PROPAGANDA

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 3 MAJ 2013

E bërë dhe e zhbërë në katër akte

Vetëm një vit më parë Agjencia e Statistikave e Kosovës bazuar në të dhënat e regjistrimit kishte llogaritur me shumë gjenerozitet mbi 55.3% të popullsisë së moshës së punës si jo aktive. Shprehur në numër të banorëve i binte plot 620.o00 kosovarë. Një vit më pas i njëjti institutcion llogaritë si joaktivë plot 63.2% të popullsisë në moshë të punës, apo plot 720.000 kosovarë, apo gati 10% më shumë se një vit më parë. E kuptuat tani pse këtë vit 10% “më pak papunësi”? Më lejoni të provoj një shëtitje në katër akte për të bërë fillimisht e zhbërë më pas propagandën e vazhdueshme qeveritare e cila  përndryshe në mungesë të politikave që bëjnë ndryshim rrënjësor u është drejtuar fabrikimit të numrave. Nëse nuk do të mund të ndryshojnë përditshmërinë kosovare, atë të numrave do ta bëjnë pa i fije brenge.

Akti i parë: Antianaliza

Lajmi fillonte kështu: “ASK konstaton se në krahasim me vitin e kaluar Kosova ka ulur papunësinë për 10.2%”. Shokuese? Gjithsesi. Hajgare? Aspak. Nuk ishte 1 Prilli, ishte 1 Maji. Nuk paragjykoj zakonisht, por ja që publikimi i numrave të papunësisë një ditë para shënimit të vet ditës së papunësisë, përndryshe problemit më kronik të Kosovës që prej Kosova mbanë në mend veten, kishte një kleçkë. Kleçka fshihej diku në faqen e Agjencisë së Statistikave e cila kishte publikuar një dokument prej hiç më shumë se katër faqeve.  Paramendoni, anketa mbi papunësinë, pra mbi problemin më të madh të vendit, ishte ilustruar në vetëm katër faqe dhe besoni ose jo, dy prej tyre ishin kopertina. Kjo sa për të ma vulosur ndoshta ndjenjën për nevojën e ngutisë e daljes me numra para ditës së punëtorit kur gjithkush gjëkund do të fliste për papunësi.

E në dokumentin prej katër faqeve, dy prej të cilave ishin pra kopertina, ndodheshin tri tabela. Në mes e rreth tabelave ndodheshin edhe 251 fjalë përshkruese, diçka më pak se sa lexuat deri më tani. Këto 251 fjalë, në tri tabela e katër faqe; dy prej të cilave ishin pra kopertina, kishin dhënë dy konstatime aspak bindëse, gjithsesi skandaloze. I pari ishte ai që lexuat në fillim, pra që papunësia brenda një viti ka rënë për 10%. I dyti thoshte diçka kështu: “Në mesin e atyre që janë ekonomikisht aktivë, 35.1 % janë të papunësuar. Kjo është shkalla zyrtare e papunësisë...” – më duhet të pranoj se korrigjova dy detaje në këtë citat, përndryshe kishte dy gabime drejtshkrimore e më erdh turp ta citoja me gabime. Etikën e shkeljes së standardit të citatit po e marrë si barrë për veti. Kjo ka pak rëndësi, rëndësi ka pjesa e dytë të fjalisë, theksi se kjo është “zyrtare”. Pra tash e tutje sikur na thuhet mos u lodhni më fare me diskutime e numra tjerë, mos ju referoni asnjë numri tjetër, asnjë studimi tjetër, asnjë logjike tjetër, mos ju referoni madje as studimit të viti të kaluar i cili është po ashtu “zyrtar” i cili në të vërtetë nuk ishte anketë si puna e kësaj të tanishmes por ishte regjistrim i plotë e që thoshte se papunësia ishte 45%. Pra harroni të gjitha, kjo është definitivja, e fundit, e përsosura, e duhura. Kjo jep atë 35% e famshëm të cilët zyrtarët qeveritarë e thonë me tahminin e frekuentimit të kafeve tash e rrafsh pesë vjet; taman për qejf të tyre.

