Letra nga limbo
KOHA DITORE 6 NËNTOR 2015
Një vështrim i dytë – dhe shtesë – mbi Marrëveshjen
e Stabilizim-Asociimit
-1-
Dyshoj shumë se dikush, për të mos thënë
asnjëri, nga deputetët kundërshtues të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit të
ketë lexuar dokumentin gati gjashtëqind faqesh mbi Marrëveshjen e
Stabilizim-Asociimit. Ç’është e vërteta, as votuesit pro nuk do ta kenë bërë
një gjë të tillë.
Rrjedhimisht, as argumentet mbrojtëse, e
edhe më pak ato kundërshtuese nuk është se bënin shumë rezon. Të parat jepeshin
me domosdoshmëri mbështetjeje, të rrumbullakuara vetëm me një qëllim
përfundimtar që mban diku fjalët “integrim evropian e euroatlantik”, të dytët
ndërsa jepeshin me inercion dhe nevojë të domosdoshme kundërshtuese – për
hidhërime partiake më shumë se sa rezonë ekonomikë e politikë. Së këndejmi,
debati u vendos aty ku bëhet më lehtë në popullizmin e rrjeteve sociale. U
argumentua e u kundërargumentua sërish pa përballje të fakteve e analizave
ekonomike, siç do të duhej të bënte njëmend një shoqëri që ka thelb debati.
Në vazhdimësi të shkrimit të parë të
publikuar në këtë kolumne një javë më parë, po provoj t’i rendis dhjetë pika –
dhjetë observime – që mbështesin në parim MSA-në, por dhe që njëkohësisht
theksojnë domosdoshmërinë e kujdesit edhe në trajtimin politik, por edhe në
trajtimin ekonomik të procesit post-implementues. Sepse, nëse asgjë tjetër, kjo
marrëveshje nuk shërben si një akti final, por shërben si një nisje e një
procesi afatgjatë që definon dhe shtetësinë e Kosovës. Dhe mu mbi këtë fakt,
kundërshtoj vendimin e opozitës kosovare që sërish të rreshtohet gabim në
rrjedhat ndërkombëtare të Kosovës.
-2-
Së pari, tregtia e lirë me BE-në dhe
anëtarësimi në BE janë të ndërlidhura – shkojnë bashkë. Nuk mund të kesh
mbyllje tregtare me Evropën përderisa kërkon vend në Evropë. Prandaj, të gjithë
ata që në njërën anë pretendojnë anëtarësim në BE, e në anën tjetër
kundërshtojnë MSA-në mbi motivet e tregtisë së lirë me BE-në, nuk kanë ide se
çfarë flasin.
Së dyti, politikisht, kishte me qenë një
rast absurd pasja e tregtisë së lirë me Serbinë, Maqedoninë apo dhe Bosnjë e
Hercegovinën (siç e kishim deri sot), e refuzimi i saj me vendet e BE-së. I
pakuptimtë pra mbetet një orientim i tillë. Protekcionizmi në anën tjetër –
ndaj të gjithëve – nuk është se do shumë logjikë për argumentim. Gjëja e fundit
që ky vend meriton është mbyllja e rritja e çmimeve në pafundësi.
Së treti, pas MSA-së produktet dhe
shërbimet nga BE-ja do të bëhen më të lira – sepse nuk do të paguhet doganë mbi
to. Ky akt, nëse asgjë tjetër, i bën produktet evropiane më konkurruese se ato
serbe e maqedonase. MSA-ja godet në radhë të parë importet nga këto dy vende.
Për më tepër, kosovarët do të mund të marrin produkte shumë më kualitative – me
çmime më të lira – se sa ato që i konsumonin tash e gjashtëmbëdhjetë vjet
rresht. Në këtë vijë, e gjithë frika mbi cilësinë e produkteve që vijnë nga
fabrika e linja inferiore prodhimi mund të bien, së paku secili ka zgjedhje të
lirë.
Së katërti, zbatimi i MSA-së nënkupton dhe
të hyra më të pakta doganore. Por kjo nuk do të thotë humbje financiare për
kosovarët. Në fund të fundit, doganën mbi produktet evropiane e paguajnë vetë
kosovarët. Sot, në vend se këto para të përfundojnë në buxhet, mbesin në xhep
të kosovarëve. Thënë të drejtën, dhe në një pikë argumentimi, me nivelin e
tanishëm korruptues të menaxhimit të parasë publike, nuk është se bëhet ku me
ditë çfarë humbjeje. Përveç kësaj, rritja e të hyrave doganore në kurriz të
çmimeve më të larta është logjikë e mbrapshtë. Në këtë logjikë, duke na rritur
të gjithëve çmimet, buxheti mund edhe të pesëfishohet – natyrisht të gjithë të
vdekur nga uria. Fillimisht, Kosova duhet të rrisë të hyrat e brendshme e jo të
mbështetet në ato të jashtme, dhe mbi të gjitha, Kosova duhet të bëjë këtë
rritje jo nëpërmjet rritjes së taksave për gjithsecilin, por nëpërmjet rritjes
së bazës tatimore – pra vlerës së krijuar këndej.
Së pesti, MSA-ja do të rëndojë konkurrencën
për prodhuesit e krijuesit vendës. Për këtë Kosova duhet të krijojë politika
ekonomike që rrisin prodhimin vendës, në të kundërtën siç është dëshmuar deri
më tani, pa një ekonomi krijuese, pa një bilanc të përmirësuar tregtar,
rimëkëmbja ekonomike është e pamundur. MSA-ja pra vetëm si akt përfundimtar e
jo proces, është e pakuptimtë. Këto politika vendëse natyrisht se nuk ndërtohen
duke shpenzuar para në autoudhë super të shtrenjta, e as duke rritur pagat për
sektorin publik.
