Letra nga limbo
KOHA DITORE, 12 QERSHOR 2015
Individë të paditur, nga
kompleksiteti i përjetshëm i të qenit inferiorë, kishin vendosur një ditë të
kapnin dijen me gjoks. Donin prestigj, autoritet e respekt; donin, të shkretit,
siç mendja ua merr, të kapnin atë çfarë s’kapet pa mund e pa mend. Filluan me
universitet e vazhduan me të mesme, me fillore e parashkollorë. Të paditurit u
bënë profesorë, arsimtarë e mësues, u bënë edukatorë. Dhe kështu nisën fabrikën
e paditurisë.
-1-
Ka pasur
gjithmonë një idealizëm e një përpjekje për bërje mirë, sa herë që është folur
për arsimim. Ndoshta idealizmi rridhte si nevojë për t’iu kundërvënë të
padrejtave ndaj shqiptarëve këndej, prandaj dhe kultivuam arsimimin me shumë
pasion. Së paku pra, ka pasur një respekt për të.
Nga Lufta e Dytë
e këndej, përfshirë dhe paralelizmin edukativ të 90-ve, sistemi i edukimit ka
mbijetuar vetëm falë një angazhimi gjeneroz, me plot idealizëm e dashuri nga
individë që e kanë parë atë si qenësor në ringritjen tonë – në bërjen e
shtetit. Natyrisht se për nga kualiteti e niveli ky sistem ka qenë bukur
defektoz, por, megjithatë, në kushtet e bëra ky vend kishte arritur plot efiçencë.
Pra matja e sistemit të atëhershëm me mundësitë që kishte, jep rezultat mbresëlënës.
Gjithsesi, kjo mbresëlënje po u krahasua me sistemet jashta vendit tonë, është vetëm
mediokre. Prandaj dhe sot ne ndjejmë mungesë serioze të njerëzve të ditur
gjithandej.
Që nga përfundimi
i luftës e këndej, sistemi edukativ i yni, nga parashkollori e deri tek
specializimi përfundimtar, ka qenë i lënë nga ndërkombëtarët në plotni të
kompetencave tona. Pra përderisa gjejmë arsye të mjaftueshme për të ndyrë me përgjegjësi
dështimi të gjithë të huajt kur bëhet fjalë për, le të themi, sistemin gjyqësor
– sepse ata edhe e kishin në dorë atë – tek sistemi i edukimit fajtorët e vetëm
i kemi në mesin tonë.
Dhe sot 16 vite më
pas, kur shikon në retrospektivë, kupton dhe nivelin e tmerrshëm e të frikshëm
të një sistemi i presupozuar për të dhënë dije. Si i tillë, ky sistem pra, ka
gjasën e një topi bore në ferr për të prodhuar dije – dhe përfundimisht rimëkëmbje
mbi dije. E nuk po flas vetëm për arsimimin e lartë (aty vetëm se kulmon
paditurija), po flas nga klasa e parë – deri tek e fundja; po flas për të gjithë.
Një llum i tërë ka kapur një fabrikë dije, për ta transformuar në fabrikë
paditurie.
-2-
Individë të
paditur, nga kompleksiteti i përjetshëm i të qenit inferiorë në mendje, kishin
vendosur një ditë të kapnin shkollat me gjoks. Donin prestigj, autoritet e respekt;
donin, të shkretit, siç mendja ua merr, të kapnin atë çfarë s’kapet pa mund e
mend. Filluan me universitet – nga ku morën fillimisht titujt master e doktorë
pa ditur ende mirë shkrim e lexim shqip – e vazhduan me të mesme, me fillore e
parashkollorë. Të paditurit u bënë profesorë, arsimtarë e mësues, u bënë
edukatorë. Dhe kështu, të paditurit, pasi u kishin vënë emrave përpara shkronja
të titujve plot, ndërtuan një fabrikë të tërë paditurie nga ku drejtonin dijen.
Kështu, ata ndiheshin njëmend të zot, përfundimisht të barabartë me të gjithë –
të paditur natyrisht të gjithë.
