Letra nga limbo
KOHA DITORE, 2 DHJETOR 2016
Mbi papunësinë që bie dhe punësimin që nuk rritet
-1-
Nuk besoj se ka ndonjë temë tjetër për të cilën kam
shkruar më shpesh, se sa ajo e punësimit, përkatësisht numrave të papunësisë
dhe normës respektive. Dhe, në secilin trajtim timin mbi këtë temë kam
argumentuar kundër vlefshmërisë së numrave që Agjencia e Statistikave i
prodhon. Jo sepse ata ndjekin ndonjë metodologji të paimplementueshme diku tjetër,
jo sepse ata implementojnë anketën mirë ose jo (për këtë nuk kam më të voglën
ide), por sepse numrat që ky institucion zyrtar i prodhon, nuk bëjnë sens
ekonomik; hiç, fare.
Përveç se nuk kanë sens ekonomik, të njëjtat numra nuk
paraqesin situatën e vërtetë ekonomike në vend. Dhe në fund të ditës, brenga
kryesore e qytetarëve e politikbërësve në vend nuk duhet të jetë rreth
paraqitjes kozmetike të numrave, por rreth lëkurës së vërtetë të gjendjes
sociale e ekonomike përtej këtij ngjyrimi politik. Fatkeqësisht, deri më tani,
përkundër argumenteve të ngritura e stërngritura kaherë, nuk ka pasur një debat
të mirëfilltë të ekonomistëve mbi një fakt të vetëm të papunësisë – mbi papunësinë
që bie dhe punësimin që nuk rritet.
-2-
Kosova vazhdon të jetë i vetmi vend në botë që ka ulje të
papunësisë duke mos rritur punësimin. Pra, përderisa papunësia ka rënë nga 45%
në vitin 2012, në 27% në fitin 2016 (gjithmonë sipas numrave të Agjenicsë së
Statistikave), numri i të punësuarve për këto tri vite ka mbetur përafërsisht i
njëjtë. Në njërën anë pra kemi përgjysmim të papunësisë, në anën tjetër kemi
stagnim të punësimit. Pra, thjeshtë, natyrisht, Kosova nuk ka përmirësim të
situatës së punësimit. Kosova ka përmirësim të numrave të papunësisë.
Dhe ka vetëm një shpjegim logjik në këtë elaborim alogjik
të numrave; e i njëjti lidhet me masën e forcës jo aktive të fuqisë punëtore në
Kosovë. Sipas ASK-së, Kosova ka forcë joaktive punëtore – pra të tillë që s’llogariten
në numrat e papunësisë – në masën prej 62.2%. Pra, dy të tretat e fuqisë punëtore,
fshihen nga llogaritjet e papunësisë – konsiderohon si individë që nuk duan punë.
Me këtë numër, siç dhe kam argumentuar kaherë, Kosova
renditet – besoni ose jo – e para në botë për nga joaktiviteti. E kalon Timorin
Lindor me 62.1%, e kalon Moldavinë me 58.7%; e kalon Palestinën me 58.6%, i
kalon Ishujt Samoa me 58.22%; e kalon Jordaninë me 57.6%, e kalon madje edhe
Irakun – në luftë – me 57.6%
Janë pra plot 750 mijë kosovarë që fshihen nga përllogaritjet
e papunësisë. E kur fshinë 2/3 e popullsisë, kur fshinë jo 7 mijë por plot 750
mijë kosovarë nga përllogaritja, është tërësisht e parëndësishme se me çfarë
numri të papunësisë del në fund. Ky numër lehtë mund të bëhet dhe 0%, e tëra çfarë
duhet është që Kosova të fshijë gjithë forcën punëtore nga përllogaritja – t’i
shpallë të gjithë si joaktiv.
-3-
Kosova nuk i ka 62.2% të forcës madhore si jo aktive. Kosova
nuk ka karakteristikat kulturore e religjioze si shumica e vendeve që renditen rreth
saj në rangimin botërorë. Kosova nuk është as si Iraku e as si Palesitna. Në
vende të tilla, gruaja nuk është fare aktive, sepse normat shoqërore të vendeve
përkatëse e trajtojnë si të tillë. Vendet e rajonit, me të cilat edhe Kosova
ndan më së shumti karakteristika kulturore, religjioze e gjeografike, kanë
normë joaktiviteti prej 46.8% - në mesatare. Mali i Zi ka normë prej 50.1%;
Serbia prej 47.5%, Shqipëria prej 44.9% e Maqedonia prej 44.8%. Në secilën
rrethanë të mundshme, Kosova do të duhej të kishte normë joaktiviteti si në Shqipëri
e Maqedoni.
Nëse numri final i papunësisë është i palogjikshëm, atëherë
i njëjti duhet të jetë dhe i papërdorshëm. Numri i papunësisë sonë, 27% pra, është
i papërdorshëm sepse ndërtohet mbi baza të palogjikshme – të fshirjes së 2/3 të
popullsisë së rritur nga secila përllogaritje. Në rrethana si këto, ne duhet
kthyer nga numrat e punësimit. Në të vërtetë, jo pak vende e jo pak administrata
nëpër botë, masin efikasitetin e tyre me numrin e vendeve të reja të punës që
krijojnë.
