Letra nga limbo
KOHA DITORE, 22 GUSHT 2014
Qeveria e re, e që
gjithsesi duket se do të jetë më ndryshe në kompozicion e në avaz me të vjetrën
– pavarësisht interpretimeve të pleqnarëve kushtetues – do të ketë para vetës
një grumbull nevojash që kërkojnë reagim të përshpejtuar e të menjëhershëm po
deshën të mos fusin veten në kllapi. Nga të hyrat publike e deri tek luksi
publik, prioritetet veçse janë përcaktuar pa qejf.
-1-
Plot 598 ditë i kishte zgjatur Belgjikës koha e formimit të qeverisë së re.
Gjithçka në ndërkohë kishte shkuar mbarë atje. E për një vend ku sistemi
qeverisës është i themeluar mirë dhe varet shumë më pak nga takimet e një grumbulli
ministrash në një qeveri, në pritje e tillë mund dhe të ishte e lehtë.
Në Kosovë ndërsa, koha e ballafaqimeve të pretenduesve qeveritarë po zgjatë
shumë; shumë më shumë se sa nevojat emergjente që normalisht një vend i zhytur
në probleme mund ti ketë. Natyrisht se vendi ynë nuk ka as luks e nuk do të ketë
as gjasë të presë gati gjashtëqind rresht për formim të qeverisë; dhe natyrisht
se nuk do të presë. Do të mbeste hiçgjë për të qeverisur po shkuam aq larg e po
pritëm aq shumë. Ç’është e vërteta, në mungesë të një menaxhimi makro – për aq
sa mund të ketë këndej kualitet – Kosova veçse ka filluar të shfaqë çarjet e
para të neglizhencës institucionale dhe eventualisht ngufatjes së përgjithshme.
Tek ne si duket, funksionimi i shtetit varet bukur shumë nga vullneti i
centralizuar lartë.
Qeveria e re, e që gjithsesi duket se do të jetë më ndryshe në kompozicion
e në avaz me të vjetrën – pavarësisht interpretimeve të pleqnarëve kushtetues –
do të ketë para vetës një grumbull nevojash që kërkojnë reagim të përshpejtuar
e të menjëhershëm po deshën të mos fusin veten në kllapi. Sa për të mos
mjaftuar problemet e shkuara, që në shtatë vite ish-qeverisje vetëm se ishin rënduar
dhe më shumë, ka disa të reja që shpërfaqen teksa presim formimin e qeverisë; të
tjerat do të dalin menjëherë pas saj, e në rastin më të keq të mundshëm, edhe më
të rejat do të bëhen nëse qeverisja e re vendosë akomodimin partiak para
ndryshimit rrënjësor si prioritet – që duket se mund dhe ta bëjë (fatkeqësisht).
-2-
Problemi i parë, dhe më imediat, është stabilizimi i financave publike –
pra kuletës së shtetit, vet buxhetit. Ka disa ditë që raportimet e para veçse kanë
buruar nga agjencitë që mbledhin paratë në Kosovë, se planifikimet financiare
mund të mos arrihen sivjet. Ndoshta sepse ishin planifikuar shumë, ndoshta
sepse periudha pa qeveri ka prodhuar dhe neglizhencë – pavarësisht të gjithave –
një nënperformancë e mekanizmave mbledhës mund të prodhojë dy skenare të mundshme.
I pari, dhe më me shumë gjasë, në mungesë të të hyrave të mjaftueshme
buxhetore, cilado qeverisje e re duhet të fillojë shkurtimet në investime
infrastrukturore; rrjedhimisht të prekë të vetmin input rritës të ekonomisë që
ka mbetur. Natyrisht se shkurtimi në autostradën e Shkupit as që mund të ndodhë;
sepse nuk ka se çfarë të shkurtohet aty. Kujtoj se financat publike nuk kanë
paraparë ndonjë financim të rrugës për vitin 2014, prandaj dhe vonesat në nisje
nga kompania turko-amerikane. Për kohën ka qenë e rëndësishme vetëm hyrja në
obligime kontraktuale, nga ku asnjë qeveri nuk mund të dalë.
