Letra nga limbo
KOHA DITORE, 18 PRILL 2014
Një përmbledhje e problemeve që karakterizojnë shpenzimin
e parasë publike në Kosovë
Janë premtimet elektorale ato
që më shpërfaqin më së miri – gjithsesi tragjikisht – dobësitë e sistemit tonë
financiar; atij planifikues dhe shpenzues. Janë mu këto premtime që rrënojnë
secilin dokument planifikues të vendit, nga Korniza Afatmesme e Shpenzimeve e
deri tek planifikimet buxhetore të parvjetshme; thuajse nuk ekzistojnë, thuajse
nuk janë bërë asnjëherë – ç’është e vërteta, të njëjtat janë bërë sa për sy e
faqe.
Pra planifikimi dhe shpenzimi
financiar, në një vend normal, do të duhej të ishte pjesë e një kornize unike
financiare, e cila më pas ndërlidhet me gjithçka tjetër që buron nga ajo. Në
një vend normal, planifikimi do të merrej seriozisht; sepse tregon maturi,
dije, angazhim dhe qartësim të ecjes. Në një vend normal ndryshim radikal i planifikimit
makrofinanciar, si rezultat i një politike ditore do të ishte i paprecedent;
Parlamenti do të shqetësohej, organizatat buxhetore do të zhurmonin, e secili
institucion tjetër i pavarur do të ndërhynte. E mu për shkak të mungesës së
respektit për planifikim, besoj, burojnë edhe praktikat e mungesës së plotë të
llogaridhënies dhe transparencës në vend. Sepse secili vendimmarrës mbi
financat publike ndjen se mund të bëjë çfarë të dojë, sa herë të dojë, si të
dojë me to. Sepse nga mosrespektimi i planifikimit buron edhe keqpërdorimi.
***
Lidhshmëria në mes të
praktikave të mira qeverisëse me mirëqenien e mirë ekonomike dhe sociale është
pranuar mbarësisht. Në këtë vijë, transparenca – apo hapja rreth qëllimeve,
formulimeve dhe implementimeve – është element kyç në politikëbërje. Buxheti i
shtetit, në anën tjetër, është njëri ndër dokumentet më të rëndësishme që
qeveria e parlamenti prodhojnë në vend. Rrjedhimisht, transparenca rreth një
dokumenti – të konsideruar si më i rëndësishmi – është parakusht për realizimin
e ndërlidhmënisë mes qeverisjes së mirë dhe prosperitetit ekonomik e social.
Në Kosovë, transparenca
buxhetore përfundon larg çfarëdo norme të standardizuar ndërkombëtare, e të
rrumbullakuar rreth analizave e raporteve ndërkombëtare që trajtojnë temën në
fjalë. Në këtë kolumnë, do të provoj ti përmbledh disa nga defiçencat më të
rëndësishme që ndërlidhen me transparencën buxhetore, me idenë dhe shpresën se
në të ardhmen, shpenzimi i parasë publike do të hasë në më shumë përgjegjësi.
Problemi i parë, dhe më i rëndësishmi njëkohësisht,
ndërlidhet me mungesën e qëllimit në – fillimisht – planifikimet buxhetore dhe
– rrjedhimisht – hapjen e informacioneve rreth këtyre planifikimeve për
publikun e gjerë; pra taksapaguesit. Në të vërtetë, buxheti i Kosovës në katër
vitet e fundit është shpërfaqur si një dokument ad-hock dhe pa ndonjë ndërlidhmëni
me dokumentet tjera më afatgjata; në rend të parë pa ndonjë ndërlidhmëni me
Planin e Veprimit të Vizionit Ekonomik të Kosovës apo Kornizën Afatmesme të
Shpenzimeve - të dy këto dokumente që do të duhej, së paku në pritje, të
kornizonin edhe shpenzimet buxhetore. Pra mungesa e një planifikimi të
mirëfilltë, në thelb është edhe mungesë e një hapje rreth qëllimeve financiare
të vendimmarrësve në Kosovë. E përderisa qëllimet financiare mbesin të papërcaktuara,
fuqia e përdorimit financiar për – le të themi – raste paraelektorale bëhet
enorme.
