Letra nga limbo
KOHA DITORE, 1 MAJ 2015
Një elaborim i rezultateve të një
ankete me 250 biznese serbe në veri të Kosovës
-1-
Këtë javë, për herë të parë në përvojën
tonë tashmë 20 vjeçare në Riinvest, ne organizuam një tryezë diskutimi në veri
të Kosovës. Tryezës i kishte paraprirë një studim-anketë me 250 biznese të serbëve
të veriut, trajnime disa javore me disa nga to, dhe një takim pune për përcaktimin
strategjik të rajonit, siç e shihnin vet bizneset pra. Angazhimi, i mbështetur
nga Zyra e Komisionit Evropian në Kosovë, shënonte – së paku për ne – një fazë
të re të angazhimit; atë të shqiptarëve të Kosovës në pjesën veriore të vendit
tonë. Mbi këtë angazhim tonin dua dhe të ndajë disa përshtypje e mendime në këtë
shkrim.
Përshtypja e parë, dhe jo pak
befasuese, ishte se mungesa e institucioneve kosovare atje për tash e gjashtëmbëdhjetë
vjet, kishte lënë shumë pak Kosovë në këtë vend. Në të vërtetë, angazhimi i
qeverisë serbe për gjithë këto vjet, kishte krijuar një ambient që në
kontinuitet ndërlidhej me Serbinë – në pamje, mendësi, funksionalitet e çka jo
tjetër.
Përshtypja e dytë, dhe dorën në zemër për
ne dhe pak befasuese, ishte gatishmëria e bizneseve të vogla dhe të mesme
serbe, pra e atyre individëve ndërmarrës të vegjël – burra e gra njëjte – që të
bashkëpunonin me institucionet nga Prishtina; përshtypje që dallon shumë nga
percepcioni publik i krijuar nëpër media. Mbi këtë vullnet bashkëpunimi në
biznes, shoh unë, dhe mundësinë integruese të serbëve të Veriut në jetën e
Kosovës. Sepse, të lodhur nga ngufatjet politike, ata mund të kenë arritur në
një pikë të trajtimit të mirëqenies së tyre siç dhe bën biznesi; pra të
rezonojnë deri në profitabilitet. E profitabilitet në ngufatje e status-quo nuk
mund të ketë asnjëherë.
-2-
Të dhënat e para të anketës së
zhvilluar në veri, tregonin se struktura biznesore e kësaj pjese (jo-shqiptare
pra) përbëhej kryesisht nga biznese të vogla e në pronësi familjare – pjesa më
e madhe e të cilave – rreth 62% sosh – realizonin shitje për më pak se 10.000
euro në vit. Mbi të gjitha, gjysma e bizneseve merren me shit-blerje të pakicës.
Numrat si këto dëshmojnë dhe një herë se biznesi atje – familjar pra – është më
tepër çështje mbijetese se sa ndërrmarrësie mirëfilli.
Siç dhe mund të pritej, pjesa më e
madhe e shitjeve – rreth 90% - bëhej në regjionin e tyre, në veri pra. Pjesa e
mbetur destinohej në regjionet tjera të Kosovës (rreth 6%) dhe në Serbi (rreth
4%). Ky proporcion e bën këtë regjion tërësisht të izoluar. Sepse nuk ka asnjë
regjion tjetër në Kosovë që mbanë një nivel kaq të centralizuar të shitjeve.
Pjesa më e madhe e këtyre shitjeve, siç
dhe pritet, kanë për destinim familjet serbe në regjionin e veriut. Përkatësisht,
rreth 62% e shitjeve u dedikohet familjeve serbe, rreth 8% të tjera bizneseve
serbe, ndërsa rreth 7% të shitjeve kanë për blerës qeverinë serbe. Në anën tjetër,
të shqiptarëve pra, vetëm 1% e këtyre shitjeve kanë për klient qeverinë e Kosovës
(një indikacion ndoshta për prezencën e mangët të institucioneve tona atje), përderisa
rreth 16% e shitjeve konsumohet nga familjet shqiptare, e 3% të tjera nga
bizneset shqiptare. Pjesa e mbetur, tek komunitetet tjera.
-3-
Formalizimi i bizneseve serbe në veri –
veçanërisht në relacion me institucionet e Kosovës, natyrshëm se mbetet larg
prej optimales. Kështu, ndonëse rreth 75% e bizneseve atje janë të regjistruara
(25% të tjera pra nuk janë regjistruar fare ndonjëherë); pjesa më e madhe e tyre
janë pjesë e regjistrit të Qeverisë së Serbisë – përkatësisht plot 51%. Rreth
31% të tjerë, janë të regjistruar edhe në regjistrin serb, edhe në regjistrin
kosovar; përderisa pjesa e mbetur prej 18% janë të regjistruara vetëm në regjistrin
kosovar.
Njëtrajtshëm, pjesa më e madhe e
bizneseve serbe besojnë se rreth 45% e shitjeve që realizohen atje, nuk
deklarohen për qëllimre tatimore fare. Niveli i tillë i mospagesës së tatimeve,
sic dhe pritej, e bën këtë regjion dallueshëm më evaziv se sa të gjitha
regjionet tjera jo-veriore. Për krahasim, rreth 30% e shitjeve të bizneseve
shqiptare në Kosovë, nuk raportohen për qëllime tatimore.
Viti 2014, duket të ketë qenë një vit i
rëndë për bizneset atje. Sepse pothuajse gjysma e tyre – rreth 48% - kanë
deklaruar se përgjatë vitit të shkuar shitjet e tyre kanë rënë për 48%; pjesa
tjetër, prej 33% kanë deklaruar se nuk kanë pasur ndryshim, ndërsa vetëm 19%
prej sosh kanë deklaruar rritje.
Arsye prapa ngecjeve si këto, bizneset
serbe në veri shohin madhësinë e vogël të tregut, të shoqëruar nga mungesa e
subvencioneve, jostabiliteti politik dhe mungesa e furnizimi me energji. Për
dallim nga pjesa tjetër e Kosovës, evazioni fiskal dhe informaliteti shihet si
barrierë e ulët. Kjo aspak e çuditshme; kur gjysma e bizneseve – siç deklarohen
vet ata – janë pjesë e evazionit, atëherë konkurrenca jo-fer më nuk bëhet
barrierë, bëhet normë e zakonshme biznesore, e barabartë për të gjithë.
-4-
Gjithsesi, vështirësitë e integrimit të
veriorëve në Kosovë kuptohen edhe nga niveli i besim-mosbesimit që këto biznese
kanë sot. Ato pra kanë tendencë të mbibesimit ndaj institucioneve e përfaqësive
të Beogradit, e mosbesimit të institucioneve të Prishtinës – apo për faktin,
dhe atyre ndërkombëtare. Kështu, në kategorinë e më të besuarve të bizneseve serbe
bëjnë pjesë stafi që kanë, komunat veriore, qeveria serbe dhe OJQ-të lokale. Më
të mosbesuarat, ndërsa, mbesin institucionet e Kosovës (vetëm 4.6% prej tyre
kanë besim, 61% jo, pjesa tjetër pa mendim të përcaktuar); përcjellë nga EULEX
, mediat, KFOR dhe gjykatat.
Së paku, gjykatave nuk u besojmë njëjtë.
No comments:
Post a Comment