PAGA, ASFALT DHE PAGA

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 20 SHTATOR 2013

Në teorinë ekonomike, pavarësisht bindjeve e orientimeve filozofike, ka një konsensus rreth relacionit pagë-çmim-pagë. Bëhet fjalë për spiralen e rritjes artificiale të pagave (në kushte të krizës ose recesionit) e cila rritë më pas çmimet, e rritjet e çmimeve më pas ri-rritë pagat. Natyrisht cikli përfundon në më shumë krizë, në më shumë recesion, në çmime edhe më të larta e domosdoshmëri në paga më të larta

Përderisa privatizimi i PTK-së u fut këtë javë sërish në agjendën parlamentare, gjithsesi për të bërë diskutim të zakonshëm e jo për të prodhuar ndonjë vendim të mbarë, të mirë e të natyrshëm, pjesët tjera të diskutimeve ekonomike pak a shumë mbetën në nuancat e premtimeve zgjedhore – e të cilat si duket sërish do të bëjnë nam. Pjesë e kësaj qasje është edhe sjellja tërësisht jo-korrekte e kryeministrit nëpër komunat e partisë së tij, ku kushtëzohen investimet potenciale me zgjedhjen e partisë së kryeministrit. Sikur u thuhet qytetarëve se po nuk votuat (vetëm) kandidatin e partisë së kryeministrit të harrohen se janë qytetarë të Kosovës, se paratë e Kosovës nuk do ti shohin asnjëherë – ato na qenkan të partisë, shtetit e kryeministrit, të gjitha në një.

Për t’iu kthyer sërish premtimeve me nam, ç‘është e vërteta, ato në shumicën e rasteve merren e jepen si të tilla, pra nuk është se formësohen për të bërë ndonjë ndryshim, megjithatë disa prej sosh evoluojnë rrezikshëm në vendime të marra pak para zgjedhjeve; siç është edhe rasti i pagave atëherë dhe tash sërish.

Këto më pas na bëhen barrë e marrë për katër vite rresht, duke paralizuar secilin potencial tjetër zhvillimor. Në të vërtetë, filozofia e blerjes së votave nëpërmjet rritjes së pagave në sektorin publik, ka rrënuar secilin potencial për rimëkëmbje në këto tre vitet e fundit. Çfarë përfituesit megjithatë nuk kuptojnë dot është se paratë e fituara në fillim të ciklit zgjedhor zhvlerësohen në plotni në fund të tij. Rritja e menjëhershme e pagave dhe sidomos rritja artificiale e tyre (për artificialitetin pak më vonë) nuk prodhon mirëqenie, prodhon iluzion për rritje të saj, por eventualisht rënie (nëpërmjet inflacionit) dhe përfundimisht kthim në pikën e parë të përfituesve. Natyrisht se gjatë kësaj kohe përfituesit e të tjerët nuk do të marrin asnjëherë shkëmbimet e duhura shëndetësore, edukimin e drejtë, lëvizjen e lirë e trajtimin e barabartë; për më tepër ata e të tjerët nuk do të shohin vendet të reja të punës as për familjarët, miqtë e akrabatë e tjerë. Nuk do të ketë vende pune meqë në vend të ndihmës për sektorin privat, qeveria e tyre jep paga, asfalt dhe paga sërish. Politikë bukur shkurtpamëse.

***

Në teorinë ekonomike, pavarësisht bindjeve e orientimeve filozofike, ka një konsensus rreth relacionit pagë-çmim-pagë. Bëhet fjalë për spiralen e rritjes artificiale të pagave (në kushte të krizës ose recesionit) e cila rritë më pas çmimet, e rritjet e çmimeve më pas ri-rritë pagat. Natyrisht cikli përfundon në më shumë krizë, në më shumë recesion, në çmime edhe më të larta e domosdoshmëri në paga më të larta. Ndodh kështu meqë pagat normalisht duhet të rriten si reflekcion i produktivitetit. Thënë ndryshe, pagat rriten kur ka rritje të gjithmbarshme. Kjo rritje e gjithmbarshme më pas financon pagat. E nëse ndodhe ndryshe, pra ka rritje të pagave por nuk ka rritje të gjithmbarshme, atëherë financimi i pagave bëhet artificialisht – gjithsesi përfundon në më shumë krizë.

