Letra nga limbo
KOHA DITORE, 23 JANAR 2015
Të gjitha pretendimet e
Qeverisë së Serbisë për hise në Trepçë, janë ligjërisht po aq jovalide sa edhe
pretendimet e saja për gjithë Kosovën. Pra ligjërisht, dhe me legjitimitet të
pranuar ndërkombëtarisht, Serbia ka zero gjasë të trashëgojë diçka nga pasuria
e Kosovës, përfshirë edhe Trepçën pra. Kjo natyrisht nuk do të thotë se ne
duhet të qëndrojmë në rehati – sidomos kur nuk ushtrojmë sovranitet mbi Veriun
-1-
Trepça mesiguri
mbetet aseti më kompleks i mundshëm me të cilën është ballafaquar Kosova
ndonjëherë. Ky kompleksitet buron fillimisht nga rëndësia historike e
kombinatit metalurgjik në veri të Kosovës dhe për gjithë potencialin zhvillimor
që ai mbanë për të ardhmen. Trepça – me gjithë pasurinë e saj – mbetet aseti më
i rëndësishëm ekonomik i yni. Kompleksiteti i asetit shtohet edhe nga vet
natyra e manaxhimit biznesor të tij përgjatë këtyre pesëmbëdhjetë viteve të
fundit, menaxhim i përcjellë kryesisht me neglizhencë të pashpjegueshme
institucionale. Natyra komplekse biznesore e Trepçës rëndohet edhe nga
pretendimet e kredidhënësve që – me apo pa të drejtë – rëndojnë fotografinë e
mundësive borxh-paguese. Dhe për të mos mjaftuar gjithë këto, gjysma e asetit të
Trepçës është jashta kontrollit institucional të Republikës së Kosovës;
kontrollohet pra nga institucionet ende paralele në veri.
Pra adresimi i
problemit të Trepçës nuk ka qenë asnjëherë i lehtë; e mbi të gjitha ka qenë tërësisht
i pamundur për të marrë udhë në një vikend të vetëm – sa ishte edhe koha e
promovimit qeveritar për të dhënë zgjidhje. Ky promovim u ngatërrua keq e rëndë
kur fotografia e transferimit pronësor nga një ndërmarrje shoqërore në atë
publike u dukë e zymtë dhe me plot borxhe. Kështu, nëpërmjet një menaxhimi
skandaloz të situatës publike, me shumë oportunitet për nacionalistët në Serbi,
një nismë për dhënie të zgjidhjes për Trepçën reversoi në disfatë e indinjatë
gjithëqytetare këndej.
Është pra
fatkeqësi gjithënacionale që problemi i transferimit nuk ishte adresuar shumë
më parë. Sa për rikujtim, Agjencia Kosovare e Privatizimit, institucion i
themeluar e menaxhuar nga Kuvendi i Republikës, ka kohë që ka vendosur një
moratorium rreth ndërmarrjes shoqërore të Trepçës. Ky moratorium do të skadonte
më 2 shkurt të këtij viti; si reflekcion ndaj një ultimatumi për zgjidhje të
lëshuar nga Dhoma e Veçantë e Gjykatë Supreme të Kosovës – e cila pra kërkonte
një zgjidhje – në të kundërtën do të likuidonte (falimentonte asetin). Procesi
i likuidimit do të mund të nënkuptonte jo vetëm largimin nga puna të 5000
shqiptarëve e 3000 serbëve atje, por edhe blerjen e Trepçës nga likuidatorët –
të cilët me të gjitha ligjet aplikabile në vend (dhe ato ndërkombëtare) mund të
kenë e jenë nga gjithandej e gjithkush; përfshirë edhe dikë si vet Qeveria e Serbisë.
Njëtrajtësisht, nëpërmjet procesit të privatizimit nga AKP, investitori final
mund të jetë i papërcaktuar nga preferencat tona. Pra edhe me likuidim edhe me
privatizim të ndërmarrjes shoqërore, Trepça mund të përfundonte tek dikush me
interesa të kundërta të Kosovës.
Por, për të dhënë
e kuptuar mirë gjendjen e tanishme të asetit dhe alternativat e manxhimit të
tij, dua të ndërtoj për lexuesit disa premisa të përgjithshme që mund të japin
një qartësim minor në këtë drejtim.
