NJË THIRRJE PËR PËRGJEGJËSI

Letra nga limbo

KOHA DITORE, 22 MARS 2013

Kërkimi i dorëheqjes e shkarkimit si alternativë e pa kompromis

Këtë javë e vura veten në mes të një diskutimi rreth Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik, më saktësisht rreth punës së ministrit Beqaj. Në një opinion të bërë publik provova që me dhjetë pika të prek disa nga fushat në të cilat për mendimin tim qeverisja ekonomike në kuadër të ministrisë në fjalë jo vetëm që nuk ka bërë asgjë por ka denigruar rrënjësisht pothuajse të gjitha proceset në të cilat ka pasur dorë vendimmarrëse. Madje do të më duhej një kohë e gjatë mendimesh për të kujtuar një rast të vetëm që është bërë mbarë e mirë.     

Me qëllim të ri-përmbledhjes e jo bërjes së monotonisë po i grumbulloj të njëjtat pika edhe këtu, por në pak rreshta. Fillimisht Ministria e Zhvillimit Ekonomik e udhëhequr nga zoti Beqaj nuk ka arritur as për së afërmi të arsyetoj emrin që bartë në vete. Në këto pak vite ekzistencë e njëjta ka arritur të falë gjithë rrjetin e Distribucionit të Kosovës për vetëm 26.3 milionë euro; ka arritur të shpenzojë miliona (më saktësisht 8 milionë, apo 100 mijë pensione) në këshilltarë të transaksionit të proceseve denigruese e zhvlerësuese, siç është rasti i faljes së PTK-së në stil të njëjtë me të Distribucionit; ka dështuar tërësisht në dhënien e zgjidhjeve afatgjate rreth furnizimit me energji elektrike; në kohë krize ka shpërdorur skajshmërish paranë publike në dispozicion të vetin; ka dështuar tërësisht në revitalizimin e resurseve ekonomike të vendit; dhe së fundi nuk ka ofruar as përgjegjësi menaxhuese në rastin e faturave të KEK-ut e as zgjidhje kreative rreth barrës financiare të energjisë elektrike për Kosovën.

Ministria e Zhvillimit Ekonomik, nën menaxhimin e ministrit aktual, ka prodhuar një proces privatizues për Distribucionin në nuanca ofenduese për vlerën ekonomike të asetit. Tezave të krahasimit së vlerës së asetit me vendet fqinje ministri bashkë me një kallaballëk përcjellësish që dinë ti bëjnë vetëm rrafsh, u janë përgjegjur me informacione devijuese dhe të pasakta; diçka si për shembull se Maqedonia, e cila për ndryshe ka shitur distribucionin për plot 256 milionë euro, ka inkuadruar edhe gjenerimin e hidrocentraleve. Do ti duhet secilit vetëm pak dije kërkimore për të shfletuar të gjitha dokumentet publike të shtetit fqinj e kuptuar se 11 hidrocentralet e përfshira në çmim nuk prodhojnë as 40 megavat energji elektrike dhe vlera e përafërt e tyre nuk kalon asnjëherë 40-50 milionë euro. Pra në një krahasim neto në mes të dy vendeve i bie se vendi ynë ka pranuar plot 9 here para më pak. Ky çmim nuk zbehet as nga përllogaritja e rrjetit 110 kilovatësh; është diferencë evidente.

Në shërbim shtesë të këtij argumenti më duhet gjithsesi të përmend edhe faktin se vetëm investime në distribucion janë bërë shumë herë më tepër se sa vlera e shitur (madje vetëm një kompani kosovare ka investuar mbi 20 milionë euro); pa hesapuar fare vlerën e aseteve paraprake, si ndërtesat, toka, trafostacionet dhe së fundi edhe konfesioni i ministrit (i rastësishëm kam përshtypjen) se me paratë e taksapaguesve qenkan paguar edhe njehsorët digjital që tash po vendosen me ngulm para se asetin ta merr operuesi privat. Do të ishte mirë që MZHE të bëjë publike se sa njehsorë digjital janë blerë me para të kosovarëve dhe sa ishte kostoja për një njehsor. Kështu së paku do të kuptonim se sa e ulët është vlera e distribucionit, sidomos nëse njehsorët kanë bërë miliona.

E për të mos mjaftuar çmimi i ulët i asetit ministri Beqaj i ka shpërblyer kosovarët edhe më një model tipik monopol ku konsumatorët nuk do të kenë kurrë më alternativë furnizuese. Pavarësisht liberalizimeve të pritshme në vitin 2015, ne i kemi pamundësuar me strukturë të modelit konkurrencën dikujt që nesër e merr lejen për furnizim kundrejt dikujt që e ka edhe distribuimin edhe furnizimin. Paramendoni, për të pasur konkurrencë, furnzimi i ri do të duhej të përdorte distribucionin e konkurruesit.