Profecia ishte përmbushur. Shprehjeve e bindjeve deklarative tani u ishin vënë edhe numrat, madje numra “zyrtarë”. Kosova, kosovarë të dashur, tani kishte papunësi prej vetëm 35% dhe nesër çdo qeveritar, militant e nëpunës partiak mund të mburrej e flejë i qetë, meqë u ishin dashur vetëm një vit për të zhbërë papunësinë për 10%. Për këtë madje mund të jenë edhe kandidat serioz (besa të pakonkurrencë) për çmimin “Nobel për Ekonomi”. Mjeshtëria e tyre e padëgjuar ndonjëherë në ndonjë rast e në ndonjë vend tjetër, duhet të reprodukohet për ti dhënë fund vuajtjeve të botës. Zbutjen prej 10% natyrisht nuk e thoshte regjistrimi, as raportet ndërkombëtare, as rrjedha, as mundësia e hiç se hiç logjika, por një anketë me 18.000 kosovarë e prezantuar në 251 fjalë, tri tabela, katër faqe, natyrisht dy prej të cilave ishin kopertina.

Akti i dytë: Antilogjika

Nuk më habitë prezantimi prej katër faqeve. Në një takim diskutues publik vitin që shkoi kisha kuptuar se Agjencia për të trajtuar çështjen e papunësisë kishte vetëm 2 punëtorë në zyret e saja. Paramendoni i gjithë departamenti që do të duhej të jepte numrat e papunësisë, e prej këtu edhe bazën për zgjidhjet eventuale të papunësisë – problemit kryesor në vend, kishte më pak njerëz që potencialisht do të angazhoja për një plan biznesi të një ideje modeste në Kosovë.

Por në frymën propaganduese të stilit koreanoverior, e cila madje u shfaq brishtësish edhe në kronikën e lajmeve qendrore të RTK-së, ku lajm i parë ishte ulja e papunësisë për 10% në Kosovë e lajm i dytë për rritje drastike të papunësisë në Eurozonë, pra përtej logjikës “lum na e mjerë bota për veti”, publikimet e qëndrimet e tilla tregojnë me perfekcionizmin më të madh mu defektet (pra anti-perfekcionizmin) e një sistemi të zaptuar politikisht. Ky sistem duke vënë gjithçka në dorë, çdo institucion, agjencion e trup publik në vend, në pamundësi për të prodhuar efekte të prekshme e të matshme, vendosë të mos matë por të prekë e fabrikojë numrat. Ky sistem në nevojë dëshpëruese për të mbuluar defektet e veta prodhon çfarëdo që bën punë; përfshirë edhe antilogjikën. E antilogjika, e dalë nga fabrikimi, i cili përndryshe do të duhej të shihej si vepër penale, po të mos kishte lidhje me një temë kaq serioze do të bënte një komedi të shkëlqyeshme.              

A ka më antilogjike se sa zhbërja e papunësisë për 10% brenda një viti?! Ta bëjmë të qartë, papunësia është zhbërë për “10 pikë të përqindjes” – këtë do ta kuptojnë qartë ndjekësit e matematikës dhe çdokush me pak përvojë hulumtuese. Pra është zvogëluar nga 45.1% në 35.1%, por këto “10 pikë të përqindjes” janë plot “22 përqind” (10% në 45% është 22%). Nuk ka vend në botë, nuk ka komunitet në botë, nuk ka rast në  botë, nuk ka shembull në botë, që ka arritur të zvogëlojë papunësinë brenda një viti as për “10% pikë të përqindjes” e as për “22 përqind”. Asnjëri; asnjëherë! As kur kanë zbuluar naftë, as kur kanë zbuluar makinë me avull, e as kur kanë bërë Facebook. Kina që në 20 vitet e fundit ka pasur mesatarisht rritje ekonomike prej mbi 10% në vit, nuk ka arritur asnjëherë, në asnjë vit, me asnjë gjasë të ketë ulje të papunësisë për më tepër se 1% në vit; kujdes as 1% ulje, jo 10%.