-2-
Premisa e parë –
dhe më e rëndësishmja – mbetet ajo e të drejtës trashëguese të pronës që
ndodhet në Kosovë. Nuk ka asnjë dyshim – dhe për këtë të mbesim të sigurt – që
e gjithë pasuria e Kosovës, ligjërisht, i takon vetëm Kosovës. Kjo e drejtë
ndërkombëtare na është garantuar me vet Pakon e Ahtisaarit, në nenet 8.3 e 8.4
si dhe në Aneksin 7 të pakos. Rrjedhimisht, secili shtet që njeh Republikën e
Kosovës si shtet të pavarur, njeh dhe gjithë pasurinë që ndodhet në Kosovë si
pasuri të popullit të saj. Ky fakt – i njohur ndërkombëtarisht pra – ka gjasë
të kontestohet aq sa ka gjasë të kontestohet vet pavarësia e Republikës së
Kosovës. E drejta mbi pronën madje është njohur edhe nga mekanizmi administrues
i Kombeve të Bashkuara që ishte vendosur menjëherë pas luftës në Kosovë, e i
cili – duke njohur trashëgiminë e pronës së Kosovës tek populli i Kosovës –
kishte ndarë atë në dy grupe, në pronën publike (ku bënin pjesë kryesisht
shërbimet publike) aksionare e së cilës do të mbeste Qeveria e Kosovës, dhe në
pronën shoqërore, për të cilën përgjegjëse do të mbetej një trup mirëbesimi i
cili përfundimisht do të shndërrohej në AKP (Trepça bën pjesë në këtë të
fundit). Në të dyja rastet pra, trashëgimtar i pakontestuar mbetej populli i
Kosovës.
Në këtë vijë lind
dhe premisa e dytë. Të gjitha pretendimet e Qeverisë së Serbisë për hise në
Trepçë, janë ligjërisht po aq jovalide sa edhe pretendimet e saja për gjithë
Kosovën. Pra ligjërisht, dhe me legjitimitet të pranuar ndërkombëtarisht,
Serbia ka zero gjasë të trashëgojë diçka nga pasuria e Kosovës, përfshirë edhe
Trepçën pra. Kjo natyrisht nuk do të thotë se ne duhet të qëndrojmë në rehati –
sidomos kur nuk ushtrojmë sovranitet mbi Veriun – përkundrazi, duhet të
alarmojmë gjithë miqtë tanë për ndërhyrje politike në sistemin tonë politik; si
gjitha të tjerat të deritanishmet. Mbi të gjitha, në asnjë rrethanë, nuk duhet
që veprimet e qeverisë sonë të ndërlidhen me veprimet propaganduese e joligjore
të Serbisë.
-3-
Ka një parim
universal në transferimin pronësor të pasurisë; ajo – pasuria pra –
transferohet me gjithë detyrimet, me borxhet pra; dhe kjo bën premisën e tretë
të diskutimit tim mbi Trepçën. Transferimi pronësor i Trepçës – nga një
ndërmarrje shoqërore nën administrimin e një fondi mirëbesimi që sot mbanë
emrin AKP, në një ndërmarrje publike e administruar nga vet Qeveria e
Republikës – nënkupton e mirëkupton ndërlidhshmërinë e borxheve me pasurinë e
të pasurisë me borxhe.
