KORRUPSIONI SI PERCEPSION DHE FAKT

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 16 SHTATOR 2016

Percepsioni i qytetarëve nuk është fantashkencë. Qytetarët megjithatë reflektojnë. Shohin teksa fëmijët e familjarët e tyre mbesin të papunë sepse s’kanë të afërm që sistemojnë pa “kunkuru”. Studentët e studentet më të mirë në vend përfundojnë të papunë, përderisa fëmijët e politikanëve shëtisin nga një vend pune në tjetrin pa asnjë problem.

-1-

Sa herë që flitet për matjen dhe vlerësimin e korrupsionit, duhet bërë qartë një vijë ndarëse në mes të percepcionet dhe përvojës me të. Ndonëse të dyja dallojnë ndërmjet vete në gjetjen e vlerës aktuale të aktiviteteve korruptive në një vend, ato kanë – megjithatë – pasojë të njëjtë; rrënimin e relacionit me sistem. Për shumë kë, për të thënë gjërat drejtë, percepsioni nuk amplifikon aktivitetin korruptiv. Për shumë kë, percepsioni është matës korrekt i korrupsionit në një vend. Qytetarët, në fund të ditës, nga përvoja vetanake apo komunikimi me të tjerë, ndërtojnë vlerësimet dhe bindjet mbi shëndetin e sistemit të tyre. Dhe në vija si këto, ndërtohet dhe indikatori më i njohur botëror, prodhuar nga “Transparancy International” e njohur si “Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit”. Pra perceptimi është element i rëndësishëm llogaritës në luftën anti-korrupsion.

Këtë javë, në kuadër të Institutit Riinvest, si pjesë e një aktiviteti rajonal, prezantuam të dhënat e një ankete me 1000 qytetarë kosovarë, mbi percepcionet, praktikat dhe pritshmërinë e tyre rreth korrupsionit. E njëjta anketë, me të njëjtën metodologji, ishte zhvilluar edhe në njëmbëdhjetë shtete të tjera; në Bosnje, Bullgari, Kroaci, Maqedoni, Mal i Zi, Serbi, Turqi, Moldavi dhe Rumani. Mbi të gjitha, e njëjta anketë ishte zhvilluar dhe në vitin 2014 – çfarë bënte të mundur krahasimin në një trend kohorë. Anketa në fjalë ishte zhvilluar gjatë muajve shkurt-mars të këtij viti; pra, në pritshmërinë e secilit llogaritës, nuk merrte parasysh skandalin e fundit “Pronto 2”. Rezultatet e reja, po të mateshin sot, domosdo do të jepnin një pasqyrë dhe më të rëndë.

-2-

Dhe rezultatet ishin të trishta. Fillimisht, në krahasim me vitin 2014, qytetarët e Kosovës raportonin se ishin përfshirë më shumë në aktivitete korruptive – se kishin dhënë pra ryshfet më shumë. Përderisa në vitin 2014, rreth 20.4% e kosovarëve ishin dhënë ryshfet, në vitin 2016 kjo përqindje ishte rritur në 21.9%. Proporcionalisht më shumë ishte rritur dhe presioni – apo kërkesa – për ryshfet. Derisa në vitin 2014, rreth 23.4% e kosovarëve kishin deklaruar se nga ta ishte kërkuar ryshfet, në vitin 2016 plot 27.4% raportonin një gjë të tillë. Pjesa më e madhe e atyre që kanë pranuar se kanë dhënë ryshfet, rreth 14.3% kanë deklaruar se këtë gjë e kanë bërë në formë të të hollave. Rreth 12.8% kanë deklaruar se kanë bërë dhurata; e rreth 13.3% se kanë kthyer favore të ngjashme.   

Një trend si ky dëshmon një pasqyrë tjetër; krejt ndryshe nga percepsioni pra që merr sot aq shumë kritikë. Tregon se çdo i pesti kosovar, brenda një viti, në një rast të dhënë jep ryshfet. Tregon gjithashtu, se kërkesa për ryshfet po bëhet e zakonshme. Se korrupsioni po bëhet normë shoqërore në Kosovë; qoftë brenda institucioneve që sistematikisht kërkojnë e bëjnë presion për korrupsion, si brenda qytetarëve që janë të gatshëm të japin për korrupsion. Pra ka një kërkesë për ryshfet, dhe ka një gadishmëri për ofertë të ryshfetdhënies.