Logjika thotë se nëse ti ke me vete një rezultat të një ankete të ndërtuar mbi një mostër të parasupozuar si përfaqësuese, i cili rezultat është në kundërshti me një regjistrim, pra një anketë tjetër jo mostër, por vet popullacionin, dhe nëse ky rezultat për më tepër nuk bën se nuk bën një fije të vetme logjike, e udhës, e mençur, e pritur dhe e duhur do të ishte konsiderimi i anketës si dështim. Ka vetëm një rast e një gjasë të ndodhë e kundërta, pra mosanulimi, kur me qëllim e me direktivë tentohet propaganda – rrjedhimisht antilogjika.

Akti i tretë: Antimatematika

Kosova në vitin e “rekordit” botëror të uljes së papunësisë për 10% në vit, kishte rënie rekorde të eksporteve për 18.4% (sipas Doganave), rënie të investimeve për 54.1% (sipas BQK-së), e rritje ekonomike për vetëm 2.7% (sipas FMN-së). Për më tepër gjatë po të njëjtit vit sipas regjistrave formal ishin krijuar vetëm 6.000 vende të reja të punës; as 25% e vendeve të nevojshme të reja që duhet të krijohen për të mbajtur në punë stadin e njëjtë. Për ta ulur papunësinë për 10% Kosova jo vetëm që do të duhej të kishte dhjetëfishim të eksporteve, dhjetëfishim të investimeve e dhjetëfishim të rritjes ekonomike, por do të duhej të krijonte vetëm në një vit 100.000 vende të reja të punës. Pra përveç 25.000 vende të reja të punës që duhen për ta mbajtur normën e papunësisë në nivel të njëjtë çdo vit, neve na duhen  edhe plot 70.000 vende të reja të punës për ta sjellë atë në 35%. Me sa palë mend mundet dikush të besojë se Kosova vitin që shkoi i ka krijuar plot 100.000 vende të reja të punës?!

Agjencia në po të njëjtin raport thotë se këtë vit llogariten të jenë plot 63.2% njerëz joaktivë e në moshën 15-64 vjeçare. Kosova përndryshe në moshën e punës 15-64 vjeçare i ka 1.135.463 banorë. I bie se joaktivë, pra studentë, nxënës, amvise dhe gjithkush tjetër që nuk dëshiron vend pune por që është i aftë për punë, janë hiç më pak se 720.000 njerëz. Kujtoj se Kosova i ka 70.000 studentë dhe 90.000 nxënës në moshë 15-18 vjeçare. Çfarë tu bëjmë 560.000 të mbetur? Të gjitha amvise? Nga dy për familje? Taman puna!

Për të kuptuar mashtrimin në llogaritje e tëra çfarë duhet parë e krahasuar është përqindjen e popullsinë joaktive të llogaritur një vit më parë nga i njëjti institucion dhe përqindjen e llogaritur sivjet. Po sipas ASK-së, bazuar në të dhënat e regjistrimit, Kosova i kishte 55.3% popullsi joaktive. Këtë vit pothuajse 10% më shumë, plot 63.2%. E kuptuat tani prej nga vjen 10% i papunësisë? Vjen jo nga krijimi i vendeve të punës por nga rritja e përqindjes joaktive dhe kështu fshirja me një hesap e të papunëve nga tregu i punës. Me matematikë të tillë kanë mundur të dalin edhe me 2% papunësi, vetëm po ti konsideronin 98% të papunëve si joaktivë.

Madje edhe numri prej 55.3% për çdo kënd me dije bazike është tejet i zmadhuar, i palogjikshëm dhe po aq propagandues; 63.2% është krim statistikor. Me popullsi joaktive prej 55.3% në Kosovë llogariteshin të ishin jashtë forcës punëtore  plot 620.000 mijë kosovarë; me 63.2% si popullsi joaktive të supozuar një vit më pas llogariten 720.000 kosovarë; plot 100.o00 më shumë, saktësisht sa për të përfunduar në 35.1%.

