Letra nga limbo
KOHA DITORE, 20 MAJ 2016
Kosova nuk ka llogari të mbetet në trendin e tanishëm. Sepse, siç dhe kam
thënë më parë, përderisa rritja jonë ekonomike është – në mesatare – nga 3.5%
në vit; apo dhe le të jetë 4% e 4.5% në vit, neve do të na duhen plot 30 vite
për të arritur Kroacinë; plot 70 vite për të arritur një mesatare evropiane.
-1-
Këtë javë në Prishtinë u mbajt takimi i nivelit të lartë
mbi marrëdhëniet e reja në mes të BE-së dhe Kosovës, marrëdhënie të
rrumbullakuara në Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit – MSA. Marrëveshja në fjalë,
përveç se është një hap jashtëzakonisht i rëndësishëm politik për Kosovën –
pavarësisht bindjeve të skeptikëve kryesisht joprefisonal, por gjithsesi të pakët
e të parëndësishëm – përbën edhe një
nisje të re ekonomike. Sepse, reformat e parapara në marrëveshje, përveç se rregullojnë
një relacion të ri ekonomik e tregtar me BE-në, nga sot e për dhjetë vitet e
ardhshme (kur dhe tregu liberalizohet me ta tërësisht), do të duhej të
transformonin domosdo dhe strukturën e modelin ekonomik tonin; po u bënë pra si
duhet.
Kosova, për të qenë të qartë, ka mjaftueshëm dokumente
diagnostifikuese ekonomike. Pra, në gjithë këto vitet e shkuara është bërë
mjaftë në identifikimin e problemeve dhe sëmundjeve ekonomike tona. Kosova sot
ka një dokument strategjik, të titulluar Strategjia Zhvillimore Nacionale; dhe
ka një dokument tjetër të prioriteteve, të titulluar Programi i Reformave
Ekonomike. Paralel me to, ka dhe dokumente financiare sikurse Korniza Afatmesme
e Shpenzimeve. Tjetër çka që këto dokumente nuk janë respektuar asnjëherë; apo
janë ndërtuar sa për sy e faqe.
Çfarë Kosova megjithatë nuk ka, është një ide të qartë
transformuese të ekonomisë sonë. Sepse, për fatin tonë të keq, edhe sikur të
gjitha reformat e parapara në periudhën afatmesme të përfundonin me sukses; pra
edhe sikur secili objektiv i paraparë me dokumentet në fjalë do të
implementohej mirë, rritja ekonomike e Kosovës në dy-tre vitet e ardhshme do të
rrumbullakohet rreth 4%. Një vlerësim të tillë dha dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar.
-2-
Sipas Ministrisë së Financave, Kosova vitin që shkoj
kishte një rritje ekonomike prej 3.6%. Një vit më parë, rritja ekonomike nuk
kishte arritur as në 1%; ishte pra vetëm 0.9%. Në 3.6%, në rastin më mesatar të
mundshëm, e në 4% në rastin më të mirë të mundshëm, do të jetë rritja ekonomike
edhe në këtë vit. Thënë ndryshe, sipas vlerësimeve të FMN-së e të Ministrisë së
Financave, nga viti 2014 e deri në vitin 2018, Kosova do të ketë një rritje
mesatare ekonomike nga 3.2 deri në 3.5%.
Lajmi i keq është se normë të njëjtë rritje, pra
mesatarisht nga 3.5% në vit, për katër vite, kishim edhe gjatë qeverisjes së
shkuar. E nëse asgjë tjetër, një normë e tillë ka qenë larg prej të mjaftueshmes
për të krijuar vende të reja pune, për të zbutur varfërinë apo për të rritur
standardin e jetesës së kosovarëve. Nëse asgjë tjetër, ritmi i tanishëm nuk
dallon aspak nga ai paraprak. Nëse asgjë tjetër, një ritëm i tillë nuk është përmirësim.
-3-
Kosova pra ka ditur gjithmonë të mburret me normat
pozitive mesatare të rritjes nëpër vite. Në shikim të parë edhe mund të ishte
ashtu. Pra, krahasuar me rajonin, me Shqipërinë, Serbinë, Bosnjën, Malin e Zi e
Maqedoninë, vendi ynë gjithmonë ka pasur norma më të larta rritjeje. Madje, përgjatë
gjithë periudhës post krizës financiare, normat e tona kanë qenë gjithmonë
pozitive; diçka vështirë e arritshme edhe për shumë ekonomi evropiane.
Por ka tri probleme me normat tona. E para, dhe më e rëndësishmja,
Kosova ka bazë të ulët ekonomike; prandaj është fare e lehtë që në një bazë të
ulët të kesh rritje të mëdha. Pra, rritja nga 1 euro në 2 euro është rritje
100%; ani pse rritje prej një euro – porse, rritja nga 100 euro në 101 euro është
vetëm 1%; ani pse, sërish e njëjtë si më parë, është rritje prej 1 eurove.
E dyta, Kosova nuk ka llogari të mbetet në trendin e
tanishëm. Sepse, siç dhe kam thënë më parë, përderisa rritja jonë ekonomike është
– në mesatare – nga 3.5% në vit; apo dhe le të jetë 4% e 4.5% në vit, neve do të
na duhen plot 30 vite për të arritur Kroacinë; plot 70 vite për të arritur një
mesatare evropiane. Pra, vendi ynë duhet të ketë rritje nga 8% deri në 10%, në
vit, secilin vit, në mënyrë që brenda dhjetë viteve të ardhshme të dyfishojë
vetën. Vetëm në numra rritës prej 8% e 10%,
Kosova do të mund të akomodojë 30 mijë të papunë që futen në vit, përvjet
si të ri të papunë; e të akomodojë të papunët e vjetër. Rritja ekonomike prej
3.5% në vjet, siç ka ndodhur tash e sa vjet, nuk e bën këtë akomodim.
Dhe e treta, jo më pak e rëndësishme dhe e ritheksuar këtë
herë edhe nga Banka Botërore, Kosova është futur në një cikël ekonomik që nuk
lejon rritje më të madhe se 3 apo 4%. Pra, Kosova ka një ekonomi që varet në
konsum e jo në investime. Ani pse vitin e fundit rritja ekonomike vjen si pasojë
e rritjes së investimit baza rritëse e ekonomisë sonë është sërish konsumi.
Ambienti i rëndë biznesor e mungesa e garancive për investitorë, kanë bërë që këta
të fundit të ikin. Kosova, përveç kësaj, ka edhe një aktivizim të ulët të fuqisë
punëtore – kryesisht të grave. Mbi 65% e fuqisë punëtore të Kosovës
konsiderohet si joaktive. E është pikërisht joaktiviteti që parandalon
potencialin rritës. Dhe mbi të gjitha, Kosova duke mos krijuar kushte për punë
në vend, prodhon migrues të vazhdueshëm të cilët largohen nga vendi, punësohen
jashtë (ata me shumë fat) dhe dërgojnë remitenca pas; për të bërë kështu ciklin
e varësisë në remitenca, konsum e joaktivitet të fuqisë punëtore. Ky cikël
duhet thyer natyrisht.
No comments:
Post a Comment