Letra nga limbo
KOHA DITORE, 8 PRILL 2016
Mbi skandalin më
të madh financiar të bërë publik ndonjëherë
-1-
“Panamapapers”
apo letrat nga Panamaja, shpërthyen këtë javë. Një në skandalet më të mëdha
financiare kishte rrjedhur nga një burim i panjohur tek gazeta gjermane “Suddeutsche
Zeitung” – e e cila kishte angazhuar më pas mbi 100 media me mbi 400 gazetarë në
plot 80 shtete. Grupe investigative nga “The Guardian”, “BBC”, “ËDR”, “Le Monde”,
“El Confidencial”, “La Nacion”, “NDR” – e të tjera plot, kishin kaluar plot një
vit në shfletimin dhe investigimin e dokumenteve të pranuara; ishin plot 12 milionë
dokumente të tilla. Për të kuptuar madhësinë e dokumenteve në fjalë,
publikuesit i kishin krahasuar ato me skandalin e famshëm të kabllogrameve
diplomatike të “Wikileaks”. Pra, përderisa në skandalin “Wikileaks” kishin
rrjedhur dokumente në madhësi prej 1.7 gigabajt, në këtë të “Panamapapers”
dokumentet zinin një hapësirë prej plot 2.6 terabajt. “Wikileaks” pra bënte vetëm
0,0007% të dokumenteve të “Panamapapers”.
Materiale
pra kishte përplot; e e vetmja mënyrë për shfletimin, hetimin dhe publikimin e
tyre ishte në organizimin e një iniciative globale investigative – të mediumeve
më të fuqishme botërore. Kjo iniciativë kishte përfunduar raundin e parë këtë
javë.
Mashtrimet
e para publike përfshinin emra nga Vladimir Putin tek kryeministri i Islandës,
nga presidenti i Ukrainës deri tek regjimet e Lindjes; nga zyrtarët e FIFA-s
deri tek Lionel Messi e Michel Platini. Lista e emrave të përfshirë në skandale
financiare ishte enorme. Mbi 40 zyrtarë të lartë të qeverive nëpër botë ishin në
lidhje – vet apo nëpërmjet miqve e familjarëve të vet – me shmangien e taksave,
themelimin e kompanive “offshore”, fshehjen e pasurive e shpëlarjen e parave.
-2-
“Panamapapers”
përmbante regjistra transakcionesh të një kompanie të themeluar në Panama nga
një emigrant gjerman me emrin Jurgen Mossack. “Mossack Fronseca”, siç dhe ishte
emri i kompanisë, kishte rreth 214,000 klientë – të gjitha kompani “offshore”.
Kompanitë
“offshore” janë pjesë përbërëse e parajsave fiskale – e vendeve që nuk kanë
kontrolle mbi kapitalin, origjinën apo destinacionin e tij. Panamaja ishte një
vend i tillë për tri arsye kryesore. E para, në Panama, është fare e lehtë të
regjistrosh një biznes edhe po nuk je banor i vendit. Një të drejte të tillë
pak vende nëpër botë e bëjnë. E dyta, regjistrimi i biznesit në Panama nuk kërkon
informacione mbi pronarët e biznesit – pra
është fare e lehtë të regjistrosh një biznes duke ruajtur privatësinë e duke
mos bërë publik asnjë detaj mbi pronësinë. Shumë vende nëpër botë verifikojnë e
kalojnë nëpër procedura strikte të vërtetimit të pronarit dhe – mbi të gjitha –
burimit të kapitalit; Panama – dhe shumë vende përreth saj nuk e bëjnë një gjë
të tillë. Dhe e treta, në Panama, regjimet fiskale – pra normat e taksave – janë
jashtëzakonisht të ulëta. Ky fakt bënte që i gjithë procesi të ishte edhe
diskret, edhe i lehtë por edhe i lirë.
Në
gjithë këtë proces, firmat ligjore, sikurse “Mossack Fronseca” luanin një rol qenësor.
Në të vërtetë, ishin firmat ligjore që bënin themelimin e kompanive “offshore”,
dhe ishin vetëm firmat ligjore ato që kishin informacione të plota mbi fondet,
transakcionet dhe investitorët. Baza e të dhënave të një të tille, kishte
rrjedhur këtë herë.
