Kur u dhashë miqve të mi idenë për këtë kolumnë, një mikeshë më tha se në rast të nevojës për depresion do ti lexojë shkrimet e mia. Ndoshta edhe kam humbur sensin e optimizmit kohëve të fundit, ndoshta edhe nga mllefi mbi hipokrizinë kam filluar të jem subjektiv. Ama, nuk ka ditë që unë dhe ju mund të zgjohemi pa mallkuar çdo rast të humbur në dhjetë vitet e fundit nga po të njëjtit që sot kërkojnë edhe dhjetë të tjerë; dhe kjo në vete po se po është depresive. E quajta vendin tim Limbo. Limbo është një realm ëndërror, një zgjerim në infinit i ndërdijes. Është vendi më i thellë i anktheve nga ku dalje s’ka. Vendi ynë, i vuajtur e i shkretë, i harruar e i vonuar, i shtypur e i dhunuar nga të huaj e të tanët, nuk është asgjë tjetër veçse një Limbo, nga ku, ne të fundit e Evropës dalje nuk gjejmë.
Objektivizmin e huqi edhe kur gjithë shpresën për rimëkëmbje shoqërore, morale dhe materiale e shoh kryesisht në zhvillim ekonomik. Ndoshta pse ekonomizmi është pjesë thelbësore e punës sime; ndoshta pse për këtë di të flas më shumë. Besoj në frymë ekonomike libertariane, ku roli i shtetit është i kufizuar, ku tregu dhe iniciativa private dërgojnë potencialet zhvillimore në kufijtë më ultim të mundshëm. Dhe kjo ndoshta është arsyeja kryesore prapa indifierencës sime ndaj mbiprezencës së Qeverisë dhe çdo hiperstrukture tjetër institucionale.
“Qeveria nuk është zgjidhje, është vet problemi” janë fjalët e Ronald Reagan, që këtë javë pati 100 vjetorin e lindjes. Një lider e president i papërsëritshëm. Theu jo vetëm një perandori të tërë sovjetikësh, por në vend vendosi themelet e një rimëkëmbje puro libertariane. Reagan kishte kuptuar tërësisht idetë e Friedman, dhe jo vetëm kaq, me qasjen e tij konzervative dhe patriotike ndaj jashtë kishte ndërtuar një filozofi të re të njohur botërisht si Reganomiks: qeveri e vogël, treg i lirë, mbrojtje e fuqishme nacionale. Dobësoj sindikatat, uli taksat, subvencionoj ndërmarrësinë, mbrojti vendin. Krijoj paqe nëpërmjet forcës.
***
Kosovës i duhet më shumë se asnjëherë më parë një Reaganomiks. Po ja që tek ne idealet dhe vlerat janë amorfe e me to edhe vizioni mbarë shtetëror. Aspak më ndryshe nuk janë as tendencat e fundit për rritje të prezencës së Qeverisë në treg, për rritje të një monstrumi institucional, që jo vetëm se i kushton vendit tonë me para të majme buxhetore, por prezenca e saj prodhon 3 barrierat kryesore të bizneseve nga viti 2003 deri më sot: korrupsionin, konkurrencën jo fer dhe burokracinë. Administrata publike ka qenë dhe vazhdon të jetë një strehimore sociale e që për një dekadë të tërë përpiu miliona e miliona donacione në emër të trajnimeve, po ja që asnjëherë nuk arritëm ti trajnojmë kushërinjtë e politikanëve tanë. Për të mos mjaftuar me kaq, këtë javë, të thirrur në emër të interesave të kosovarëve u paralajmërua rritja e Qeverisë me Ministri të reja. Për të bërë këtë gjë edhe më patetike, akterët e këtij filmi ishin parti që thirreshin si të djathta, ndonëse asnjëherë deri më tani nuk kanë treguar as edhe një akt të vetëm të djathtë. Lidhje nuk kanë me orientim filozofik.
Në vend se të reduktojmë adminsitratën publike ne e rrisim atë. Sa logjike do të jetë ti kemi nesër tre ministri për marrëdhënie me jashtë (e punëve të jashtme, integrimit evropian dhe diasporës) ose pse duhet pasur ministri për çdo sektor ekonomik, kur ekonomia, tregtia, industria dhe energjetika janë të gjitha pjesë e një arti qeverisës eko-politik?! Le ta vëmë rekordin drejtë. Nuk ka asnjë arsye ekonomike, logjike ose filozofike mbi zgjerimin e Qeverisë. E vetmja arsye është akomodimi i pazareve e interesave partiake nën mbulojën e interesave qytetare; dhe këtu bien nga provimi të gjithë shtytësit dhe pjesëmarrësit e kësaj ideje. Andej kufirit i thonë “broçkulla” dhe kjo po se po ishte e para e javës.