Kjo fabrikë
paditurie e tyre fillon nga parashkollorja e fillorja. Aty fëmijët e shkretë vazhdojnë
të mësojnë gjërat më bizare të mundshme – edhe atë përmendësh. Nuk habitem
prandaj, pse një tërësi e të rinjve sot belbëzojnë sa herë që provojnë të
flasin diku. Ata janë programuar si të tillë – të flasin përmendsh, pa kuptuar
se çfarë thonë. Vjersha përmendësh, mësime përmendësh, referate përmendësh,
interpretime përmendësh, vlerësime përmendësh – robotë të gjithë pa fije
mendimi kritik.
Padituria vazhdon
me të mesme, ku shkohet ende sa për adet. E për fatin më të keq, derisa secili
mbyllë sytë pas tjetrit – duke u bërë që s’ka ndodhë asgjë – një fëmijë mesatar
në një shkollë të mesme mesatare në Kosovë, ka gjasa që në një paragraf të vetëm
të shkruaj më shumë fjalë me gabime se sa fjalë korrekte. Pra është shumë e
zakonshme sot, që një maturant të mos dijë mesatarisht mirë shkrim në gjuhën
shqipe. Ç’është e vërteta, është shumë e zakonshme që sot, edhe një student të
mos ndijë të shkruaj shqip. E ç’është e vërteta, është shumë e zakonshme që
edhe një magjistër e doktorant sot, të mos dijë shkrim shqip. Leximin, mos t’i
ngushtojmë; ashtu kështu nuk lexojnë.
E gjatë gjithë kësaj
kohe (konsideratë për përjashtimet e pakta), një mësimnxënës përveç teorisë –
dhe atë të thënë në formën më bajate të mundshme – dhe trushpëlarje me tekste,
sipas të gjitha gjasave, jo shumë të sakta, shndërrohet në ndjekës që nuk
konteston asgjë; mendimin kritik as që e ka konsideratë.
-3-
E gjithë
metodologjia e mësimnxënjes, e shoqëruar pra me teori, mësim përmendësh e me
mbyllje sysh para secilit vlerësim, kulmon me kopjim masiv në testin përfundimtar
të maturës. Kjo tashmë është bërë kulturë. Kopjimi, i mësuar si vlerë nga
fillorja, e i legjitimuar nga një pjesë e mësimdhënësve dhe në test mature, këndej
mësohet pra si zotësi – jo si marre e hajni. E në replikim të kësaj zotësie,
pjesëmarrës bëhen mësues, nxënës e prindër të gjithë. Askush brengë nuk mbanë.
Rruga për në letrën finale, diplomën pra, është më e rëndësishme se sa vlera e diplomës
së fundit kur rrugë më nuk ka. Madje, aq primitiv bëhet ky vlerësim mature sa që
regjione të tëra, në nevojë brutale për t’u dalluar me të tjerat vende,
angazhojnë mësimdhënësit në asistencë mashtrimi, për të dalë me rezultate
mesatare mbi 90% të dijes. E të njëjtit, mos harroni, ende shkrim mirë nuk
dinë.
Pas kopjimit vjen intervenimi – kulturë e zakonshme për universitet. Sërish
pra me mashtrim e trajtim jo të drejtë provohet të kalohet dhe një shkallë
tjetër në ngritjen përfundimtare për askund. Intervenimi – përtej nismës
individuale të një pejsës së madhe – ka prodhuar shpeshherë edhe tregje
kriminelësh, që sot as që mbahen në burg, ka prodhuar lista preferenciale e
trashëgimie, ka prodhuar kulturë të zakonshme pas dështimit për pranim. Është
gjithmonë edhe një mundësi.
