Letra nga limbo
KOHA DITORE, 31 TETOR 2014
Në kohën kur i
njëjti kryeministër kishte shënuar rritje ekonomike katër herë më të vogël se
sa e pritshmja – pra 2.5%; kur kishte rritur deficitin tregtar nga 1.5 në 2.3
miliardë euro në vit; që kishte shtyrë borxhin publik nga zero në plot 1
miliardë euro; që kishte mbajtur të punësuar vetëm 300.000 kosovarë nga plot
800.000 sosh sa janë të aftë e në kërkim për punë; që kishte rritur
korrupsionin në institucione publike, krimin e organizuar në prokurimin publik,
zhvlerësimin e aseteve publike në skajshmëri; gjente, besoni ose jo, rangimin
në një listë matje procedurash si pasqyrim zhvillimor ekonomik.
-1-
Dëshpërimi ka emër; dhe nuk fillon nga trajtimi getoizues
që BE u bën kosovarëve në lëvizjen e lirë me mos heqje të vizave; as me
heshtjen e tyre politike që nuk dënon racizmin serb për vrasje e therje të
shqiptarëve gjithandej – mendojeni reagimin eventual evropian e botërorë sikur
një stadium i tërë të thërriste “vrisni e therni gjithë hebrenjtë”; nuk fillon
as me një vendim politik sportiv sikurse ai i dënimit për moskthim në një fushë
dhune që një asociacion evropian futbolli merr; por dëshpërimi fillon me
misionin evropian të sundimit të ligjit në Kosovë, me EULEX, aferat korruptive
të të cilit filluan të shpërfaqen e shpërthejnë tmerrësisht keq këtë javë.
Paramendojeni, një mision panevropian, i vlerave,
parimeve e standardeve të mirësisë, drejtësisë e mbarësisë respektivisht, bëhet
vend i bashkëjetesës korruptive të korruptuesve kriminelë kosovarë dhe të të
korruptuarve – deri dje – me vlera, parime e standarde – evropiane. Çfarë
martese e trishtuar del të jetë kjo. Bashkim fatal i së ligës vendore me të
paprekshmen evropiane.
Tashti, për të hequr petkun e trajtimit utopik të
prezencës evropiane, asnjë nga rastet e përmendura në të përditshmen “Koha
Ditore” mund të mos na kapin në befasi. Për secilin me pak interaksion
evropian, nga një vizitë turistike e deri tek një lidhje politike e shoqërore
atje, korrupsioni evropian është po aq i pritshëm e i pabefasueshëm sa edhe ai
kosovar – ndoshta në përmasa më të vogla relative (hiç se hiç absolute). Për më
tepër, në një mision mishmashi me individë prezentë nga të gjitha kombet
evropiane, prezenca e “kalëruesve të lirë” është më se e natyrshme. Ky
natyralitet humbë megjithatë, po që se kjo prezencë ka orkestrim të organizuar;
dhe këtu fillon dëshpërimi im.
Sepse, nëse EULEX provohet të ketë pasur dijeni për
aferat korruptive – të orkestruara pra – brenda vetës, dhe për më tepër këtë
prezencë nuk e ka trajtuar por e ka fshehur disi, atëherë një zinxhirë
vendimesh, përpjekjesh e mundimesh – të sinqerta ose jo pa paragjykim – bien
poshtë njëra pas tjetrës duke na lënë kështu pa shpresë se ky vend, nën
trajtimin ndërkombëtar, do të marrë udhë të mbarë.
-2-
Kosovarët kanë kohë që kanë humbur besimin në gjykatat
tona. Në secilën anketë e matje të percepcioneve me biznese apo individë,
besueshmëria në gjykatës, prokurorë e ligjvënës të tjerë prekë pragjet më të ulëta
të mundshme. Të vetmin besim – dhe në rritje madje – kosovarët vazhdojnë ta
shpërfaqnin përballë misionit evropian në Kosovë, përfshire edhe atij ligjëvënës.
Natyrisht se në një vend të vogël, me kaq prezencë të
lartë të informalitetit, kriminalitetit e korrupsionit, vendorët kanë gjasa të
pakta – në mos të pamundura – për të bërë një luftë të denjë. Prokurorët
vendorë janë ose të frikësuar, ose të ndikuar ose të painteresuar për të bërë
mbarësi. Ata të pakëtit që megjithatë shtyhen nga një idealizëm i pashoq i
institucionbërjes e shtetbërjes, janë të margjinalizuar vazhdimisht, jo vetëm
nga keqbërësit politikë e apolitikë, por edhe nga një rreth kulturor që nuk
arrin ti ngrisë ata si heronj; siç edhe sinqerisht janë.
Sepse, në secilin ballafaqim me keqbërësit eventual, në
secilin ballafaqim të mundshëm, mediat tona – të shtyra nga një sharlatanizëm i
pashpjegueshëm profesional – bëjnë rast
për avokatët mbrojtës të të akuzuarve – potencialisht keqbërësve – por nuk
bëjnë asnjë rast të vetëm për prokurorët që i ndjekin ata. Vetëm në Kosovë
avokatët mbrojtës marrin fame, bëjnë rast, e mbrojnë keqbërësit në minuta
publike mediatike – të gjitha falas; në kurriz të padukshmërisë së prokurorëve.
