Letra nga limbo
KOHA DITORE, 5 QERSHOR 2015
Natyrisht të sotshmit nuk
kanë kufi. Edhe po t’u bëje pagat një milion, këta janë aq të pa ngirë sa që do
të kërkonin milionin e dytë; të tretë e të njëqindtë. Pra për korrupsionin e
krimin e të tillëve – dhe zgjidhjet siç duhet shmangur vendin nga ta – kanë
folur të gjithë. Është e thjeshtë, hajni luftohet me guxim; pa kompromis, dhe
mbi të gjitha, hajni nuk luftohet nga një hajn i dytë. Problemi është,
megjithatë, se çfarë të bëjmë me të tjerët që vijnë eventualisht më pas? Sa
është publikja pa korrupsion atraktiv për të tillë?
-1-
Sa herë që ngremë
diskutim mbi pasurimin politik në këtë vend, me referim automatik e ndërlidhim atë
me deklarimin e pasurisë. Dhe dy keqkuptime ndodhin rëndom sa herë që pasuria e
zyrtarëve publik bëhet publike. I pari keqkuptim, i bërë nga vet deklaruesit, rrumbullakon
deklarimin si formë të legjitimimit të pasurisë së deklaruesit; shpeshherë i
marrë si i qenë dhe nga lexuesi. Thuajse deklarimi bën dhe arsyetimin e pasurisë.
Nuk e bën. Për fatin tonë të keq, në mungesë të një policie financiare që
monitoron, kontrollon dhe natyrisht guxon
të merret me rrjedhën e pasurisë së të tillëve, formularët vullnetarë të
vetë deklarimit, si forma më e pasofistikuar e primitive e arsyetimit të
pasurisë, mbetet alternativë e vetme e leximit. Një formë tipike e vetë-gjyqësisë,
një kërkesë e praktikë e zakonshme tek ne në vijimësi.
I dyti ndërsa, bëhet
nga lexuesit, kureshtarë për të gjykuar shumë (jo për të kërkuar llogaridhënie),
që fillojnë të ndërtojnë në refleksion padurueshmëri ndaj atyre që kanë. Pra këtu
futen të gjithë në një thes. Në të vërtetë, mëkati i të pasurit në një shoqëri
semi-evropiane e semi-orientale, gjithmonë post-komuniste, është më i rëndi. Këndej
ai që ka, ndërlidhet domosdo me krim, pandershmëri e hajni. Madje kemi krijuar
një togfjalësh të mirëkuptuar tani, ofendues gjithsesi, ‘milionerët kriminelë’.
Ai që nuk ka ndërsa, me patjetër është i ndershëm. Në vendet tjera të botës,
dhe këtë ta themi pa hile, mospasja nuk është garanci për taksapaguesin; përkundrazi.
E kur zotësia përjashton
ndershmërinë, dhe kjo nuk do të thotë që mospasja përjashton zotësinë, atëherë
do ta kemi vështirë të ndërtojmë modelin e një kosovari në mirëqenie. Në vend të
tij, do të krijojmë modelin e një kosovari në varësi të përjetshme, fare
produktiv, në pritje për mëshirë. Nuk bëhet kështu.
-2-
Problemi i vërtetë
ndërsa, nuk është tek identifikimi e kriminalizimi me automatizëm i atyre që
kanë, apo dhe atyre që bëjnë. Le të kenë e le të bëjnë; ku të kemi e bëjmë të
gjithë. Problemi është, megjithatë, tek identifikimi i politikanëve që kanë e bëjnë
shumë – jashtëzakonisht shumë – derisa janë në politikë. Sepse, ka diçka tmerrësisht
të gabuar me rritjen eksponenciale të pasurisë së individëve që angazhim e të
hyrë të vetme kanë pagën publike. Është e pamundur, është e vështirë. Ka një
hile në krijimin e perandorive të tilla – që ngadalë e si në pahir i deklarojnë
publike; për të kërkuar pra legjitimin. Dhe kujdes, po flasim vetëm për pjesën
e vetëdeklaruar tani. Pjesët e fshehura të tyre në apartamentet e blera në
Vienë, Dubai e New York mesiguri s’kemi për t’i marrë vesh kurrë.
Deklarimi i
sivjetshëm i pasurisë nuk ishte më ndryshe. Në Kosovën e stagnimit, të rritjes
modeste ekonomike, të papunësisë, migrimit e ngufatjes shoqërore, përfshirë dhe
atë të sektorit privat – rritjen e vetme të pasurisë po e shënonin politikanët
tanë (natyrisht jo të gjithë); që merreshin pra vetëm me politikë.
E sado që luksi e
rahatia publike mund të jetë një burim i rritjes së tillë, sepse marrin shumë
për të dhënë pak, eksponencialiteti i shpërfaqur në vetë deklarime të tilla
tregon shumë. Tregon pra për një sistem paralel beneficionesh, i akumuluar
mesiguri edhe më shumë larg rrethit të tyre (për t’iu shmangur vetë deklarimit
gjithsesi), që në gjuhën më të zakonshme të mundshme i thonë korrupsion.
Në këtë logjikë,
milionerët e një vendi janë paradoksalisht politikanë, e varfanjakët e tij –
borxhlinjtë e mjerë – janë bizneset. Dhe një vend e sistem që politikanët i bën
milionerë e bizneset fukara, nuk e ka gjatë.