Problemi tjetër në fushën e energjetikës, e që ndërlidhet drejtpërsëdrejti me pasivitetin dhe indiferencën e Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik zhvillohet edhe rreth qëndrueshmërisë me furnizim elektrik në vend. Kujtoj se Kosova në këto dy vite të menaxhimit të ministrit Beqaj ka shtyrë e nuk ka nisur asnjë zgjidhje serioze për furnizim afatgjatë. Kjo shtyrje përveç se rrezikon ndonjë jostbailitet energjetik në të afërmen e vitit 2017 i kushton vendit tonë trishtueshëm edhe financiarisht. Mos të harrojmë se Kosova çdo vit importon diku rreth 60 milionë euro, madje një pjesë të madhe të importi e siguron edhe nga Serbia. Këto 60 milionë paguhen pak nga buxheti, por kryesisht nga KEK-u i cili po mos ti përdorte për importe do ti derdhte në buxhet; të gjitha gjithsesi janë para të kosovarëve. Prandaj indiferenca e ministrisë dhe vet ministrit në këto dy vjet, i kanë shkaktuar Kosovës humbje prej plot 100-120 milionë eurove në import. Lajmi i keq megjithatë është se Kosova as që e ka idenë nga të shkoj e si t’ia bëj me kapacitetet e reja. Do të shkojnë edhe vite të tëra nën këtë stil mendësie qeverisëse para se të fillojë ndërtimi i kapaciteteve të reja, e të cilat edhe po të fillojnë sot të ndërtohen do të marrin plot 5-6 vite kohë para se të funkcionalizohen në plotni.

Ministria e Zhvillimit Ekonomik bashkë me ministrin përveç se kanë degraduar gjithë sistemin energjetik janë treguar të papërgjegjshëm edhe në fushën e dytë të operimit, atë të telekomunikimit; sa për të mbështetur kështu faktin se ku prekin bëjnë lëmsh. Aseti dikur i vlerësuar me qindra miliona euro, pra PTK, sot bën jo më shumë se sa kthimi 4-5 vjeçar i fitimit dhe e tëra rrezikon ti sjellë vendit investitorë të fare të lakmueshëm. Edhe në rastin e  PTK-së, sikurse në rastin e Distribucionit, tendenca e procesit të privatizimit nuk është maksimizimi i të hyrave për vendin por zhvlerësimi i aseteve dhe falja e tyre. Argumentoj me plot bindje se shitja e asetit për vlera ofenduese dhe sjellja e investitorëve të panjohur në këtë aset, potencialisht prapë nën ngjyrimet e kombinimeve orientale, konsiderohet si i dështuar. Ky dështim me output ose eventualisht edhe pa të fare (nëse me mrekulli Qeveria vendosë ta refuzojë ndonjë ofertë potencialisht ofenduese) do ti kushtojë Kosovës disa miliona të bukur; arsye e mjaftueshme për mbajtje të përgjegjësisë.

Në kohë të sdkandaleve të prekshme dikujt mund ti duket edhe kërkesë luksi nevoja për revitalizim të aseteve nacionale të vendit. Si Ministri e Zhvillimit Ekonomik e njëjta ka treguar pasivitet absolut, pothuajse inekzistencial, në çdo temë të rëndësisë ekonomike – madje ministria e parasë (pra e financave), ajo e biznesit (pra MTI) dhe ajo e rrugëve (pra e infrastruktures) kanë qenë shumëherë më aktive e më të dukshme se ajo e ekonomisë. Kujtoj se është mu kjo ministri përgjegjëse për shumicën e proceseve ekonomike në vend, nëse ata e dinë çfarë janë ato, e se përtej privatizimit dhe darkave e drekave kanë obligim të mendojnë e veprojnë ekonomikisht. Përveç se nuk kanë dhënë e nuk kanë bërë ndonjë alternativë serioze, përfshirë edhe funkcionlaizmin e Trepçës e minierave tjetra, pavarësisht kompetencë e kujt është, kjo ministri ka lejuar trajtimin denigrues të aeroportit dhe largimin e kompanive më serioze në vend; largim e manipulim që ndodh madje edhe derisa shkruaj këtë shkrim.

E në fund fare, them se si Ministri e Zhvillimit Ekonomik në kohë të a-zhvillimit do të ishte normale të jepte shembuj të kursimeve financiare e tkurrjeve të shpenzimeve absurde brenda ministrisë por edhe tek ndërmarrjet ndërvarëse të saj. Nëse asgjë tjetër blerja e telefonave mobil, shpenzimet e luksit të drekave e darkave nuk është se japin ndonjë shembull fort të lakmueshëm.

***

Kohëve të fundit në një tendencë spektakulare për devijim të gjithë muhabetit MZHE dhe ministri vazhdimisht trumbetojnë lajmin se nuk do të ketë shtrenjtim të energjisë elektrike dhe se i gjithë paralajmërimi i bërë na qenka njëfarë, dëgjoni me vëmendje: lloj propagande e atyre që duan një far lloj puçi (madje në shërbim të hajgares së gjithmbarshme propagandë u konsideruan edhe deklarimet zyrtare të vet Ministrisë). Po mos të ishte temë serioze çështja e energjisë dhe çmimeve, një deklaratë e tillë ministrore do të bënte komedinë e vitit.