Vetëm këtu, të njëjtit vënë diskursin publik në gjendje të keqardhjes e aty këtu
bindjes publike për të akuzuarit. Ditën që do të shoh një prokuror duke bërë
rast mediatik – dhe jo një avokat të keqbërësit në vend të tij – do të fillojë
të ndërtojë shpresën për ndërtimin e heronjve modern tanë.
Pra ne mbesim pa heronj të tillë; prandaj tash e gati shtatë
vjet jemi në pritje të një mbifuqie evropiane; këtë herë qëllon ta ketë emrin
EULEX. Në këto gati shtatë vite pavarësie, ne kemi shpresuar vazhdimisht për një ndërhyrje të jashtme që nëpërmjet guximit
të paprekshmërisë evropiane do të adresojë të gjitha anomalitë që i krijojmë
vet e që nuk arrijmë t’i riparojmë vet; pak a shumë pritje jofer, gjithsesi e gjitha
me shpresë plot. Por nëse kjo paprekshmëri evropaine na shndërrohet tani jo
vetëm në katalizatorë jofunksional, por edhe në barrierë vetanake për të
riparuar sistemin korruptiv tonin, atëherë do të mbesim të mallkuar sa s’bëhet
më.
Dhe nuk dyshoj në riparimin e shpejtë të EULEX-it nga
evropianët, nëse pretendimet korruptive dalin të sakta. Së paku një riparim i
tillë është shumë më i mundshëm dhe më i shpejtë se sa një shpresë riparuese
vendore. Pra, dua të them, se nuk kemi shumë alternativë në luftën kundër së
keqes. Përkundër të gjitha anomalive e defekteve që mund të burojnë në një
mision evropian të sundimit të ligjit, i njëjti mbetet shpresa e vetme
afatshkurte për bërje të zgjidhjes. Sepse, po kuptuam se EULEX-i është i
pariparueshëm – sikurse UNMIK-u i dikurshëm – dhe se të gjitha shpresat do t’i
varim në fuqitë tona të brendshme, atëherë ecja jonë shtetëndërtuese do të jetë
e pashpresë për vite me radhë.
-3-
Në ditën e parë të bërjes publike të rangimit “Doing
Business” nga Banka Botërore, ministra, ish-ministra e ish-kryeministra, tani
deputetë e çka jo tjetër, provuan të marrin meritat e suksesit; thuajse na
është bërë nam. Rangimi i Bankës Botërore kishte shtyrë përpara Kosovën, për 6
vende, nga vendi 81 në vendin e 75. Këtë shtyerje, ish-kryeministri, tani
deputet, provonte ta katapultonte si sinjal të zhvillimit të tij ekonomik.
Në kohën kur i njëjti kryeministër kishte shënuar rritje
ekonomike katër herë më të vogël se sa e pritshmja – pra 2.5%; kur kishte
rritur deficitin tregtar nga 1.5 në 2.3 miliardë euro në vit; që kishte shtyrë
borxhin publik nga zero në plot 1 miliardë euro; që kishte mbajtur të punësuar
vetëm 300.000 kosovarë nga plot 800.000 sosh sa janë të aftë e në kërkim për
punë; që kishte rritur korrupsionin në institucione publike, krimin e
organizuar në prokurimin publik, zhvlerësimin e aseteve publike në skajshmëri;
gjente, besoni ose jo, rangimin në një listë matje procedurash si pasqyrim
zhvillimor ekonomik.
Për t’i kujtuar secilit tjetër, ndonëse një përmirësim i
lehtë i tillë është lajm i mirë, ai mbetet hiçgjë. Sepse, katër vite më parë, nëpërmjet
planit bullgar të Banskos, Qeveria e Kosovës, me po të njëjtit ministra, kishte
planifikuar që në fund të vitit 2014, pra mu sot, Kosova të rangohej në top
40-shen e parë. Jemi në vendin e 75; gati dy herë më larg. Për më tepër, për ti
shtuar njohuritë modeste të ish-kryeministrit për ekonomi, rangimi në fjalë nuk
matë as për së afërmi ambientin biznesor në një vend; pra nuk bën matjen e
problemeve si korrupsioni, informaliteti, përkrahja fiskale apo funksionimi i
gjyqësorit. Çfarë rangimi në fjalë matë ndërlidhet kryesisht me procedura
burokratike biznesore.
Thënë ndryshe, ky rangim ndër të tjerash, mund të matë sa
kohë i duhet një biznesi të regjistrohet, por nuk matë përpjekjet e këtij
biznesi për të ekzistuar. Kosova në këtë rangim, për shembull, ka shënuar përmirësim
për plot 58 vende në hapje të biznesit; pra tek ne biznesi mund të hapet shpejtë.
Po punë e madhe po u hap shpejtë. Për atë arsye kemi 120.000 biznese të
regjistruara e vetëm 60.000 aktive, nga të cilat 20.000 performojnë me fitim.
