Letra nga limbo
KOHA DITORE, 13 SHTATOR 2013
Mbi teorinë e kaosit dhe eskalimin
tregtar
Teoria e kaosit
përmban në vete një koncept mjaft interesant; i thonë “butterfly effect” -
shqip “efekti i fluturës”. Emëruar nga matematicienti amerikan Edward Lorenz,
efekti në fjalë përshkruan një ngjarje teorike kur formimi i një uragani në një
skaj të botës varet ekskluzivisht nga rrahja e krahëve (ose jo) nga një flutur
në skajin tjetër të saj. Thënë ndryshe, ngjarjet, pavarësisht përmasave e
rëndësisë që mund të kenë, janë të lidhura ngushtë njëra me tjetrën;
rrjedhimisht një ngjarje sado e vogël në dukje - siç është kjo e krahëve të
fluturës, mund të prodhojë një rezultat gjigand në përfundim - siç dhe mund të
jetë uragani.
***
Në tre vitet e fundit
Republika e Maqedonisë “rrah krahët e fluturës” përballë vendit tonë dhe
fqinjëve tanë e saj, sa herë që shtatori afrohet. E bën këtë për të mbrojtur,
siç pretendon ajo, prodhuesit e miellit në Maqedoni. Mbrojtjen në fjalë e bën
duke u thirrur në marrëveshjen e CEFTA-s, e cila, ç’është e vërteta - dhe për
dallim nga pasaktësitë e dhëna në Kosovë rëndom - megjithatë lejon që një shtet
të marrë masa proteksioniste sa herë që një industri apo një sektor ekonomik
ndodhet para kolapsit.
Ky definimin “para
kolapsit” është bukur i gjerë dhe rrjedhimisht lë bukur hapësirë për
interpretime nga anëtarët nënshkrues siç ja u merr mendja. Me logjikën e
definimit të kolapsit nga vendet e rajonit, Kosova kaherë është dashur të
mbrojë sektorët e saj. Sektorët tanë në të vërtetë ka kohë që janë para
kolapsit - gjithsesi sipas standardeve të Maqedonisë e rajonit. Pavarësisht
kësaj, në tre vitet e fundit Kosova është ballafaquar me bllokadë eksporti të
miellit në Maqedoni, vendim ky që në vazhdimësi ka dëmtuar përparësitë
krahasuese të vendit tonë (në pikun e zhvillimit të tyre) dhe i ka fuqizuar
bizneset e atjeshme - gjithsesi me praktika të padrejta.
Në dy herët e
shkuara reagimi ynë ka qenë pritja; këtë vit ne dhamë bllokadë. Për fatin e keq
të maqedonasve, këtë vit kur ata “rrahën krahët” ne u ndodhëm në ciklin e
zgjedhjeve; e cikli i zgjedhjeve tek ne prodhon nga krahu i fluturave një
uragan, mu ashtu siç parasheh teoria e kaosit. Pra në përgjigje të
proteksionizmit maqedonas të miellit, ne dhamë një kundërpërgjigje bllokuese
ndaj disa produkte të importuara maqedone. Kjo në kthim prodhoj një politikë të
re diskriminuese ndaj qytetarëve kosovarë të cilët u detyruan të paguajnë një
taksë mobiliteti sa herë që kalonin kufirin andej - pra u kalua (paradoksalisht)
nga sanksionim i mallrave në sanksionim të njerëzve. Në përgjigje të masës së
dytë ne kaluam në bllokadë të plotë mallrash; e e cila në fund prodhoj një
mbyllje të plotë të kufijve nga andej. Në këtë fazë ne e ata nuk kemi e kanë
letra më për të djegur, prandaj dhe kjo status-quo.
***
Në këtë status-quo
megjithatë ka një humbës (financiar) të sigurt. Sipas të dhënave zyrtare që
burojnë nga Doganat e Kosovës e që publikohen rëndom nga Agjencia e
Statistikave, në Kosovë mesatarisht brenda ditës importohen rreth 930.000 euro
mallra e shërbime nga shteti maqedonas; ndërsa eksportohen andej vetëm 70.000
euro në ditë. Pra thënë ndryshe, në një disproporcion kaq të madh tregtar, janë
mu bizneset maqedone që përballen me presionin e kohës; rrjedhimisht dhe
insistimi i tyre në qeverinë (bukur nacionaliste) atje për të bërë zhbllokim.
Në të vërtetë, vizitat e shumta nga andej për të zhbërë këtë status-quo burojnë
mu nga një situatë disfavorizuese për bizneset dhe shtetin maqedon.