Problemi i dytë, ndërlidhet me
kualitetin e diskutimeve rreth hartimit buxhetor – bashkë në përmbajtje të
pjesëmarrësve dhe në kohën e alokuar nga Qeveria e Parlamenti. Në pesëmbëdhjetë
vitet e fundit, institucionet kosovare nuk kanë synuar asnjëherë përfshirjen e
grupeve jashta-institucionale në diskutimet buxhetore – në rend të parë,
asociacionet biznesore, shoqërinë civile apo ekspertët e pavarur; të gjithë
kontribuuesit më të mëdhenj të mbushjeve buxhetore. Hartimet dhe propozimet
kanë qenë kryesisht unilaterale dhe pa mundësi diskutimi në publik. Një
praktikë e tillë e mbylljes kufizon kontributet eventuale rreth prioretizimit
të shpenzimeve publike. Përveç kësaj, diskutimet parlamentare rreth buxhetit,
jo më të gjata se – në rastin më të mirë – dy ditore, shpërfaqin qartazi
mungesën e kualitetit dhe participimit të gjithmbarshëm në hartimin buxhetor.
Mungesa e diskutimeve të gjata – dhe përmbajtësore njëkohësisht – mund të jetë
edhe produkt i defiçencës parlamentare; ku deputetë të shumtë nga pjesa më e
madhe e grupacioneve partiake preferojnë aprovimet blanko para elaborimeve të
detajizuara. Mbaj mend diskutimet në Angli, tri javore në Parlament, shumë të
tjera jashta tij – në publik, medie, debate e diskutime grupesh. Tek ne mënyrën
e shpenzimit të gjithë parasë publike e rrumbullakojmë me një e dy ditë
muhabet.
Problemi i tretë, ndërlidhet me
llogaridhënien rreth shpenzimeve të planifikuara gjatë hartimit buxhetor. Pjesa
më e madhe e përmbledhjeve buxhetore, të prezantuara në dokumentin vjetor të
buxhetit, janë përmbledhje jashtëzakonisht gjenerale dhe pa ndonjë informacion
shtesë rreth përmbajtjes së tyre. Pra, nga prezantimi standard i Ministrisë së
Financave që kalon nëpër Qeveri, aprovohet në Parlament e prezantohet në
publik, është e pamundur të identifikohet përmbajtja e saktë e shpenzimeve të
planifikuara. E fshehja e shpenzimeve bëhet sepse në fshehje mundësohet keqpërdorimi;
korrupsioni, hajnia e luksi publik.
Në këtë vijë buron dhe problemi i katërt, që ka të bëjë me
raportimin e këtyre shpenzimeve nga organizatat buxhetore. Sipas një analize të
Institutit GAP, një numër shumë i vogël i organizatave buxhetore bëjnë publike
shpenzimet buxhetore; saktësisht, nga 19 ministri vetëm njëra ofron raport ë
veçantë dhe më të detajuar të shpenzimeve buxhetore. Njëtrajtësisht, nga 37
komuna të Republikës së Kosovës, vetëm një publikon në faqen e saj raportin e
detajuar të shpenzimeve. Një praktikë e tillë e mbylljes, në nivel qendror dhe
lokal, shpërfaqë më së miri edhe nivelin e llogaridhënies rreth shpenzimit të
parave publike.
Problemi i pestë, dhe jo më pak
i rëndësishëm, ka të bëjë me informacionet e dhëna rreth kontratave të mëdha që
paraqiten në kategorinë e investimeve kapitale të buxhetit të shtetit – ndër të
tjerash, për shembull, edhe kontrata e autostradës së planifikuar
Vërmicë-Merdarë. Mbyllja e tërësishme në relacion me informacionet rreth kësaj
kontrate paraqet një rast të paprecedent në praktikat e qeverisjes së mirë dhe
të hapur, ku rreth 18% e buxhetit vjetor – në katër vite rresht - jepet si
shumë e përgjithshme dhe pa të drejtë informimi për parlamentarët e për
taksapaguesit kosovarë.
Problemi i gjashtë, buron nga mosinformimi
i publikut rreth taksave mbi pasuritë natyrore të Kosovës; apo royalty tax. Institucionet planifikuese
vazhdojnë të lënë në terr të plotë informimin e publikut mbi rrjedhën,
lidhshmërinë, dhe shpenzimin e taksave si këto përgjatë gjithë viteve të
shfrytëzimit të pasurive – kryesisht – nëntokësore.
Në fund fare, pra problemi i
shtatë, ndërlidhet me përshkrimin e qëllimeve qeveritare rreth shpenzimeve
buxhetore, e që rëndom paraqitet në pjesën e analizës makroekonomike të
buxhetit. Ky qëllim dhe kjo analizë vazhdon të paraqitet vetëm si
dokumentshtesë i arsyetimeve politike, ku provohet të argumentohet në baza
politike e partiake, në vend të shpërfaqjes së një analize të mirëfilltë
ekonomike dhe informuese, në rend të parë për deputetët e parlamentit, e më pas
edhe për publikun e gjerë me interes.
No comments:
Post a Comment