Në Kosovë një cikël i tillë veçse ka ndodhur në vitin 2010-2011 kur po e njëjta qeveri, në po të njëjtin stil dhe për më tepër me po të njëjtin qëllim – pra zgjedhjet – kishte rritur artificialisht pagat. Asokohe ne u shtrënguam shumë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, si rezultat humbëm kredinë e paraparë, rrezikuam buxhetin dhe në fund u sollëm si të çmendur ndaj sektorit privat (formal) për të vjelë sa më shumë taksa e dënime – gjithsesi e tëra përfundoj në një inflacion rekord për Kosovën që nga paslufta, plot 8.2% në vetëm një vit.

Në të vërtetë, në Kosovë inflacioni që nga ardhja e kësaj qeverie është i barabartë në plotni me rritjen e pagave në sektorin publik. Pra kosovarët që nga ardhja e kësaj qeverisjeje kanë përjetuar një inflacion prej plot një të tretën e pasurisë, pra rreth 30%. Të gjithë ata që kanë marrë rritje pagash – e që janë kryesisht në sektorin publik – kanë stabilizuar këtë rritje enorme të çmimeve dhe praktikisht janë kthyer në fuqinë fillestare të tyre. Sektori privat në anën tjetër jo vetëm se nuk ka mundur të ndjekë artificialitetin e rritjes (prandaj dhe pamaturia) por është shtrënguar në përmasa të mbijetesës, borxhit dhe eventualisht largimit nga puna të punëtorëve – as që kanë menduar të njëjtit ndonjëherë për shtim të tyre.

***

E vërteta është se pagat do të rriten. Nuk do të ketë nevojë për ndërhyrje të FMN-së meqë ne nuk kemi më programe të përmasave të atëhershme, e për më tepër këto programe as që janë para si decisive si atëherë. Pagat do të rriten dhe për këtë do të ketë një vallë popullzimi që nuk i bën ballë kush. Do të jetë bukur e rëndë dhe bukur e papritur që një parti politike të kundërshtojë çfarëdo rritje pagash tash para zgjedhjeve. E tëra çfarë të njëjtit mund të argumentojnë është se edhe ata do të bënin të njëjtën gjë, veçse jo një herë në katër vite por gradualisht nëpër vite. Sado edhe kjo rritje potencialisht do të ishte artificiale (sepse po nuk prodhove e po nuk u rrite ekonomikisht rritjet janë balona që shpërthjenë dikur) ajo do të ishte shumë më e mirë dhe shumë më e përballueshme se sa infuzionet e rralla po të rënda.

Rritja e pagave do të shoqërojë dhe politikën e vazhdueshme për asfalt. Pra pas përfundimit të “autorrugës së Kombit” – e cila përndryshe veçse ka humbur karakterin ndërkombëtar meqë diku është autostradë diku magjistrale e diku rrugë mahallash; e tëra konsekuence e prerjeve ad-hock – pra pas përfundimit gjysmak të saj diku në Besi, me plot 30-40 kilometra në mes të saj si rrugë magjistrale deri në Fushë-Kosovë,  Qeveria jonë do të nisë urgjentisht të njëjtën për në Shkup. Ndërtimin e Rrugës natyrisht se do ta bëjë “Bechtel-Enka” me një kosto zbërthyese që nuk do ta kuptojë askush.

Rrjedhimisht siç edhe ka ndodhur njëjtë në këto 3-4 vitet e shkuara, ne do të mbesim me të njëjtat telashe ekonomike, me plot asfalt, me një sektor publik në rritje e pa prodhim privat; dhe jo vetëm aq. Vendimet e pamatura e popullsite si këto do të na reflektohen në plot vite më pas. Në fund të fundit këtu edhe qëndron edhe fuqia e veprimit ekonomik, secili vendim i keq që ne marrim sot do të na kthehet vite më pas edhe më keq edhe më mbrapshtë.