Lajmi më i keq
është se pas intervenimit, shtyrje pas shtyrje, sy-mbyllje pas sy-mbyllje, i
mirë e i dobët të gjithë në një, shtrohen para vlerësimeve të akademikëve
(sërish konsideratë shumë për përjashtimet) që me gjoks kanë kapur dijen. Në të
vërtetë, kopjimin e nxënësve para studimeve, profesorët e tyre në studime e
kanë bërë kaherë; vetëm se këta i kanë dhënë titull “plagjiat”. Pra i kanë
dhënë një term pak më të sofistikuar. Librat e tyre të tëra kopje, punimet
akademike hajgare – dhe kopje – shënimet e tyre kopje; të gjithë bashkë në
fabrikën e kopjes.
Kështu studentë,
sërish të mbytur në teori e hiq praktikë, me skripta – dhe shënime fotokopjesh
– përfundojnë universitet. E sepse dhe këtu ishin mbyllë sytë, të njëjtit
përfundojnë fakultet pa qenë të aftë për një ditë punë.
-4-
Pra i gjithë
sistemi edukativ i yni, është strehimore e madhe e të papunëve. Ky sistem i
mbanë të njëjtit për një kohë të shkurtë – aq sa zgjasin studimet – për t’i
lëshuar dhe më të papërdorshëm se sa ishin në fillim. Ata që vendosin t’i
shtojnë tituj vetes, fatkeqësisht, do të mësohen nga të njëjtit individë, të
njëjtat tekste e të njëjtat forma, sikurse në fakultet. Post-diplomikët, përveç
se humbin një apo dy vjet, nuk mësojnë asgjë prej gjëje në master më shumë se sa
në fakultet. Janë mbajtur – në strehimoren e të papunëve – vetëm një apo dy
vjet më shumë.
Këtu përfundon
edhe rrugëtimi i tyre shkollor. Plot 15-20 vjet të kaluara nëpër një sistem pa
ideal, tërësisht jokreativ, patetik e i kapur nga njerëz të paditur që i
provojnë t’i mësojnë të tjerët diçka. Pas 15-20 viteve shkollim, pjesa më e
madhe e të diplomuarëve – nëpër një sistem pra që kopjimin, mashtrimin,
intervenimin, skriptimin e plagjiatin e ka vlerë tërësisht të zakonshme – pra
pjesa më e madhe e atyre që kalojnë këndej, mbesin siç kishin qenë gjithherë –
të papunë.
Gjasat e tyre për
të marrë punë për shkak të dijeve që kanë marrë nëpër shkollim janë minimale.
Do t’iu duhen kurse shtesë, orë praktike shtesë, përpjekje shtesë, për të nisur
angazhim në bazën e ulët të një vendpunimi mesatar. Nga sistemi ja dalin me
sukses vetëm ata që në mënyrë vullnetare vendosin përpjekjen jashta tij; këtë,
ndërsa, e mbajnë sa për adet. Sa për të ngirë apetitet e rrethit për një copë
letër.
Për fatkeqësinë
pra më të madhe, për gjithë këto 15-20 vjet, ky sistem – fabrikë e të paditurëve
– nuk pajisë asnjërin prej tyre me aftësi bazike për të qenë atraktiv. Ky
sistem, shenjtëron aq shumë letrën e diplomës, saqë harron se letra, si formë
legjitimuese, është e pavlerë, si gjithçka tjetër, kur merret lehtë.
E në vend të
ndryshimit të këtij trendi, në vend të përpjekjes për më shumë kriter, më shumë
kualitet e më shumë vlerë – për kohën e paratë e dhëna në këmbim – ne ende kemi
kërkesa absurde për më shumë tolerancë, më shumë lotari provimesh, më shumë
dallim me kopje e intervenim; pasojat mbesin të parëndësishme.
Fatkeqësisht,
asetin e pasurinë tonë më të çmuar, njerëzoren pra, e kemi transformuar në aset
të devalvuar e të papërdorshëm. I gjithë sistemi arsimor i yni nuk i shërben të
mësuarve, por edukatorëve. Pra ky sistem, në vend se të shërbejë për dije,
shërben për akomodim pagash e prestigji për edukatorët e tij. Kaq shumë
investim, për kaq pak kthim, vështirë se gjenë.
No comments:
Post a Comment