Problemi bllokues
megjithatë është më i madh se sa një relacion financiar i zakontë. Ai në të
vërtetë shpërfaqë një sërë elementesh të reja tregtare dhe reaguese që Kosova
ose nuk i ka provuar asnjëherë ose nuk i ka menduar se mund ti provojë
ndonjëherë. Elementi i parë ka të bëjë me thyerjen e paradoksit së
anti-protekcionizmit në disa sektorë tanë, e që rëndom është arsyetimi prapa
mos-reagueshmërisë së institucioneve tona sa herë që kjo lypset. Pra Kosova
mundet dhe për më tepër ka të drejtë (me vet CEFTA-n) njëtrajtësisht siç bëri
Maqedonia me fqinjët e saj, të marrë masa mbrojtëse për një periudhë të dhënë
kohore nëse sektori i dhënë ka nevojë për masa të tilla. Nuk e kemi bërë
asnjëherë, por mund ta bëjmë gjithsesi.
Elementi i dytë ka
të bëjë me konstatimin e egërsisë tregtuese të fqinjëve tanë ndaj vendit tonë.
Nëse reagimi i tyre është kaq enorm në një situatë kur humbës janë ata,
paramendoni çfarë reagimi do të kishin të njëjtit sikur Kosova të kishte
bilancin në favor të saj. Ky fakt duhet të na shërbejë si shtytës për
mos-varësi tregtare dhe ekonomë nga vende kaq armiqësore ndaj nesh.
Elementi i tretë,
dhe i fundit, ka të bëjë sërish me fatkeqësinë ekonomike të brendshme të Kosovës,
e cila nuk ka se nuk ka potencë të prodhoj produkte lehtësisht të zëvendësueshme
siç janë këto të importuara nga Maqedonia. Pra në vend se ky relacion të përkthehej
në rritje të konsumit të brendshëm, e tëra çfarë ne mund të shpresojmë tani
është që këto produkte të mos zëvendësohen nga një vend edhe më pak mik për
kohën, siç është Serbia.
***
Për t’iu kthyer
edhe një herë vendimit, them se nuk ka as edhe një fije dyshimi se sikur e njëjta
bllokadë të ndodhte në ndonjë periudhë tjetër të vitit, reagueshmëria e jonë do
të ishte inefektive; siç edhe ka qenë pra në dy vitet paraprake tona. Por kjo,
dhe këtu dua të vë theksin më tepër, ka shumë pak rëndësi kur vlerësojmë
vendimin në vete.
Ndjej çudi kur
shoh e dëgjoj qeveritarë, opozitarë e të pavarur, që kritikojnë reciprocitetin
kosovar ndaj shtetit Maqedon; përkundër faktit që pothuajse në çdo elaborim të
tyre të njëjtit kanë gojën plot reciprocitet. E jam edhe më tepër i bindur se
sikur institucionet tona të mos vendosnin reciprocitet në kohë, të njëjtit do të
kërkonin mu këtë reciprocitet. Pra thënë ndryshe, ka fare pak rëndësi se a jemi
apo jo në periudhë zgjedhjesh, ka shumë rëndësi që vendimi ynë është i drejtë. Është
e vetmja formë reagueshmërie ndaj një diskriminimi.
Akti i
reciprocitetit në fund të fundit dëshmon dinjitet të shtetit (të cilin e kemi
humbur kaherë) dhe njëtrajtësisht promovon drejtësinë. Prodhuesit dhe bizneset
tona duhet të mbrohen; e mbrojtja bëhet vetëm me dhënie të shembujve, siç dhe
po bëjmë tani. Kosova mund të ndjejë dëmin eventual nga bllokimi i rrugës prej
andej, por Maqedonia ndjenë plot 930.000 humbje të tjera në ditë – dhe ky
proporcion duhet të na shërbejë si arsye që ti mbetemi besnik idesë sonë së
barazisë në trajtim tregtar. Nuk ka dhe nuk bën të ketë alternativë tjetër ndaj
diskriminimit.
***
Ajo çfarë në fund
lë përshtypje në Kosovë, e që lidhet njëtrajtësisht edhe me vendimin e Kosovës
për reciprocitet, është vullneti, angazhimi, efikasiteti dhe mbarësia në
vendimet politike gjatë kohës së zgjedhjeve. Për pak, vetëm për pak,
paramendoni Kosovën si do të dukej sikur ritmi i punës së institucioneve në
vend të ishte i njëjtë në katër vite rresht; paramendoni rrugët, trotuaret, kontejnerët,
sheshet, shkollat, autostradat, e vendimet e tilla tregtare, politike e
ekonomike me energji kaq të njëjtë sikurse energjia e prodhuar nga ethet se
zgjedhjeve. Qenka e mundshme; shihni jashtë. E mundshme po, por këta nuk duan.
No comments:
Post a Comment