Republika e re e
Kosovës, e shpallur dhe krijuar më 2008, ka pranuar të gjitha borxhet e
pasurisë së trashëguar – përderisa ato borxhe mund të dokumentohen në
ndërlidhshmëri dhe ekskluzivisht me vet pasurinë. Sepse detyrimet e borxhet e
saja kanë pasur karakter të garancisë e njohjes ndërkombëtare. Mbi këto borxhe
(të dokumentuara) janë krijuar edhe asetet që ne i kemi trashëguar
post-pavarësisë. Pra ne nuk mund të pretendojmë trashëgiminë e një aseti, duke
e shkëputur asetin nga borxhet e tij. Thënë ndryshe, një kredi e marrë nga
Trepça (nga një sistem politik i njohur ndërkombëtarisht), prej një
institucioni kredidhënës ndërkombëtar (nga të njëjtit që marrim borxhe edhe
sot), e i investuar në asete të cilat i trashëgojmë tani – një kredi e tillë
pra – është borxh i pakontestuar i ndërmarrjes dhe secilit pronar e
trashëgimtarë të saj. Ne, ndërsa, mund të kontestojmë dhe refuzojmë secilin
borxh që plotëson kriterine
diskriminimit – pra të gjitha borxhet e marra gjatë regjimit të
Millosheviqit dhe të përdorura për qëllime krejt tjera nga qëllimi fillestar i
marrjes së borxhit. Kjo e drejtë na është garantuar sërish edhe me ligjet e
para të misionit të Kombeve të Bahskuara në Kosovë por edhe me vet Pakon e
Ahtisaarit.
Sipas
prezantimeve qeveritare, llogaritet që Trepça ka mbi 1.4 miliardë kërkesa për
borxhe; një pjesë e madhe e të cilave ndërlidhen edhe me vet punëtorët e saj. Një
pjesë tjetër mund dhe të dokumentohet si jo valide, sidomos kur pretendimet për
borxhe vijnë nga fondet Millosheviqiane; por gjithsesi, është fakt i
pakontestuar se nuk ka as edhe një vlerësim të vetëm mbi vërtetësinë e këtyre
borxheve. Për këtë natyrisht duhet drejtuar përgjegjësinë në AKP dhe vet institucionet
e Kosovës të cilët nuk kanë bërë e dhënë as edhe më të voglin angazhim për të përfunduar
një evidentim të tillë. Institucionet, sepse tash e sa vite kanë lënë AKP-në pa
bord e pa strukturë udhëheqëse, e AKP-në sepse kur ka pasur një të tillë nuk ka
përfunduar as aktin më të domosdoshëm rreth Trepçës – pra verifikimin e kërkesave
të deponuara tek ta – për borxhe.
-4-
Në këto rrethana
Kosovës i kishin mbetur dy alternativa, e para që Trepça të shndërrohet në
ndërmarrje publike. Shndërrimi në ndërmarrje publike – me ligj të veçantë – do
të kthente pasurinë në pronësi të Qeverisë, por njëtrajtësisht do të nënkuptonte
edhe marrjen përsipër të të gjitha borxheve të ndërlidhura me Trepçën. Në këtë
logjikë, Kosova brenda natës mund t’i shtonte vetes – në skenarin më të zi –
rreth 1.4 miliardë euro borxh të njohur ndërkombëtarisht. Propozimi – për
transferim në ndërmarrje publike dhe më pas llogaritje të borxheve nuk ishte i
ri, ishte propozim i qeverisjes së kaluar. Personalisht nuk do t’i rekomandoja
asnjë qeverie marrjen e një vendimi të tillë pa ditur saktësinë dhe vërtetësinë
e këtyre borxheve. Pra natyrshëm, për t’iu shmangur secilit rrezik për
hiperborxhe dhe bllokim financiar të shtetit – do të verifikoja ato e më pas do
të mendoja zgjidhjen. Secili qatip mediatik amator që me hamendje e me
rrahjegjoksim pretendon vërtetësinë e këtyre borxheve, pa asnjë procedurë
verifikuese arbitrazhi vendor apo ndërkombëtar – pra hesapon me kutrum – nuk e
ka as më të voglën ide për natyrën e problemit. Këto punë nuk shkojnë me
emocione. Borxhet mund të dalin dhe zero, siç dhe mund të dalin 1.4 miliardë; për
këto gjithsesi duhet procedurë.
Alternativa e
dytë (gjithmonë për t’iu shmangur falimentimit) mbetej që të gjenden forma të mençura
ristrukturimi e riorganizmit, alternativa e ide ligjore që do t’i mundësonin
Kosovës pasjen e një fotografie të qartë të secilit skenario të mundshëm. Pra
na duhej gjithsesi një strategji dhe një trajtim i veçantë për të zgjidhur një
herë e mirë problemin më kompleks të mundshëm; atë të Trepçës.
