu ashtu siç edhe beson histeria majtiste në Kosovë që sulmon neoliberalizmin e beson se në të vërtetë pas luftës të gjithë punëtorët ishin kthyer e punonin në fabrika prosperuese, zhvilluese, magnifikuese, populliste, socialise e ku ta di unë; livadh me lule.

Por nëse pranojmë se pas luftës në Kosovë ka pasur “ish-punëtorë” në “ish-Fabrika”, atëherë pse edhe një herë duhet fajësuar neoliberalizmin e jo Millosheviqin e Serbinë për largimin nga puna të atyre 70.000 punëtorëve? Për të bërë gjithë tregimin edhe më të thjeshtë, evidenca e pasluftës tregon se këta njerëz kanë kaluar vite të tëra pa marrë rrogë. Shumica e fabrikave madje kanë qenë vende teatrale nga të cilat “ish-punëtorët” dikur as që janë lodhur të dalin në punë më – meqë nuk ka pasur çfarë të punohet. Në raste tjera ato pak ndërmarrje që kanë arritur të mbijetojnë, pra që nuk janë shkatërruar mjaftueshëm gjatë të 90-tave, e kanë bërë mbijetesën duke shitur pasurinë e ndërmarrjes e shpërndarë vlerën në paga, aq sa më dikur nuk ka mbetur çfarë të shitet. Të tjerat që kanë vazhduar pa privatizim janë shndërruar në hekurishte.

Pra alternativa e mos-shitjes ka qenë mbajtja në “punë” të “punëtorëve” pa rroga, eventualisht shitja e pasurisë për ndërmarrjes për hekur. Kjo në asnjë mënyrë nuk u jep të drejtë zaptuesve të plaçkitin pasurinë e Kosovës, siç edhe kanë bërë në këto 14 vite të gjoja-privatizimit sipas një teorie që as emrin nuk dinë t’ia thonë; por kjo më jep të drejtë të ndërtoj dy argumente. I pari, se alternativa e mosshitjes do të ishte po aq – në mos dhe më shumë- e dëmshme se sa plaçkitja e pronës shoqërore nëpër vite. I dyti, neoliberalzimi as që ka ndodhur në Kosovë ndonjëherë e sikur i njëjti të ndodhte efektet reale të privatizimit do të ishin konform vendeve që kanë ditur ta bëjnë atë mbarë e mirë; diçka si Anglia e Estonia.

Miti i tretë ka të bëjë me mu alternativën e kritikuesve të privatizimit pasurisë shoqërore (edhe një herë, kujdes, shoqërore jo publike). Pra unë nuk arrij dot ti kuptojë se çfarë duan të thonë kur kritikojnë privatizimin e pronës shoqërore; apo pasurisë së përbashkët të një shoqërie, potencialisht punëtorë apo komunitet i ngushtë. A është dashur të ndodhë më ndryshe apo të mos ndodhë fare? Nëse mendojnë se është dashur të ndodhë më ndryshe, pra të ndodhë më mirë e më mbarë, atëherë pajtohemi se po flasim prapë për privatizim dhe për një neoliberalizëm siç e do rendi. Por nëse thonë se nuk është dashur të ndodhë ky privatizim dhe se ndërmarrjet shoqërore do të duhej të vazhdonin të mbesnin shoqërore, atëherë unë bëj thirrje publike për identifikim të qëndrimit të tyre.

Ky identifikim nuk kërkon kamuflim prapa asnjë shteti perëndimor e demokratik, meqë asnjëri prej tyre nuk ka se nuk ka ndërmarrje shoqërore; e për më tepër as që përkrahë pasjen e ndërmarrjeve shoqërore. Ky identifikim kërkon përkatësinë me vendet tipike marksiste. Nuk mundet dikush të propozojë mbajtjen e pronës shoqërore si alternative në emër të demokratëve të Amerikës që nuk e promovojnë atë, përkundrazi do të qeshnin e qanin po të kuptohej një krahasim i tillë (idetë e tyre ndërlidhen me llojet e taksave, ofertën monetare, deficitin, e koncepte si këto); nuk mundet dikush të propozojë mbajtjen e pronës shoqërore si alternative as në emër të laburistëve e majtistëve tjerë britanik, të cilët kaherë kanë pranuar se biznesi duhet të jetë në dorë të pronës private (kaherë...); nuk mund të arsyetojnë as në emër të Gjermanisë, Sllovenisë, Suedisë e shteteve zhvillimore si këto që mund ti arsyetojnë ndërmarrjet e pakta që i kanë në pronësi publike (por jo shoqërore) dhe atë vetëm në raste të interesave nacionale, monopoleve natyrore e ndonjë industrie të rrallë.

Pra ideja e anti pronës private, ose thënë më mirë, ideja pro pronës shoqërore nuk është asnjëherë ide e shtetit zhvillimor, nuk është as ide e Keynes-it i cili asnjëherë në asnjë rrethanë nuk ka promovuar pronën shoqërore (përkundrazi e ka kundërshtuar atë) e nuk është ide e asnjë vendi perëndimor. Ideja e mbajtjes së pronës shoqërore – nëse është alternativë, është ide tipike marksiste. Mund të mos ketë askush kundërshti, madje mund ta mbrojë marksizmin me shumë vullnet, por të paktën të njëjtit duhen të identifikohen si të tillë publikisht e të thonë se alternativa e tyre është marksizmi. Pse po turpërohen? Se kanë të meta në ideologji? Nëse kanë atëherë çfarë na duhet kjo ideologji? Nëse nuk kanë të meta atëherë pse nuk e thonë? Pse përmendin Keynes-in, Demokratët, Obamën, Laburistët, Gjermaninë e Skandinavinë bashkë me pronën shoqërore kur asnjëra e asnjëra nuk ka lidhje me to?!

Në fund fare, them se asnjëri me pak seriozitet nuk mund të kundërshtojë privatizimin e pronës shoqërore si koncept e të promovojë në të njëjtën kohë shtetin zhvillimor e Keynsianizmin. Mund të kundërshtojë mënyrën e bërjes, por jo vet qëllimin e bërjes. Nëse kundërshtohet qëllimi i bërjes, pra kundërshtohet ideja e shitjes së pronës shoqërore, atëherë alternativë është vetëm marksizmi. Për këtë flasim më pas ndryshe.