Akti i katërt: Antinobeli

Pra papunësia nuk është zvogëluar se janë krijuar vende të reja të punës, por se disa shërbyes civil, kryesisht militantë partiak, në një dokument me tri tabela, 251 fjalë e katër faqe, dy prej të cilave ishin pra kopertina, kanë vendosur ti konsiderojnë plot 100.000 kosovarë si joaktiv, apo si të papunë që nuk duan punë. Me një laps e një shënim të vetëm ata kishin fshirë nga tregu aktiv i punës plot 100.000 kosovarë. Këta 100.000 nuk janë punësuar sipas ASK-së, as nuk kanë vdekur, as nuk kanë migruar, janë ende në Kosovë por si me shkop magjik kanë ndërruar mendje dhe këtë vit nuk janë të interesuar më për punë. E dëgjoni? – ata nuk duan më punë! E për këtë nuk ka Nobel.

Sikur llogaritja e papunësisë do të bëhej me shtimin e vendeve të reja të punës, rezultatet e dhëna do të kishin pamje të njëjtë si një vit më parë. Po shikuam të dhënat e ATK-së (Administratës Tatimore të Kosovës) apo të Trustit Pensional, do të kuptojmë se shtimi këtë vit i të punësuarve respektivisht kontribuuesve të rinj nuk është më i madh se 6.000. Këta 94.000 të tjerë nuk janë krijuar nga sektori informal në të kundërtën do të duhej të kishim informalitet plot 1560% (realisht nuk e kemi më shumë se 100%). Pra nëse ASK me të vërtetë ka guxim të rishfaqet edhe një herë në publik, të na thotë me numra se sa vende të reja të puëns janë shtuar vitim që lamë pas. Nëse janë shtuar aq pak sa për të mos bërë ndryshim atëherë me cfarë logjike zvogëlohet papunësia për 10% e numri i vendeve të punës mbetet i njejtë? Ku janë punësuar këta? “Në Kinë, Kazak-h-stan e Gj-u-rmani” te “Baci”?

Dalja me numra të njëjtë si të një viti më parë do të ishte “gabimi” i dytë me radhë i të zaptuarve; “gabimi” i parë ishte prodhimi i papunësisë prej 45% gjatë regjistrimit. Më duhet të them se përkundër gjithë diskutimeve pro e kundër procesit të regjistrimit, manipulimi i numrave ka qenë thjeshtë i pamundur mu për shkak të prezencës enorme të institucioneve statistikore. E përderisa të dhënat e papunësisë nga regjistrimi nuk mund të ndërroheshin, këto të një ankete (të bërë domosdo me shumë defekte) mund të ndërrohen lehtë; madje nuk ka nevojë për shumë mund, e tëra çfarë duhet të bëjnë është rritja e supozimit rreth inaktivëve prej 55% në 63%.

Për gjithë të tjerët me pak sens e pak vullnet për të bërë mbarë e mirë, numrat e fabrikuar nuk do të kenë asnjëherë kredibilitetin as të të dhënave të mëhershme, diçka si regjistrimi (i cili përndryshe gjithmonë është më kredibil se sa anketa), as të logjikës (e cila përndryshe gjithmonë është më kredibile se sa tahmini) as të diskutimit serioz (i cili përndryshe gjithmonë është më kredibil se sa propaganda). Kjo sepse gërvishtjet e mëdha kërkojnë mbulime të mëdha, aq të mëdha sa që e zhbëjnë vetën.

Gjithsesi ky vetëm është fillimi i fabrikimeve. Kur ndërrimet nuk ndodhin, krizat shpeshtohen, rëniet janë standarde, shfaqja është e tëra në dispozicion veç të propagandës. Me zaptimet aq të shpeshta në aq shumë institucione që do të duhej të ishin gardianë të pavarur të gabimeve e sukseseve qeveritare, prezantimet si këto do të jenë të zakonshme. Kredibiliteti i tyre mund të bjerë, dhe do të bjerë, por intensiteti i tyre është e do të mbetet aty për një kohë të gjatë. Ne kemi dy zgjidhje: e para, të besojmë pallavrat, e mu si koreanoveriorët të ndërtojmë bindjet tona që nuk kanë as lidhjen më të vogël me realitet; e dyta ti marrim para përgjegjësisë gjithë ata  që provojnë e do të provojnë që me fabrikime e falsifikime të na marrin për të marrë.