Letra nga limbo
KOHA DITORE, 18 KORRIK 2015
Kështu, sikur Kosova të kishte një normë joaktiviteti aq sa të regjionit,
pra 46.8% në vend të 58.4%; plot 12 pikë përqindje më pak, atëherë ne nuk do
t’i kishim forcë aktive vetëm 500 mijë, por plot 639,724 kosovarë.
Rrjedhimisht, me vetëm 323,508 kosovarë të punësuar, papunësia nuk do të ishte
më 35.1%, por plot 50.1%. E në bërjen e politikave ekonomike, dallimi në mes të
një të dytës e një të tretës – si të papunë – është enorm.
-1-
Numrat këndej kanë
pak vlerë. Numrat socio-ekonomik dhe më pak. Në të vërtetë, kjo shoqëri është
në gjendje të flasë dy javë rresht – ditë për ditë pandërprerë – për eshtra e
rivarime eshtrash të heronjve të një shekulli më parë, por s’është në gjendje
të japë as edhe një orë diskutim mbi problemet bazike ekonomike; nisë nga
numrat e bërë publik pra.
Debatet e pabëra
ekonomike në shoqëri, nga ekonomistë që ky vend prodhon me nga pesë-gjashtëqind
në vit, dëshmojnë dhe fukarallëkun e aktivizmit intelektual këndej. Nuk arrij
të kuptojë sinqerisht se nga fshihen të tillët në këtë pak vend. Si mund të
rrinë të tillë; të fshehur pra?
Dhe, ndonëse në
plot fatkeqësi, përveç se ky fukarallëk është i mirëdëshmuar tashmë, mungesa e
tij në politikat publike bëhet dyfish fatkeqësi. Sepse as për pak nuk arrij të
pranojë nivelin e futkotizmit që politikëbërësit e vendimarrësit tanë, oratorë
sipërfaqësorë, militantë patetik, e – apo – së fundmi dhe xharrahë masiv,
mund t’i bëjnë trajtimeve ekonomike qendrore, rajonale apo lokale, pa
përjashtim. Politikanë e vendimmarrës që marrin vendime politike me tahmin, nuk
janë udhëheqës të denjë për vetveten – jo për më shumë. Ata, si të tillë
pra, janë vetëm bastvënës, të ligë gjithsesi. Sepse, secili vendim i bërë pa
numra bazik, me tahmin, s’është gjë tjetër veçse aventurë basti amatoresk. Edhe
në bastvënie ka një parasupozim.
Pra na është bërë
tashmë e zakonshme trajtimi i zgjidhjeve të papunësisë me premtime për
dy-treqind mijë vende pune; na është bërë edhe më e zakonshme shtruarja e muhabeteve
se “gjermanët po vijnë”; e gjithsesi, na është bërë plotësisht e zakonshme, dhe
e gërditshme gjithsesi, diskutimi i investimeve të vet votëkërkuesve; nuk e din
njeriu a promovojnë të njëjtit mbretëri apo demokraci. Në qendër të kësaj
zakonshmërie të pazakontë në princip, unë argumentoj, mbetet sipërfaqësorja e
trajtimit të temave me rëndësi. Dhe arsyeja kryesore e trajtimit sipërfaqësor
të temave këndej, mbetet kufizimi ynë i madh rreth numrave; rreth numrave që
nuk i dimë.
-2-
Ky vend, për të
nisur thjeshtë, nuk di se sa banorë i ka njëherë. Regjistrimi i fundit i bërë
në Kosovë kishte shpërfaqur barazinë e votuesve mbi 18 vjet, me gjithë banorët
– nga zero deri në njëqind e kusur vjeç. Thuajse se jemi alamet vend për të
pasur një diskrepancë të tillë.