***
Broçkulla e dytë, lidhet me 1 Prillin e hershëm: pagat. Nuk kam ndërmend të merrem me pasojat ekonomike, kostot e thyerjeve të ligjeve, potencialet gjeneruese të të hyrave apo me shitjen e aseteve nacionale, tema këto që besoj se janë mbuluar mjaft. Institucionalisht unë kam problem të definoj se kush ktheu vendimin prapa. Nuk e bëri Qeveria jonë meqë ajo vetëm se i kishte nxitur punëtorët civil dhe publik të nënshkruajnë lista me paga ngritse dhe për mos ti mjaftuar kjo mu një ditë para anulimit me hipermburrje shpërndau lajmin se ka dhënë urdhrin e ekzekutimit të pagesave. Por ja që të nesërmen në portat e thesarit kombëtar vendimi merret si jo valid, anti-ligjor e anti-kushtetues meqë ishte lëshuar nga një institucion jokompetent. Të ndodhur para një akti të kryer Qeveria kuptoi se sharra i kishte hasur në gozhdë, e të gjendur në panik nga shpërthimi potencial i pakënaqësive mblodhi me nguti Sindikatat që për gjithë kohën i mbante partner në këtë shkelje.
Në mbrëmje u dha lajmi se vendimi ishte tërhequr mbrapa “për hir të shtetit ligjor” dhe se pagat do të jepeshin retrokaktivishit meqë “vendimi është ende në fuqi”. Sa për të mos mjaftuar kjo “të huajt” thanë se “Qeveria mbrojti shtetin ligjor”. Them se këtu humbet arsyeja dhe unë kam problem me interpretime të tilla. E para, ka dallim esencial në mes të tërheqjes dhe kthimit të vendimit mbrapa. Deri sa i parë tregon fuqinë e Qeverisë, i fundit jep mu të kundërtën. E dyta, nuk kuptoj as se si mund të mbetet ende në fuqi një vendim kur pranohet se është antiligjor. Paradoksale. E treta, edhe më pak e kuptoj se si kthimi i tij mbrapa qenka gjest demokratik i Qeverisë. A tu japim çmimin Nobel për këtë o zotërinj? Nëse ky pozicion është ligjor atëherë të mëparshmin e bën domosdo antiligjor. E nëse është kështu prej kur shpërblejmë shkelësit kur detyrohen të kthejnë shkeljen mbrapa?!
***
E veçanta e pagave është se ligjshmëria është vetëm një pjesë, madje e vogël, e problemit. Është qëndrueshmëria buxhetore dhe kapacitetet ekonomike çfarë kanë për të na çarë kokën në muajt në vijim, në mos më shumë. Po aq shqetësuese është mungesa e një qasje strategjike ekonomike në vend, jo financiare, jo buxhetore, jo ad-hock, aspak si kjo çfarë kemi parë deri më tani; por një qasje puro ekonomike, një vlerë Reganiane, të paktën për nga përkushtimi e jo domosdoshmërisht ideja. Ne nuk kemi as idenë më të vogël të bërit ekonomi. Madje shpesh për shkak të inferioritetit që politikbërësit kanë në dijen ekonomike me plot ironi e qeshje në buzë i kemi dëgjuar të thonë “lere se kjo është vetëm teori, praktika na thotë më ndryshe”. Dhe po, kjo është broçkulla e tretë. Mbi 300 vjet shkencë ekonomike, shkrirje mendsh e mundi nga ndërtuesit e vendeve që sot janë mijëra vite drite larg nesh hidhen e përulën nga politikanët tanë që na paskan një praktikë të bërë me probleme ekonomike në një gjysmë-vendi si ky i yni. Dhe kjo indiferencë mbi teorinë ekonomike, gjithmonë për shkak të mosdijes dhe amatorëllukut, është burimi dhe brumi i stagnimit mbarëkombëtar.
I gjithë koncepti ekonomik i vendit sillet vetëm rreth buxhetit të shtetit. Politikëbërësit shpresojnë tek Doganat dhe ATK vizitat tek të cilat ishin të shpejta e të shpeshta dhe me instruksione jashtëzakonisht të qarta: ska rëndësi ku e si por vetëm sa! E këto të fundit menjëherë filluan ngufatjen e bizneseve më të rregullta në një vend të mbytur me informalitet; deri sa një mëngjes të zgjohemi e kuptojmë se s’na ka mbetur asnjë biznes në këmbë për shkak të konkurencës jo fer dhe trajtimit më të pabarabartë fiskal që e prodhuam vet ne. Kjo me plot të drejtë u quajt “haraç institucional” nga vetë bizneset.
Për ta rrumbullakuar, për gjithë ata që presin se themelimi i institucioneve të reja bën zgjidhje them se zgjidhja bëhet për ta. Asnjëherë ndryshe.
Koha Ditore 11.02.11
LETRA NGA LIMBO
No comments:
Post a Comment