NJË NOTË PËR PADËGJUESHMËRINË

Katër muajt e shkuar na dhanë mjaft, ndoshta më shumë se çfarë një vend i tërë mund dhe duhet të pranojë. Na dhanë krizë politike të ndjekur me anarki institucionale, degjenerim ekonomik e varfërim të të tanëve, vjedhje të vullnetit e shtrembërim të zërit, akuza tmerruese e thumbime të imazhit, presione politike e shformësim të vlerave. Nëse asgjë tjetër, këta muaj na dhanë një grusht padëgjueshmërishë; ky një standard i ri i vendosur në demokracinë më të brishtë evropiane. Padëgjueshmëri ndaj interesave nacionale me tërheqjen e ministrave, padëgjueshmëri ndaj nevojave ekonomike me vendime jolegjitime, padëgjueshmëri ndaj votës së lirë me vjedhje masive, padëgjueshmëri ndaj vërejtjeve për pak më tepër demokraci me rivjedhje, padëgjueshmëri ndaj vullnetit të shumicës me koalicion të pakicës, padëgjueshmëri edhe ndaj vullnetit të pakicës brenda pakicës me presione e shantazhe, padëgjueshmëri ndaj kryeparlamentarit me dalje pa aprovim e futje të të paftuarve me gjoks, padëgjueshmëri ndaj procedurave, ligjeve dhe kushtetutës me thyerje absurde; na dhanë padëgjueshmëri ndaj perspektivës politike dhe ekonomike të vendit. Në këtë fabrikë padëgjushmërishë, më së paku na u dha ajo për çfarë liderët thirren, institucione të denja dhe një program politik dhe ekonomik po aq të denjë.

***

Kryeministri i rizgjedhur në fjalën e parë tha se “po i jepet fund problemeve në vend”; fatkeqësisht ky është fillimi i një perspektive me plot probleme. Forca e pakët mbrapa Presidentit dhe vet Qeverisë është e frikshme. Në kohë kur thuhet se jemi pranë sfidave të papara nacionale, ekonomike e politike, sfida këto që lidhen me vet ekzistencën ose jo të shtetit kosovar, ne vendosim ti japim fuqi një pakice, të injorojmë nevojën për koncenzus politik dhe bashkim të mendjeve, zgjedhim jokredibilet dhe prodhojmë krizë e përçarje, gjithmonë për hir të akomodimit të interesave më ekstreme individuale.

Prodhojmë paqëndrueshmëri meqë Qeveria e Presidenca e re nuk jep zërin e kosovarëve. Jo më shumë se 38 vota shqiptare janë pakicë e mjaftueshme për jolegjitimitet të paktën moral. Edhe më shumë thellojmë jolegjitimitetin me shantazhe, blerje dhe kërcënime si ato të 22 Shkurtit. Prodhojmë jokoncenzus për proceset urgjente ekonomike e politike me përçarjet e nxitura nga padëgjueshmëria e institucioneve ndaj vullnetit, kushtetutës dhe opozitës. Ku do ta gjejmë pajtueshmërinë për negociata tregtare ekonomike, për miratim të buxhetit, për shitje të aseteve e për integrim ekonomik evropian nëse këto institucione të reja shikojnë jo më larg se vetja? Çfarë garancish ekonomike dhe prosperuese mund ti japim një investimi të huaj, jo se jo me kredibilitet, por me një Qeveri dhe Presidencë të pakicës? Ku do të gjejmë forcën për kohezion nacional për sfidat më të papara në vend në fushën e infrastrukturës, energjetikës, telekomunikacionit e tregtisë pa një pëlqim dominues? Në vend se sot të kishim një Qeveri kredibile, gjithëpërfshirëse, me një President që siguron jo 62 vota të lodhura, por një shumicë absolute, unitet dhe mbështetje të paparë, e tëra çfarë ne bëjmë është kornizimi i fatit të gjithë vendit në hiç më shumë se dy mendje që orë e çast edhe mund të ndërrojnë, e me këtë dhe vet fatin e një vendi të tërë.

***

As më e hapur nuk duket perspektiva e mbështetur me një program serioz. Absurditetet e mungesës së programit filluan në kohën kur u bënë bisedat për bashkim qeverisës. Po që ishin të pakta këto biseda, po që ishin papërmbajtësore e të shpejta, po që nuk ishin të drejtuara kah problemet dhe qëndrimet polaristike të palëve për proceset ekonomike, por ato edhe u kurorëzuan me një dokument të vetëm:  një faqe. Gjithë ato dallime ekonomike në kohë të fushatës mbi rritjen e pagave, qëndrueshmërinë e buxhetit, privatizimin e PTK-së, financimin e autostradës, shitjen e aseteve tjera publike u rrumbullakuan me një dokument më pak kuantitativ (dhe patjetër kualitativ) se një kontratë pune nga më të thjeshtat. Dhe këtu fillon dekompozimi i vlerave dhe qëndrimeve ekonomike e politike, meqë dallimet shuhen kur në tall vihet kolltuku, se interesat e kosovarëve mbulohen nga ata që punë, objektiv dhe jetë kanë amorfitetin politik. Le të jetë si të jetë, në fund të fundit nuk është hera e parë e as që do të jetë fundit kur kolltuku bën magji; por të paktën një copë komforti do të ofrohej sikur Qeveria e re të tregonte një fije respekti me një program të denjë ndaj atyre që sot  jetojnë me varfërinë më të thellë në historinë tonë moderne, me papunësinë e çdo të dytit në krah, me të ardhurat për kokë në fund të pusit botëror, me një regres ekonomik si asnjëherë më parë, rritje të korrupsionit e tenderëve njëburimor nga viti në vit, prezencë të informalitetit e evazionit, me imazh frikësues në sy të çdo investitori që ka sytë nga Ballkani.