Pra problemi ekonomik i një vendi nuk është sa lehtë një shtet mundë të hapë
biznes, por sa lehtë mund ta mbajë gjallë të njëjtin biznes.
Kosova, për ndryshe, arrin të përmirësoj këto 6 vende vetëm
falë kërcimit masiv në shpejtimin e hapjes së biznesit, për plot 58 vende. Në
10 indikatorët që “Doing Business” bën matjen, vetëm në 5 Kosova ka shënuar
përmirësim; në 5 të tjera ka rënie. Pra ka shënuar përmirësim (masiv) në
regjistrim të biznesit, në leje doganore (mesiguri për importet e tepërta,
sepse eksporte nuk kemi shumë ashtu-kështu), në procedurat e bankrotimit të
bizneseve (shih për çfarë arritje bëhet fjalë) e në forcimin e kontratave. Por
shënon rëndesë në furnizim me energji elektrike, në marrjen e kredisë, në
pagesën e taksave e në tregtinë me jashtë. Në pikat kyqe të matjes, Kosova pra
shënon regres; dhe vetëm falë një superprogresi të parëndësishëm në regjistrim
të bizneseve, arrin të mbulojë këtë ngecje – dhe kështu paradoksalisht të na vendosë
disi 6 vende më mirë se një vit më parë. Jemi sinqerisht larg.
-4-
Dhe po ecim më larg sa herë që kriza politike në Kosovë
stagnon më shumë. Në këtë vijë stagnimi e paqartësie se si të dilet e ecjet
tutje, natyrisht se ka një orë që ecën shpejtë shumë. Është ora e të drejtës për
të shpërndarë paranë publike, buxhetin pra.
Në këtë pikë vazhdoj të habitem se si zyrtarët publik,
ministrat e këshilltarët e tyre, nuk e bëjnë as më të voglën lodhje për të
kuptuar se kur përfundon e drejta e Qeverisë për të shpërndarë buxhetin; dhe
kështu dalin me deklarata kuturu në publik. Për secilin me interes, Neni 24 i
“Ligjit për Menaxhimin e Financave Publike”, përcakton qartë kohën e tolerancës
të shpërndarjes së parasë publike; dhe me këtë përcakton edhe urgjencën e
bërjes së institucioneve. Ky ligj, qartë dhe pa lënë asnjë fije dyshimi, e
përcakton se Qeveria e Kosovës, kjo në largim pra, ka të drejtë të shpërndajë
(pagat e shpenzimet tjera publike) vetëm për Janarin e vitit 2015 – dhe për
asnjë muaj më shumë. Do të kishte të drejtë ta bëjë për dy muajt e parë – siç
po e keqkuptojnë këta zyrtarë e ministra që pritojnë të lexojnë ligjin – vetëm
nëse në katër muajt e fundit para fillimit të vitit fiskal janë mbajtur
zgjedhjet – e që nuk është këtë rasti këtë herë.
Pra Kosova, siç dhe kam paralajmëruar më parë, ka vetëm
edhe 90 e sa ditë kohë për të ndërtuar institucionet, në të kundërtën, nga 1
Shkurti i vitit 2015, asnjë shërbyes civil, asnjë shpenzim publik e asnjë punë
shtetërore nuk mund të kompensohet pa konsolidim të Parlamentit. Në Nenin 24 të
ligjit në fjalë, thuhet se e drejta për shpërndarje buxhetore ka dy skenario. I
pari, “a) nëse zgjedhjet e përgjithshme
për deputetët e kuvendit janë mbajtur më pak se katër (4) muaj para fillimit të
vitit përkatës fiskal: (i) thuajse është zgjatur për të mbuluar dy (2) muajt e
parë të vitit të tillë fiskal; dhe (ii) thuajse siguron një ndarje buxhetore
për çdo organizatë buxhetore, që është i barabartë me gjashtëmbëdhjetë dhe dy
të tretat e përqindjes (16.67 %) të ndarjes buxhetore të siguruar për
organizatën e tillë buxhetore nga ligji i ndarjeve buxhetore”. Dhe i dyti “b) nëse nuk ka pasur zgjedhje të tilla
brenda afatit kohor (i) thuajse është zgjatur për të mbuluar muajin e parë të
vitit të tillë fiskal; dhe (ii) thuajse siguron një ndarje buxhetore për çdo
organizatë buxhetore, që është i barabartë me (8.33 %) të ndarjes buxhetore të
siguruar për organizatën e tillë buxhetore nga ligji i ndarjeve buxhetore”.
Ky ligj, i cili paradoksalisht nuk lexohet nga të vetmit
që do të duhej ta lexonin, ministrat e qeveritarët pra, përcakton qartë dhe
kufirin ultim të bërjes së institucioneve; në të kundërtën ndërprerjen e
menjëhershme të secilit aktivitet publik të qeverisë. Dhe përderisa koha e
bërjes së institucioneve nuk duket që ka fund, fatkeqësisht, dëshpërimet e
reja, të pafalshme e të pamatshme duket se po na shfaqen shpejtë shumë.
No comments:
Post a Comment