-5-
Defekti i politikëbërjes
sonë ishte në formën dhe mënyrën e prezantimit të kësaj alternative. Sikur e njëjta
të jepej fillimisht, si ide e parë pra, kam përshtypjen se do të pranohej nga të
gjithë. Në fund të fundit, e njëjta nuk ndryshonte asgjë nga e djeshmja, e pardjeshmja
e deri tek pesëmbëdhjetë vite më parë. Kjo natyrshëm në vete dhe mbetet
problem. Nuk merr asnjë arsyetim vonesa për zgjidhje të asetit më të rëndësishëm
strategjik e ekonomik tonin. Por gjithsesi, kërkesa për një strategji të veçantë
dhe ligj të veçantë – për transformim në ndërmarrje publike – mbetet për
mendimin tim plotësisht valide. Dhe në këtë problematikë u krijua disfata më e
turpshme politike për Kosovën; pretendimi i Serbisë se kishte përcaktuar agjendën
sovrane të Republikës sonë. Madje jo vetëm aq, kishte vendosur që çështjet
pronësore – si “pasuri të Serbisë” – t’i trajtonte në Bruksel.
Nëse një
pretendim i tillë do të ishte i vërtetë, atëherë Kosova për herë të parë do të
regresonte institucionalisht e me sovranitet që nga shpallja e pavarësisë. Do
të ishte akt i paprecedent, i pafalshëm dhe në çdo rrethanë armiqësor ndaj
Kosovës – thjeshtë do të ishte anti-kushtetues. Sepse, për të qenë një pasuri e
paluajtshme në Kosovë pasuri e Serbisë, do të duhej që Kosova të ishte Serbi. Këtë
ide fashiste ka kohë që e kemi zgjidhur – këtë e dimë. Për diskutimet në
Bruksel ndërsa, nëse duhet të diskutojmë për diçka, atëherë do të diskutojmë jo
për pronën që na e njeh e gjithë bota që ka njohur shtetësinë e Kosovës, por do
të diskutojmë për suksesionin (hisen) në pasurinë e ish-Jugosllavisë, për
fondet e plaçkitura pensionale nga qeveria e Serbisë, dhe mbi të gjitha, për dëmet
e luftës – për miliarda euro dëme të bëra para vitit 1999 në Kosovë.
-6-
Institucionet e
Kosovës kanë vendosur para vetes një moratorium të ri të trajtimit të problemit
të Trepçës, i cili moratorium mund të zgjasë rreth 18 muaj të plotë. Në këtë periudhë
institucionet tona do të duhet të funskionalizojnë fillimisht AKP-në, pra ta bëjnë
me Bord e me strukturë udhëheqëse, e më pas duhet t’i mbledhin mendjet më të mira
ekonomike, biznesore e ligjore – veçanërisht ligjore – për të gjetur një
zgjidhje adekuate.
Në gjithë këtë
rrugë, ne duhet të ngrisim zërin kundër secilit pretendim territorial dhe të
pasurisë së Kosovës nga fqinjët e Kosovës; sidomos kur këto pasuri na janë
garantuar ndërkombëtarisht gjithherë.
Në fund fare,
duhet pasur jashtëzakonisht kujdes ndaj një neni në ligjin e ri, i cili
specifikon konsultimet me komunat veriore për fatin e pasurisë nacionale. Si në
ikje, por e thënë në plotni, ky nen do të ishte sërish pengesë serioze e
trajtimit të pasurisë së Kosovës. Pasuria nacionale e Kosovës nuk është pasuri
komunale. Kur privatizojmë PTK-në nuk pyesim Komunën e Prishtinës e banorët e
saj veçse PTK gjendet në Prishtinë; kur privatizojmë KEK-un nuk merremi me
banorët në Obiliqit; e kur koncesionojmë Aeroportin nuk marrim aprovim në
Lipjan. Njëtrajtësisht, nuk do të duhej të merrnin e as të mendonim të merrnim
ndonjë pëlqim e ide nga veriorët për pasurinë nacionale të Kosovës. Sepse, siç
na është garantuar me vet shtetësinë, pasuria e Kosovës nuk është e një pjese të
Kosovës, është e gjithë popullit të saj.
No comments:
Post a Comment