E tëra çfarë dëgjuam nga programi i dhënë (dhe fatkeqësisht i aprovuar) ishin politika vlerësuese kualitative, se objektiv i Qeverisë është “përmirësimi i gjendjes ekonomike”, “ulje e papunësisë”, “vendosje e rendit dhe ligjit”, “luftim i korrupsionit, informalitetit dhe evazionit” e deri te “përmirësim i jetës”. Kjo edhe mund të ishte një punim eseje nga një student mesatar që ka percepcion gjeneral se çfarë dhe ku duhet të shkojë një vend, madje aq gjenerale sa të njëjtin mund ta riprodhosh në çdo vend të pazhvilluar e në zhvillim; por të paraqitet një program të tillë Qeveritar për Kosovën e sodit është mungesë e qartë e vullnetit konstruktiv dhe për më tepër vizionit ekonomik.  Mungesa e parametrave sasior ekonomik bëhet me një qëllim të vetëm, që e tërë puna të lihet në amulli dhe ad-hock-izëm si gjithnjë deri më tani. Madje as në tre vitet e shkuara ne nuk kishim një qeverisje të planifikuar. Fati i një vendi varej nga disponimet e mëngjesit të udhëheqësve tanë e asnjëherë në një program qeverisës. Por kjo këtë herë nuk bën punë.  I njëjti kryeministër, i njëjti President së bashku kanë premtuar, janë marrë vesh dhe kanë marrë të drejtën e krijimit të hiç më pak se 35.000 vendeve të reja pune në çdo vit, rritje ekonomike prej 8-10%, ulje të korrupsionit në parametra zero, dyfishim të buxhetit në vitin e dytë qeverisës, dyfishim të pagave dhe mbajtje të qëndrueshmëri buxhetore në vitin e parë, norma të interesit prej 7% po në vitin e parë, ulje të mëtutjeshme të tatimeve, përmirësim të rangimeve katastrofale, dhe përfundimisht, më të rëndësishmen, zbutje të varfërisë në numra njëshifror. Kaq dimë të mbajmë në mend dhe për kaq do të japin llogari.

***

Dhe çfarë tash? E para, duhet verifikuar legjitimitetin dhe pikënisja për këtë është te njeriu më koncensual i zgjedhur ndonjëherë në Parlamentin e Kosovës, kryetari i saj. Nëse ai kishte të drejtë për thyerje të Kushtetutës në rastin e ndërhyrjes atëherë është imperative interpretimi i Kushtetueses për të vlerësuar ose jo thyerjen e aktit më të lartë të vendit. Nëse kjo kalohet atëherë qëndrueshmërinë dhe legjitimitetin e kalojmë në stadin e moralit personal, që dukshëm mungon. Por nëse thyerja e kushtetutshmërisë, qoftë me thyerje të rregullave apo shantazhim të vullnetit mbetet në fuqi, atëherë ne kurrë nuk do të jemi të sigurt për një stabilitet dhe kredibilitet në një president ashtu pak kredibil. Kjo po se po edhe mund të jetë një pjesë e dytë e krizës së Tetorit meqë sa herë që Kryeministri të dojë zgjedhje të reja e tëra çfarë i duhet të bëjë është thirrja për respektimin e Kushtetutës. Më së paku vendit tonë i nevojitet një president në sqetullat e Kryeministrit. E dyta, nëse padëgjueshmëria është bërë standard i prodhuar nga çdokush që ka ndonjë të drejtë vendimmarrëse atëherë është po aq korrekte “t’i  jepet Cezarit atë çfarë i takon” një padëgjueshmëri qytetare. Nëse kosovarëve u ofrohet kryeneçësi, shtyrje me gjoks, dhunim i demokracisë, mosrespektim i vullnetit përtej çdo marre, them se shoqëria jonë duhet të ngre zërin dhe tu thotë po të njëjtëve se ne kemi një vijë të cilën nuk e kalojmë dot; dhe se aty ku mbaron klandestinizmi institucional fillon padëgjueshmëria dhe refuzimi i sistemeve shtetërore nga të gjithë. Le të refuzojmë çdo institucion, çdo vendim, çdo ligj, çdo rregull, e çdo perspektivë në këtë format. Në fund të fundit kjo është vlera që po na promovohet dhe servohet edhe nga miqtë tanë të huaj, të huaj me plot kuptimin e fjalës.

E treta, objektivat zhvillimore që tentohen të kamuflohen me një program të mbështetur në parametra cilësor e jo sasior janë të kota, jokorrekte dhe të paqëndrueshme. Me kaq nuk do të maten. E katërta, nëse çdo vendim politik, ekonomik dhe ligjor i prodhuar nga këto institucione është zë i pakicës shqiptare atëherë ne, sistemi ynë, përkrahja e pamatur e miqve të huaj (me apo pa kërcënime), e çdo hap i vogël e i madh në këtë anarki, kanë prodhuar një monstrum demokratik, mundësi për jostabilitet shtetndërtues dhe pasiguri në çdo vendim të nxjerrë për aq sa ka jetë. Çdo ligj, çdo vendim, çdo licencë, çdo shitje mund të jetë pronë e kontestueshmërisë nga një strukturë Qeverisëse tjetër, mund të jetë nxitje e pakënaqësive sociale të artikuluara nga zërat opozitar, mund të jetë barrierë serioze e mundësisë për rimëkëmbje ekonomike. Çfarë kemi bërë kështu?!