Së gjashti, në ndihmë të këtyre politikave
shërbejnë disa masa të parapara me vetë marrëveshjen – që duket se është lexuar
pak nga shumë kundërshtues të saj. Së pari, implementimi i MSA-së është
gradual; pra heqja e doganës për shumë produkte bëhet nëpër vite – jo
menjëherë. Kjo jep kohë. Së dyti, janë plot produkte kosovare që mbesin të
mbrojtura nga importet e parapara edhe pas marrëveshjes. Përfundimisht, BE-ja
ndan plot 650 milionë euro ndihmë për bizneset kosovare. Pra secila humbje
eventuale mund të kompensohet njëtrajtësisht, po ditëm. Tjetër çka se a do të
dimë a jo të bëjmë një gjë të tillë.
Së shtati, shkon pa u thënë, se MSA-ja hap
një treg të ri për ndërmarrjet eksportuese kosovare, pa doganë në gjithë
Evropën. Ndonëse një treg i tillë ka qenë i hapur dhe më parë – me masa
preferenciale vjetore – nënshkrimi e sigurimi afatgjatë i së drejtës mbi
eksport të lirë jep siguri për shumë investime. Sërish, tjetër çka se a dimë
apo jo t’i sjellim e ndërtojmë këto investime.
Së teti, pika më e dobët e marrëveshjes
mbetet trajtimi i BE-së pa paragjykim ndaj statusit – as njohje e as mosnjohje.
Ky fakt fatkeq ka kohë që nuk bën më risi, por megjithatë mbetet jashtë
kontrollit tonë. Janë pesë shtete që nuk na njohin. Dhe përderisa ka vetëm një
shtet në BE që nuk njeh Kosovën, BE-ja do ta ketë të pamundur trajtimin e
Kosovës si shtet.
Së nënti, alternativa e mosnënshkrimit të
MSA-së, se pse BE-ja nuk na gjykon statusin tonë, ka qenë refuzimi i secilës
marrëdhënie kontraktuale me BE-në. Refuzimi dhe pritja derisa Spanja – për
shembull – të zgjidhë problemin në Katalonjë, nëse e zgjidh ndonjëherë
gjithsesi, kishte me qenë shumë i kushtueshëm dhe i pakuptueshëm. Pritje e
pafundme.
Së dhjeti, MSA-ja natyrisht nuk na bën më
pak neve shtet, përkundrazi, shfrytëzimi i mirë i saj veçse na forcon. Shtet
mbesim pranoi apo nuk pranoi Spanja me Rumaninë, Sllovakinë, Greqinë e Qipron.
Shtet mbesim sepse e kemi shpallur veten si të tillë dhe sepse shumë vende më
të rëndësishme na njohin si të tillë. MSA-ja është një mekanizëm që na afron me
BE-në, dhe për secilin pretendues që pranon BE-në si shtëpinë tonë
përfundimtare është e paalternativë.
-3-
Për fund, ka dhe një ndërlidhje të MSA-së
me respektimin e marrëveshjeve të Brukselit. Në shumë nuanca kjo ndërlidhshmëri
për secilin kundërshtues të marrëveshjeve mund të shpërfaqë një lajm jo të
mirë. Por, në një dozë të lehtë optimizmi, duhet thënë se marrëveshja nuk
nënkupton me automatizëm shkëputjen e relacioneve BE-Kosovë po nuk u respektuan
marrëveshjet Kosovë-Serbi. Ajo lë mundësinë e shkëputjes, por dhe lë mundësinë
e moshkëputjes. Në të vërtetë, ky relacion mund të marrë forma të ndryshme në
të ardhmen, varësisht prej zhvillimeve politike në Kosovë e rajon. Por refuzimi
i marrëveshjes nga frika se refuzohet – sërish më mbetet i pakuptimtë. Ti
kërkon një anulim, për shkak se ke frikë nga anulimi.
Për Kosovën – dhe rajonin njëkohësisht –
duhet bërë e qartë se me të gjitha zhvillimet politike e ekonomike në BE,
anëtarësimi është një ëndërr e largët. Jo vetëm se ky vend yni është larg, por
sepse dyert evropiane për zgjerim janë mbyllur kaherë. Në BE nuk flitet për
zgjerim, flitet për mbijetesë të unionit, mbi mundjen e euroskepticizmit e mbi
amortizimin e lëvizjeve ekstreme, herë të krahut të majtë e herë të atij të
djathtë. Në rrethana si këto ecja jonë evropiane është e largët. Por kjo nuk do
të thotë se ne nuk duhet të ndërtojmë institucione demokratike, ekonomi të
qëndrueshme apo dhe shoqëri të hapur. Përkundrazi. Këtë hapësirë të mbylljes së
dyerve për zgjerim ne duhet shfrytëzuar për të kapur trenin e ikur kaherë të
vendeve në rajon, të cilat po ashtu mbesin në qorrsokakët e premtimeve
evropiane. Deri në bërjen njëmend të shtetit - secilën pengesë burokratike, të
cilën nuk e kontrollojmë dot, duhet kaluar. Çfarë s’duhet kaluar assesi është
ndërtimi ynë i brendshëm shkel e shko. I njëjti mbetet armiku më i madh i
shtetësisë sonë.
No comments:
Post a Comment