-3-
Logjika
e skemës ishte fare e thjeshtë. Një individ që kishte fonde të dhëna – të pista
ose jo këtë herë ka pak rëndësi – kontaktonte një firmë ligjore si “Mossack
Fronseca” në Panama. E njëjta më pas themelonte një kompani në emër të këtij
individi, informacionet e të cilit nuk kishte pse t’i bënte publike – sepse ligji
atje nuk kërkonte një gjë të tillë; dhe kalonte gjithë fondet e dhëna në emër të
saj. Kjo kompani, më pas investonte lirshëm nëpër botë – përfshirë madje edhe në
vendin e origjinës nga ku individi kishte nxjerrë fondet në fillim. Investimet
e bëra ishin dhënë si të jashtme. Një cikël i tillë shpërlante paratë. Investimi
nga një kompani e regjistruar në Panama ishte tërësisht ligjor; ani pse mjetet
jo domosdo ishin të tilla.
Por
mos të harrojmë, jo të gjitha kompanitë “offshore” merreshin me aktivitete
joligjore. Shumë kompani e qytetarë nëpër botë, për shërbimet e veta angazhojnë
kompani që operojnë në parajsa fiskale – sikurse kjo e Panamasë – jo për të
fshehur paratë, por për të paguar më pak taksa. E pagasa më e ulët e taksave është
plotësisht ligjore. Pra ka një dallim substancial në mes të “tax avoidance” (në
shqip “shmangja e taksave”) dhe “tax evasion” (në shqip “evazioni fiskal”).
Shmangja e taksave, për dallim nga evazioni fiskal, është një veprim legal që përfshinë
gjetjen e vrimave ligjore për operacione biznesore që ulin obligimet e
tatimeve. Evazioni fiskal është fshehje e detyrimeve fiskale përkundër
obligimit ligjor për t’i paguar ato. Ani pse në definicion e vepër të dy termet
kanë dallime të theksuara, në pasoja ato janë të njëjta; më pak kontribut
buxhetor në qeveritë respektive.
Motivet
e shfrytëzimit të Panamasë pra ishin të ndryshme. Për kryeministrin e Islandës,
për shembull, ato ndërlidheshin me shmangien e taksave – jo me shpëlarjen e
parave. Skandali, megjithatë, e kishte ndërlidhur atë me fshehje të pasurisë.
Një kompani në emër të gruas së tij – ani pse e regjistruar në Panama – nuk
ishte deklaruar nga ai. Për këtë ishte detyruar të jepte dorëheqje.
Për
presidentin e Rusisë Putin, skandali përbënte përveç fshehjes së pasurisë edhe
shpëlarje të parave. Ani pse emri i tij nuk ishte gjetur në asnjë dokument të
dhënë, ishin emrat e familjarëve dhe miqve të ngushtë të tij, që gjendeshin
gjithandej. Kështu, kumari i vajzës së tij, shoku i afërm i gjithë fëmijërisë së
tij, një muzikant i rëndomë pa asnjë përvojë biznesore, kishte plot 2 miliardë
asete të regjistruara në Panama. Një pjesë e këtyre aseteve ishin investuar më
pas në Rusi – në qendra të skjimit, në qendra tregtare, rafineri e biznese të
tjera.
-4-
Skandalet
domosdo do të prekin edhe Ballkanin. Në Ballkan, si në pjesën më të madhe të
Evropës Lindore, pasurimi i shpejtë e korruptiv i politikanëve e biznesmenëve të
ndërlidhur me politikën kërkon domosdo një proces shpëlarës – e që domosdo ka
ndodhur këndej.
“Panamapapers”
mund edhe ti mos shfaqë të gjithë. Në fund të ditës, bëhet fjalë për dokumentet
e vetëm një firme ligjore – të “Mossack Fronseca”. Në Panama ka me qindra e mijëra
firma ligjore të tilla, dokumentet e së cilave natyrisht se mbahen sekret. Por
mbi të gjitha, një skemë e tillë operimi, për shumë aksidentalë të korruptuar
tanë mund të jetë edhe e komplikuar. Skemat e këtyre tanëve duhet të jenë më të
thjeshta. Në Kosovën me kontroll financiar e regjistrues të dobët, të njëjtat
para janë investuar herë në pasuri të plaujtshme (brenda e jashtë) e herë në
biznese që sot janë ndër më të mëdhatë në vend.
Për
percepcionin publik, kosovarët nuk kanë nevojë t’i presin skandalet ndërkombëtare.
Mjaftojnë t’u shohësh shtëpitë, vilat, tokat, xhipat e pasuritë tjera
gjithandej – të bëra shpejtë e lehtë. Për procesime gjyqësore – natyrisht –
duhen dokumente të tilla. Ato mund edhe të mos bëhen publike asnjëherë, por skandali
i Panamasë gjithsesi ka treguar se asnjë fshehtësi nuk mund të rri e tillë përherë.
No comments:
Post a Comment