Letra nga limbo
KOHA DITORE, 29 KORRIK 2016
Mbi të gjitha, është domosdoshmëri që të c’kapemi nga
secila influencë politike para diktatoriale. Neve na duhet një model tjetër i
shtetbërjes. Një që nuk kërkon që gjyqësinë ta bëj qeveria, apo satira të
ndalohet me burg. Mendësi të tilla nuk kanë vend në kohën tonë.
-1-
Javën që shkoj, kisha shkruar për domosdoshmërinë e c’kapjes
së Kosovës nga ndikimi i politikës së tanishme të Turqisë. Mjaftuan më pak se
një javë para se kjo domosdoshmëri të shpërfaqej në formën më të qartë të
mundshme. Në vijimësi të një komenti satirik prej “facebooku” të një gazetari
kosovar, qeveria e Turqisë nëpërmjet ambasadës së saj në Kosovë kishte dërguar
një letër – të gjerë e të gjatë – në të cilën kërkohej marrja e masës dhe
burgosja e gazetarit në fjalë.
Janë tri observime që njeriu mund t’i nxjerrë nga një tregim
si ky; gjithmonë duke abstrahuar personazhet dhe subjektivitetin eventual që
dikush mund të ketë në këtë drejtim; gjithmonë duke u përqendruar në parime
pra. Të trija observimet, unë argumentoj, ushqejnë domosdoshmërinë e c kapjes
të sa më parme të Kosovës nga influenca neo-osmane.
-2-
Observimi i parë, dhe më i rëndësishmi, është se letra në
fjalë jep mendësinë me të cilën sot funksionon qeveria turke. Sipas kësaj
mendësie, qeveria e një vendi duhet të ketë të drejtë të marrjes së masës dhe
persektuimit të individëve – kushdo qofshin ata; duke zëvendësuar kështu
organet e rendit, të pavarura në esencë. Pra, për qeverinë turke, është normale
që në një shtet, qeveria e politika të zëvendësojë gjyqësinë – rrjedhimisht dhe
kërkesa për marrje masash. Me këtë kallëp e me këtë mendje, sot po burgosen mbi
50 mijë qytetarë turq atje.
Observimi i dytë, jo më pak i rëndësishëm, se satira e
ironizomi është pengesë e një qeverie. Dhe janë vetëm qeveritë jodemokratike,
të autokracisë e diktaturë në bërje që shfaqin reagim nervoze ndaj humorit e
satirës. Pra, është pak e pritshme që ambasada e Turqisë në Kosovë të mos ketë
kuptuar ironinë e postimit – siç ishte shënuar qartazi aty. Është shumë e
pritshme që pikërisht satira e ironia i kishte thumbuar ata. Në fund të ditës,
reagime të tilla kishte pasur dhe më parë, kur, shteti turk kishte kërkuar masa
të njëjta nga qeveria gjermane ndaj një komedianit gjerman.
Observimi i tretë, dhe më i pritshmi, ndërlidhet me mënyrën se
si shteti turk e sheh Kosovën. Reagimi në fjalë përmbanë një dozë enrome të
tolerancës intervenuese. Për një shtet që ka investuar shumë pak në projektin
Kosovë, një guxim i tillë është hiq i pritshëm. Paralelet me intervenimet e
ambasadës së SHBA-ve janë të pavenda. Projekti Kosovë, në gjtihë zhvillimin e
vet, ka qenë projekt i përbashkët i popullit shqiptar dhe politikës amerikane –
rrjedhimisht, me vend ose pa vend tjetër muhabet – e drejta intervenuese
amerikane në Kosovë. Por politika turke nuk ka pasur aksione të tilla në
Kosovë; asnjëherë. Ka pasur, gjithsesi, aksione të tjera.
-3-
Aksionet e tyre janë ndërlidhur me të gjitha kompanitë
publike të transferuara në private si dhe me të gjitha projektet kapitale të
zhvilluara në vend. Merreni për pak pasqyrën ekonomike tonën. Shihni cilat janë
kompanitë më të mëdha në vend. Janë të gjitha turke. Janë kompani që sot mbajnë
asetet qenësore të Republikës. Dhe në të gjitha involvimet e tyre – pothuajse
pa përjashtim – janë shpërfaqur afera korruptive, të praktikave të dëmshme
korporatave e të ecjeve regresive.
Sot, influenca turke është e shtrirë në sektorin më të
rëndësishëm tonin; në atë energjetik. Nëpërmjet një marrëveshje shumë të
kontestuar, për një çmim shumë të nënvlerësuar, kompani të lidhura ngushtë me
politikën e Erdoganit, kishin blerë rrjetin e tërë energjetik në vend.