Ta marrim se
listat e votuesve i kemi gabim (dhe sërish nuk e dimë sa votues kemi), se
diferenca e pritur mbulohet nga diaspora votuese, e se proporcionalisht gabimi
i regjistrimit është po i njëjti me secilin regjistrim – e të themi se jemi 1.8
milionë; aq sa na thuhet pra zyrtarisht. Çfarë tjetër nuk dimë ne pas kësaj,
është – e para dhe më e rëndësishmja – se sa të punësuar e sa të papunë janë
këndej.
Plot shtatë vjet
shtet nuk na kanë mjaftuar për të bërë një llogaritje të denjë punësimi, rrjedhimisht,
ndërtimin e një baze informatë-dhënëse që ushqen vendimet politike. Mënyra e
llogaritjes së parvjetshme, praktikisht, mbështetet në adoptimin e një
metodologjie standarde – dhe këtu përfundon argumentimi mbështetës – që vazhdon
të na nxjerrë rezultate jostandarde. Në një rast të tillë, një vend normal do
të trajtonte mundësinë e ndryshimit të metodologjisë, për të marrë numra sa më
kredibil.
Në llogaritjen e
tanishme, dhe të bërë publike javë më parë, Kosova ka plot 1,202,489 njerëz në
moshë pune. Prej tyre, rreth 702,238 apo 58.4% janë jo aktiv. Joaktiviteti, në
përshkrimin më të thjeshtë, nënkupton tërësinë e individëve të aftë për punë,
që nuk kërkojnë punë. Pjesa e mbetur prej 500,251 kosovarëve, llogariten sot si
forcë aktive. Nga ta, të punësuar, formal e joformal, janë rreth 323,508
kosovarë. Një krahasim me regjistrat e Trustit Pensional të Kosovës dhe
Administratës Tatimore të Kosovës, ku paguhen pra pensionet dhe taksat e të
regjistruarve formal, del se Kosova i ka rreth 70-80 mijë të punësuar si
joformal; gati një të tretën e të punësuarve formal.
Për t’iu kthyer
llogaritjeve të punësimit, pjesa e mbetur përfundimisht, prej 176,743
kosovarëve, përbën numrin e të papunëve në Kosovë. Ky 176 mijësh, përpjesëtuar
me pjesën aktive prej 500 mijë, jep 35% e papunësisë – të bërë publik si numër
zyrtar.
-3-
Në këtë formë
llogaritjeje, Kosova lehtësisht mund t’i ketë normat më të ulëta të papuënsisë.
E tëra cfarë duhet është shtimi i joaktivëve – i atyre që nuk kërkojnë punë.
Pra janë plot 58.4 % të fuqisë punëtore në Kosovë, që përjashtohen nga
llogaritjet e punësimit këndej.
Duke ju referuar
të dhënave të Bankës Botërore nga vitit 2014, vura re se me këtë normë të
joaktivitetit, Kosova do të renditej në vendin e 5-të nga 182 shtete (Me të
dhëna të disponueshme) në botë. Kosova do të barazonte Jordaninë me këtë normë
joaktiviteti, e do të renditej lehtësisht pas Timorit Lindor (62%), Moldavisë
(59.3%), Bregut Perëndimor e Gazas (58,8%) dhe Ishujve Samoa (58.5%). Kosova,
do t’i linte pasme joaktivitet një listë të gjerë vendesh nga Lindja e Mesme,
dhe më shumë shtete afrikane, ku nga pengesat herë religjioze e herë
zhvillimore, gjysme e popullsisë – gratë pra – me automatizëm përjashtohen nga
aktiviteti i punës. Dhe nuk ka gjasa që Kosova të ketë një normë kaq të lartë
joaktiviteti.
Sa për krahasim,
duke ju referuar të dhënave të Eurostatit (viti 2014), vërejta se mesatarja e
shteteve nga Bashkimi Evropian është vetëm 27.9% (Italia ka normën më të lartë
të joaktivitetit, 36.1%, ndërsa Suedia ka më të ulëtën, 18.5%). Ta themi se nuk
jemi Evropë. Për këtë, ju referova sërish të dhënave nga Banka Botërore, për të
nxjerrë një mesatare regjionale. Nëse nuk jemi Evropë, mesiguri jemi aq sa
fqinjët tanë – Mali i Zi, Shqipëria, Serbia dhe Maqedonia. E mesatarja rajonale
për joaktivitet, është vetëm 46.8%.