Dhe fakti më i trishtë në këtë relacion qëndron në gatishmërinë e kosovarëve për të qenë të ndërlidhur në aktivitete korruptive. Rreth 48% e kosovarëve, sipas rezultateve në fjalë, kanë deklaruar se do të pranonin ndonjë lloj të praktikës korruptive – po qe e domosdoshme dhe formë e vetme e marrjes së qëllimeve. Sa për krahasim, kjo përqindje është rritur nga 42% sa ishte dy vite më parë. Një krahasim mes vendeve tregon se pranueshmëria e kor­rupsionit në Kosovë është e lartë në krahasim me pran­ueshmërinë e korrupsionit në vendet e tjera të Evropës Juglindore. Të renditura në bazë të përqindjes së popullsisë që pranojnë forma të ndryshme të korrupsionit, Kosova renditet si vendi i dytë me popullsinë më tolerante ndaj korrupsionit, me vetëm Shqipërinë e cila rendit një pozitë më lartë.   

-3-

Pjesa thelbëësore e të dhënave ndërlidhej me vlerësimin e mjedisit të korruposionot – pra me perceptimet e qytetarëve rreth mendimit politik dhe besimit të tyre në praktikat qeveritare. Dhe në këtë renditje, pozitën më të rëndë sa i përket percepcionet mbi korrupsion e barte Qeveria e Kosovës; pasuar nga Kuvendi, Gjykatat, Prokuroria, Qeveria Komunale e Hetuesia. Institcuionet më pak të korruptueshme – siç i shihnin qytetarët pra – ishin Forca e Sigurisë, Presidenca (anketa ishte zvilluar në kohën e Presidentes Jahjaga), Banka Qendrore e Kosovës, Policia dhe Zyra Kombëtare e Auditimit.

Kosovarët besoni se Ministrat, zyrtarët nëpër ministri, deputetët e Parlamentit, Gjykatësit – si dhe zyrtarë te lartë të partive politike në vend – janë njerëzit më të korruptuar në Kosovë. Sipas rezultateve të anketës, më shumë se 60 për qind e të anketuarve besojnë që korrupsioni është i përhapur mes të gjithë ose shumicës së zyrtarëve publik.

Pra, ka një thyerje enorme të besueshmërisë, nga qytetarët në relacion me pothuajse të gjitha institcuionet vendimmarrëse, ekzekutive e ligjore në vend. Dhe është mu kjo thyerje që shkakton dhe distanicmin e kosovarëve nga shtetit i tyre. Është e pamundur që në nivele të tilla besuehsmërie të lindë shpresa, bashkëpunimi e sinergjia në këtë vend. Dhe për të krijuar një cikël të ri besimi, për të nisur një cikël të ri ngritjeje, hapi i parë që duhet bërë është në mbajtjne përgjegjegjës të figurave më të larta politike në vend – të atyre që konsiderohen si të paprekshëm.

Percepsioni i qytetarëve nuk është fantashkencë. Qytetarët megjithatë reflektojnë. Shohin teksa fëmijët e familjarët e tyre mbesin të papunë sepse s’kanë të afërm që sistemojnë pa “kunkuru”. Studentët e studentet më të mirë në vend përfundojnë të papunë, përderisa fëmijët e politikanëve shëtisin nga një vend pune në tjetrin pa asnjë problem. Kosovarët shohin dhe kuptojnë mirë nevojën për ryshfet në administratë e shëndetësi. Kuptojnë domosdoshmërinë e korruptimit po qenë në biznes. Percepsioni pra para se të hudhet poshtë tërësiht duhet të pranohet si i qenë. Zëri i qytetarëve duhet të dëgjohet, e përgjigja e parë duhet të jetë arrestimi e mbajtja përgjegjës e tallësve publik. Tek atëherë do të nisë një rend i ri besimi; një rilindje e Republikës për të cilën kemi nevojë aq shumë.