Janë tre probleme me një deklarim të tillë. I pari ka të bëjë me gjuhën, i dyti me oksimoronizmin dhe i treti me numrat. I pari ndërlidhet me gjuhën ofenduese të ministrit që sa herë që del para kamerave nuk lë kënd pa thumbuar e pa e quajtur të paditur, të paaftë e pa përvojë, thuajse ky na e ka dijen e “Gandalfit” e përvojën e “Dumbeldorit”. Një gjuajte “free-range” ndaj çdokujt që ka përmendur ministrinë e tij, filluar prej gazetarëve, tek shoqëria civile e përfunduar tek bota akademike, pa përfshirë këtu opozitën e përfaqësuesit politik, pra një stil ku “të gjithë e kanë gabim por unë jam në rregull”, tregon më së miri për defektet substanciale të një menaxhimi alla-provincial e të kompleksuar. Meritat nuk vishen duke i trumbetuar ato, por duke ti veshur të tjerët.

I dyti, pra problemi i oksimoronizimit, ndërlidhet me pranimin e faktit se qeveria po heq dorë nga fitimi i saj në tarifa në njërën anë - prandaj nuk ka rritje të çmimeve - dhe në anën tjetër akuzimin e paralajmëruesve të rritjes si të paditur e zhurmaxhinj. Është oksimoron meqë në njërën anë ministri pranon se po të mos merrte këtë vendim çmimet do të rriteshin mu ashtu siç kishin paralajmëruar të tjerët, e në anën tjetër sulmon mu këtë paralajmërues të fjalëve të tij.

I treti, pra problemi i numrave, është edhe më i rëndësishëm se dy të parët; dhe këtu dua të bëj dy degëzime. Fillimisht, në përcaktimin e tarifave duhet bërë të qartë se nuk vendos vetëm Qeveria por janë një sërë faktorësh shumë më të rëndësishëm në metodologjinë e përcaktuar nga Rregullatori. Qeveria mund të bëjë megjithatë presion tipik politik në Rregullator sa për të shtyrë rritjen e çmimeve, por kjo nuk do të thotë se ato nuk do të rriten retroaktivisht në vitin 2014. Dhe kjo çështje ndërlidhet me degëzimin tim të dytë, meqë Kosova ka marrë obligim të ndërpres ndër-subvencionimin deri në vitin 2014. Pra deri atëherë Kosova e ka të kornizuar me ligj uljen e tarifave për biznes dhe rritjen e atyre shtëpiake deri në masën 30%. Ne mund ta bëjmë rritjen nga 10% për çdo vit – siç ishte paraparë më herët - ose njëtrajtësisht 30% në vitin 2014. Alternativë tjetër nuk ka.

Këtë javë gjithashtu propozova edhe disa ndryshime se si mund të lehtësohet çmimi i energjisë elektrike; meqë në fund të fundit edhe mbajtja e çmimeve si tani nuk është ndonjë far suksesi e gëzimi i paparë, sic provojnë konferencat mninistrore ta paraqesin. Kujtoj se problemi i qytetarëve nuk është vetëm me mosrritjen e mëtutjeshme të çmimeve, që eventualisht do të ishte një rast shumë katastrofë, por edhe me mbajtjen e çmimeve në këtë nivel, që është katastrofë. Dallimi me shumë katastrofës e katastrofës është pak i rëndësishëm.

Hapi i parë ishte ulja e TVSH-së prej 16%, që e bën sot energjinë elektrike më të shtrenjtë për po aq. Nëse Anglia sot ka TVSH të përshkallëzuar për energji, pra 20% për produkte standarde e vetëm 5% për energji, kush jemi ne të mos e bëjmë një gjë të tillë?! Hapi i dytë kishte të bëjë me zhbërjen e taksës në thëngjill, apo tantiemës, e cila është rritur po nga i njëjti ministër vitin që lamë pas. Me një rritje të tillë, pra me një taksim të një ndërmarrje publike nga shteti, kostot e tëra u bartën tek kosovarët - e gjithë kjo për të mbledhur nja 23 milionë euro në buxhet, e që përndryshe më pas përdoren për blerjen e Mercedesave për ministra. Hapi i tretë kishte të bëjë me tarifat e tanishme, duke filluar nga eliminimi i kostos fikse prej 2-3 euro (varësisht nga lloji i konsumatorit) e deri tek përshtatja e blloqeve tarifore në standarde me rajonin. Madje janë mu blloqet tarifore ato që kanë goditur më së rëndi familjet kosovare sot.

Në fund fare, them se në çdo rrethanë normale e në çdo vend normal, një menaxhim ekonomik i shfaqur si ky në MZHE do të zhbëhej kaherë. Nuk do të duheshin as dhjetë e as njëqind pika përmbledhëse, por vetëm një. E meqë në Kosovë dorëheqja është akt luksi, them se alternativa e vetme e qytetarëve është ndjekja dhe kërkimi i përgjegjësisë deri në fund.