Sipas ASK-së, në Kosovë numri i të punësuarve është 328
mijë vetë. Pra, nga 1.2 milion banorë të moshës madhore për punë, janë të punësuar
veç 27%. Pjesa tjetër është ose jo aktive, ose e papunë – jo aktiv janë 750 mijë
banorë, të papunë, ASK na thotë, janë veç 116 mijë vetë në Kosovë. Po sipas
ASK-së, në dymbëdhjetë muajt e fundit, janë krijuar plot 32 mijë vende të punës
në Kosovë. Pra, përderisa në vitin 2015 Kosova i kishte 296 mijë të punësuar, në
vitin 2016 Kosova i ka 328 mijë sosh.
-4-
Fillimisht, ka një diskrepancë serioze logjike në mes të
vendeve të krijuara për 12 muajt e fundit dhe normës së rritjes ekonomike në
Kosovë. Nëse rritja ekonomike në Kosovë përgjatë vitit të shkuar ka qenë nga
3.5% deri në 4%, atëherë gjasat e krijimit të 32 mijë vendeve të punës janë
krejtësisht abnormale. Mos të harrojmë, sipas secilës matje empirike e serioze
të Bankës Botërore, Fondit Monetar Ndërkombëtar e secilës analizë tjetër të
pavarur, Kosovës i duhet normë dy shifrore për të filluar akomodimin e fuqisë
punëtore që secilin vit futet në tregun e Kosovës si e papunë. Kjo fuqi punëtore
që secilin vit futet si e papunë rrumbullakohet rreth 20-25 mijë. Pra, për të
krijuar akomodim për këta 20-25 mijë të rinj do të na duhej normë rritjeje
dyshifrore. Për 32 mijë vende të reja pune, norma jonë e rritjes do të duhej të
ishte nga 14-16% në vit. Mos të harrojmë e kishim 3.5% deri në 4%.
Për mua, numri i të punësuarve prej 328 mijë është krejtëisht
real, madje më i vogël se sa duhet të jetë. Joreale është rritja. Pra njëri nga
raportet paraprake është i gabuar sepse, siç argumentova kaherë, baza mbi të
cilën përllogaritet papunësia (joaktiviteti pra) është e gabuar dhe si pasojë
prodhon numra të përçuditshëm. Pra, numri prej 328 mijëve duhet është real. Kjo
sepse vetëm Trusti Pensional i Kosovës ka 300 mijë kontribuues aktiv. Janë pra plot
300 mijë qytetarë që janë të regjistruar formalisht e që kontribuuojnë në trust
pensional gjatë gjithë vitit. Në të vërtetë, s’është aspak e habitshme që me
normën e joformalitetit në Kosovë të kemi 328 mijë të punësuar. Kjo do të
thoshte që jofromaliteti i fuqisë punëtore është vetëm 10%. Në të vërtetë, për
mendimin e argumentimin tim, në Kosovë numri i të punësuarve jo formal duhet të
jetë dhe më i madh sepse jofromaliteti është më i lartë se sa 10%. Rreth 10%
joformalitet e kanw plot vende tw zhvilluara madje. Nëse Trusti i pensioneve i
ka 300 mijë kontribuues formal, atëherë me një normë joformaliteti të fuqisë
punëtore prej 30%, punësimi këndej duhej tw ishte rreth 360-380 mijë vetë. Pra,
ASK nuk ja qëllon as numrin real të të punësuarve. E zvogëlon atë, e zvogëlon
dhe numrin e punëkërkuesve, por rritë vazhdimisht joaktivitetin.
Për ta thënë më thjeshtë, pavarësisht ASK-së, Kosova i ka
1.2 milion banorë të moshës së punës.
Nga ta punojnë formalisht 300 mijë vetë, dhe mesiguri, 70-90 mijë të tjerë në të
zezë. Edhe sikur të ishin 400 mijë të punësuar (e jo 328 sa thotë ASK) në të
zezë e bardhë, Kosova do të kishte veç 30% punësim – kur i ka pra 1.2 milion
banorë të moshës së punës. Pjesa tjetër janë ose të papunë, ose joaktiv, pra të
painteresuar për punë. Nëse Kosova ka normë joaktiviteti si të Shqipërisë e
Maqedonisë – pra 44%, atëherë i bie se 530 mijë nuk do të donin punë. Pjesa e
mbetur prej 300 mijë, në secilën rrethanë logjike do të ishin të papunë. Në një
proporcion përqindjeje, papunësia në Kosovë – edhe sikur 400 mijë të ishin të papunë
e 530 të tjerë të mos kërkonin punë – do të ishte rreth 40%; gati dy herë më e
lartë se sa numri aktual zyrtar. I gjithë marifeti pra është te përllogaritja e
joaktivëve si jashtë tregut të punës.
No comments:
Post a Comment