Skenari i dytë, më fatkeq, përkon me një precedent të vitit 2011, kur qeveria
e asaj kohe, si rezultat i prishjes së marrëveshjes me FMN-në, kishte humbur
financimin e 10% të buxhetit të vendit, për të nisur në këmbim një fushatë
represive ndaj bizneseve vendore – tatime ad-hock, dënime e parapagime të tjera
ishin bërë gjithandej. Bizneset – ku gjendeshin e ku jo – paguanin “haraç
institucional”, siç dhe quhej asokohe ofensiva nga përfaqësuesit e ndërmarrësve
kosovarë. Një rëndesë e tillë në mbledhjen e të hyrave kishte prodhuar rekord të
inflacionit në vend. Dënimet, parapagimet e çka jo tjetër tek bizneset
kosovare, kishin rritur eventualisht çmimet e produkteve dhe shërbimeve të
tyre; Kosova atë vit shënonte inflacion rekord, prej plot 8%.
Qeveria e re, kushdo qoftë ajo, do të ketë prioritet rregullimin pra të
parasë së shtetit. Nga të dy skenarët eventual, gjithsesi, produkti final do të
jetë më pak i pëlqyeshëm. Një kombinim i shkurtimit me presion mbledhës e të
padrejtë do të prodhojë veçse rëndesë ekonomike, nënperformancë biznesore e
trajtim tjetër të pabarabartë.
-3-
Përtej shkurtimeve infrastrukturore e presioneve eventuale tek bizneset,
kur bëhet fjalë për paranë publike – qeveria e re mund ta ketë para vete një
opsion bukur kreativ; shkurtimin dhe zvogëlimin drastik të luksit publik.
Mëditjet, veturat, telefonat, drekat e darkat – dhe çka jo tjetër – kanë qenë
gjithmonë të shtuara, të zmadhuara dhe, siç ndodhi këtë herë me qeverinë në
ikje, të shtuara në ditët e fundit të saj. Kosovës gjithmonë i është dashur një
intervenim radikal në mënyrën e shpenzimit të parasë publike – nga vetë
administrata publike. Anglia, për shembull, tre vite më parë kishte nisur një
reformë rrënjësore të zvogëlimit të administratës dhe kostos së saj. Kishte
shkurtuar plot një të treta e shpenzimeve të luksit publik. Çfarë kemi ne që me
gjithë kët ëhall e fukarallak nuk e shkurtojmë ate?!
Luksi publik tek ne është formë e bërjes së punëve publike. Është edhe
burim i utilitetit të vendimmarrjes për pjesëmarrje në punë publike. Për shkak
të veturave, telefonave, mëditjeve, drekave e darkave – përveç pagës së madhe për
punë pak – pjesëmarrësit në administratë publike gjithmonë kanë parë punën e
shtetit me sy më racional se gjithçka tjetër. Këto, dhe shumë të tjera, mund të
shkurtohen menjëherë. Do të duhej ta bënte secila qeveri; një e gjendur në
nevojë emergjente për sanim të parasë publike do të duhej ta bënte dy herë.
-4-
Urgjenca në sanimin e rrjedhës së parasë publike është një gjë – gjithsesi shumë
e rëndësishme madje. Por nisja e projekteve për stabilitet energjetik është pa
të shoq. Kosova gjendet pranë varësisë së plotë dhe destruktive të një termocentrali
dyfish më të vjetër se mosha mesatare e kosovarëve; në Kosovën A.
Projekti për nisjen e termocentralit të ri, mesiguri 600 megavatësh, nuk ka
qenë prioritet asnjëherë. Në raste madje, i njëjti u është lënë në diskutim
aventuristëve të shoqërisë civile që për punë pak hobi e shumë badihava
prodhonin ide të një energjie të rigjenerueshme nga panelë kalefornianë e
hollivudianë– gjithsesi të pamjaftueshme – por aq dinin e donin të dinin ata.
Qeverisa e re duhet të nisë projektin e ri menjëherë. Një paketë serioze, që
largon situatat monopole në tregun e energjisë një herë e mirë, që largon idetë
quasi-ambientaliste (që megjithatë nuk janë) dhe joserioze pa shumë kohë për
harxhim, e që largon ndikimet politike-private për mega termoplant, do të duhet
të vihej në rend menjëherë. Nëse asgjë tjetër, një qeverisje e re, pavarësisht
sa kohë ka, do të duhej të mbahej mend për këtë investim kapital. Së paku do të
na jepte e siguronte pak dritë pas përfundimit të mandatit të saj. E po patën
pak vullnet e pak mend, në këtë proces do të sjellin edhe një investitorë me emër
serioz; jo dhëndër të Erdoganit, tyxharë të tjerë orientalë, por një emër që
sjell siguri, imazh të mirë e mendim pozitiv për vendin – diçka që nuk patëm asnjëherë.
No comments:
Post a Comment