-3-
Sinqerisht nuk do
të kisha asnjë problem që gjykatësit, prokurorët, taksambledhësit e
ekzekutuesit e tjerë të kenë paga të majme, super të majme madje. Në të vërtetë,
për një ekzekutues të mirë, të shkolluar, të guximshëm e të ndershëm shumë, paga e madhe dhe sigurimi
i mirëqenies së tij dhe familjes së tij, është një shpërblim modest – një
investim – për kthimet që do ti merrnim si shoqëri. Le ta krijoj pra një pasuri
të mirë nga shërbimet që i bën publikut. Një hap më tutje se idealizmi e
atdhedashuria që mund ta ketë kultivuar në vazhdimësi.
Në të vërtetë,
nuk do të kisha asnjë kundërshtim as për paga të mëdha për një ministër
Republike, këshilltar të tij, sikur – natyrisht – të tillët të ishin më të mirët
të mundshëm në fushat që drejtojnë. Së paku, si taksapagues, do të kisha siguri
e garanci se angazhimi i tij do të kompensohej mjaftueshëm për të mos nxitur më
shumë lakmi. Së paku, pasuria e mirëqenia e tij do të kishte dhe një rrjedhë
logjike – një burim logjik.
Siç është tani,
portofolio e investimit të taksave të mija jep produktin më të keq. Paguaj – si
taksapagaues pra – zakonisht një militant partiak, të paditur në skajshmëri, me
pagë, luks e keqpërdorime gjtihandej, dhe në fund, deklarimi i pasurisë së tij
më hap njëmijë e një dyer dyshime tjera për keqpërdorime shtesë. Diçka pra nuk
shkon me këtë ecuri. As ai i kënaqur me të ligjshmen e tij, unë edhe më i
pakënaqur me të paligjshmen e tij – përfundimisht të gjithë në pakënaqësi.
Natyrisht të
sotshmit nuk kanë kufi. Edhe po t’u bëje pagat një milion, këta janë aq të pa ngirë
sa që do të kërkonin milionin e dytë; të tretë e të njëqindtë. Pra për
korrupsionin e krimin e të tillëve – dhe zgjidhjet siç duhet shmangur vendin
nga ta – kanë folur të gjithë. Është e thjeshtë, hajni luftohet me guxim; pa
kompromis, dhe mbi të gjitha, hajni nuk luftohet nga një hajn i dytë. Problemi është,
megjithatë, se çfarë të bëjmë me të tjerët që vijnë më pas – jo domosdo në një
rreth ministror e politik, por në një sistem të tërë që duhet të bëjë rend e
drejtësi, zhvillim e mirëqenie. Çfarë të bëjmë, eventualisht, me një gjeneratë
që vjen pas tyre; që potencialisht mund të jetë e ndershme, e mbarë, e mençur
dhe aktive? Sa është publikja pa korrupsion atraktiv për të tillë?
-4-
Sot, përjashto
kompenizmin relativ për të paditurit, publikja (kujdes e vendimmarrjes e
ndryshimit pra – jo gjithë shërbimit pa përjashtim) pa përfitime anash është
zero atraktive. Vështirësitë në gjetjen e njerëzve – adekuat e kompetent pra –
përballë një mundësie që ata mund të kenë, në vend e jashtë tij, janë të
rëndomta. Në të vërtetë, sot shumë pak pozita paguhen mjaftueshëm për individë
adekuatë – përjashto pagesën e majme për njerëz të paditur; në terma relativë
ata fitojnë shumë. Mbi të gjitha, rritja e pagave në gjithë sektorin publik,
pra pa përjashtim për të gjithë, ka shkaktuar efekt zero në atraktivitet në
vendet ku duhet. Kështu, me ato pak para tona ne kemi shpërblyer të gjithë njëtrajtësisht
(për të marrë vota natyrisht), përderisa kemi trajtuar me indiferencë
pozicionet kyçe që mund të bëjnë ndryshim, e që ndoshta duan më tepër
kompenzim.
Natyrisht se
transformimi i publikes kërkon shumë më shumë se sa transformimi financiar, pra
pagesa të mira për njerëz të ditur – në vend të pagesave të mira për njerëz të
paditur. Kërkon, në të vërtetë, transformimin e mënyrës se si publikja she shërbimi
publik konceptohet sot nga, fatkeqësisht, të gjithë; si plaçkë pra.
Vjen një parti,
bie tjetra. Vijnë njerëzit e partisë së re, ikën të së vjetrës. Dhe sërish. Deri
sa ta kuptojnë të gjithë, veçanërisht dizajnuesit e parë të një modeli të tillë,
se nuk mund të ketë vend e përfitime për të gjithë. Militantë, njerëz
badihavgjinjë – paguhen pak a shumë nuk ka rëndësi, janë humbje të gjitha. Paguaj
sa të duash këta, nuk kanë për të bërë ndryshim. Qe 16 vite në trajnime për të
mos ditur përfundimisht asgjë. Të pandreqshëm, të pazëvendësueshëm, me shefa
dhe më të ligë që ndërtojnë sisteme paralele uzurpimi, zaptimi e pasurimi të
shpejtë.
Pra publikja
duhet të transformohet në një model që ndërthurë idealizmin e vullnetin për të
bërë mirë me kompenzimin që bën të fortë jotemptimin për plaçkë. Mbi të gjitha,
ajo duhet të jetë atraktive për njerëz kompetent që tregojnë efiçencë, marrin
mjaftë e kthejnë shumë. Përfundimisht, ajo bëhet e hapur dhe e qartë edhe ndaj
krijimit të mirëqenies – pa marre e fshehje rrjedhimisht.
No comments:
Post a Comment