Hiq më ndryshe nuk është rasti as në Aeroportin e Prishtinë;
ku një kompani cimenti ishte shpallur fituese në fushën e aviacionit. Pjesa më
e madhe e lidhjeve fluturuese që nga koncesionimi janë drejtuar nga Stambolli;
përderisa kompani me renome botërore e perëndimore, si British Airëays ndër të
tjerash – janë përjashtuar nga operimi. Prishtina, dhe pothuajse pjesa më e
madhe e aeroporteve rajonale (influenca turke pra nuk shtrihet vetëm tek ne)
janë bërë pika periferike e tërësiht shërbyese të Stambollit. Paradoksalisht,
sot për një lëvizje në Perëndim duhesh të ndalesh në Lindje.
Investimet infrastrukturore, në rrugë pra, ato 1.6 miliardët
e dhëna në dy autostrada, përfshijë sërish kompani turke – këtë herë në
partneritet me një kompani amerikane. Në këtë rast, veçse, kur ata shisnin e ne
blenim, çmimi ishte më i larti në Evropë. Kur ne shisnim e ata blenin, çmimet
ishin pothuajse falë.
Prezencën turke, të theksuar madje e dominonte, e gjenë në
sektorin më profitabil e më të qendrueshëm në ven; në sektorin bankar. Sot në
Kosovë mbi 50% e numrit të bankave është në pronësi turke.
E njëjta prezencë e influencë është edhe në industri të tërë,
në veçanti atë të ushqimit. Të njohur si shoqëri konsumuese, ne kemi orientuar
gjithë tregun tonë nga Lindja. Shihni për pak produktet në raftet e
minimarketeve apo ato në shtëpi që mund t’i keni. Natyrisht se tregu e leverdia
përcakton kahjen e operimeve; por këtu kemi të bëjmë jo me levërdi e treg, por
me invazion mirë të menduar e të eksekutuar në përpikmëri.
-4-
Në gjithë këtë invazion kosovar, Turqia ka qenë kontribuuese
e theksuar e rrymave fetare që në thelb, siç kam argumentuar një javë më parë,
nuk kanë pasur konsolidimin e besimit, por shndërrimin e tij në mjet për të
sulmuar shekullarizimin në Kosovë. Këto rryma janë futur në institucione
religjioze, por para së gjithash, edhe në ato edukative. Do të na duhet shumë
pak kohë për të kuptuar intensitetin e një intervenimi të tillë.
Kosova pra ka lejuar shtrirjen turke sepse prijësit e saj,
për interesa tërësisht korruptive, kanë preferuar pazaret prej alleshverishi
para investimeve me renome. Pra, në energjetikë ne kemi ndjekur kompani
gjermane për t’i zëvendësuar ato me miqtë e familjarët e Erdoganit. Në
aeroport, që ishte inauguruar nga i njëjti, ne kishim larguar kompani franceze.
Në industri të tëra ne kemi përndjekur investitorë evropianë – që, nëse asgjë
tjetër, do të sillnin kulturë korporatizimi modern; dhe në vend të tyre kemi
marrë e pranuar tygjarë.
Dhe të mbesim të qartë, investimet e këtyre tygjarëve janë
hajgare. Pra, në Kosovë, kudo që ka prezencë turke, nuk bëhet fjalë për
investime të njëmendta të vendeve të punës e krijimit të inovacionit apo
vlerës. Bëhet fjalë për zhvatje e marrje të sa më parme të ndonjë ajke
financiare që Kosova mund ta ketë.
Sërish, është domosdoshmëri që këtë influencë të shtrirë
gjithandej në vend, të zhbëjmë. Jo duke i përndjekur operatorët këndej, por
duke i mbushur me konkurrencë e prurje të reja nga Perëndimi. Në konkurrencë me
Pereëndimin, alleshverishët s’do të kenë gjasë.
Mbi të gjitha, është domosdoshmëri që të ç’kapemi nga secila
influencë politike para diktatoriale. Neve na duhet një model tjetër i
shtetbërjes. Një që nuk kërkon që gjyqësinë ta bëj qeveria, apo satira të
ndalohet me burg. Mendësi të tilla nuk kanë vend në kohën tonë. E, pavarësisht
simpatisë jo të vogël që politikat zyrtare turke kanë – paradoksalisht – në mes
nesh, është obligim patriotik i yni, i mendimtarëve e intelektualëve të tjerë,
që këtë shoqëri ta formësojnë shumë më ndryshe.
No comments:
Post a Comment