Kështu, sikur
Kosova të kishte një normë joaktiviteti aq sa të regjionit, pra 46.8% në vend
të 58.4%; plot 12 pikë përqindje më pak, atëherë ne nuk do t’i kishim forcë
aktive vetëm 500 mijë, por plot 639,724 kosovarë. Rrjedhimisht, me vetëm
323,508 kosovarë të punësuar, papunësia nuk do të ishte më 35.1%, por plot
50.1%. E në bërjen e politikave ekonomike, dallimi në mes të një të dytës e një
të tretës – si të papunë – është enorm. Nuk mund të kesh politika të njëjta në
të dyja rastet; çfarë mund të kesh, dhe siç dhe ka gjasa të jetë, është se ke
politika tejet sipërfaqësore që nuk mërzitet për numra hiç. U bën të gjithave
(sic).
-4-
Kosova, përvec se
nuk din numrin e banorëve, numrin e të punësuarve e atyre të papunë, nuk ka as
idenë më të vogël për aktivitetin ekonomik këndej. Ne kemi jo më shumë se 60
mijë biznese aktive, por nuk kemi idenë e as regjistrin më të vogël për të
dhënat bazike të tyre – nisur nga adresa e deri tek sasia e investimeve, fushë
e zezë për ne.
Rrjedhimisht, ne
nuk dimë as numrin e vendeve të reja që krijohen në sektorin privat, pagat e
tyre, profilet e kërkesat e ardhshme; të cilat, potencialisht, do të mund t’i
plotësonim me një sistem edukativ që reflekton.
Një nga numrat më
të diskutueshëm ekonomik këto ditë, është ai i rritjes ekonomike. Në njërën anë
është shfaqur Banka Qendrore e Kosovës, e në anën tjetër Agjencia e
Statistikave të Kosovës. E para me një vlerësim të rritjes nga viti i shkuar
prej 2.7%, e fundit me vetëm 0.9%.
Ç’është e vërteta,
as 2.7% e hiç se hiç 0.9%, nuk janë numra impresiv. Siç dhe e kamë thënë dhe më
parë, me këtë trend të rritjes e zhvillimit, vendit tonë do t’i duhen plot 30
vjet për të arritur standardin e sotshëm (jo të 30 viteve më pas) të Kroacisë;
vendit të fundit në Bashkimin Evropian. Por ama, impresive (për së mbrapshti)
mbetet mosballafaqimi i këtyre matjeve. Sepse, ka rëndësi shumë kuptimi i
rritjes ekonomike këndej. Ka rëndësi shumë se a anë ndërtuar politikat e
projeksionet tona mbi vlerësimet e 0.9% apo të atyre prej 2.7%; apo janë sërish
gjenerale, sipërfaqësore – një për të gjithë. Mungesa e një debati bazik, mbi
numrat më të rëndësishëm ekonomik, është vetëshpjegues mjaftueshëm; dhe i
trishtë gjithsesi.
E për bindjen time,
them se 2.7% i prezantuar mbanë më tepër kredibilitet. Jo sepse është më
optimist, por sepse supozimet dhe llogaritejt e bëra mbi të, për dallim nga
0.9% janë më reale. Për shembull, përderisa rritja prej 2.7% argumenton në
rënien e investimeve dhe rritjen e konsumit, kjo e 0.9% argumenton në të
kundërtën. E nëse asgjë tjetër, përgjatë vitit 2014, vetëm rritje të
investimeve nuk kishim. Nuk shpjegohet me asnjë parametër madje. Për këtë, për
mua, humbë kredibilitet.
No comments:
Post a Comment